Moskvanın istəyinə görə, Gəray bəyi Bəxtiyar güllələməliydi... – Müsahibə

Teleqraf.com rejissor Pərviz Həsənovla müsahibəni təqdim edir.

– Pərviz bəy, indiyə qədər ikinci rejissor kimi neçə filmdə işləmisiniz?

– İkinci rejissor kimi həm dövlət, həm də özəl sektorda 10-12 filmdə işləmişəm.

– Söz düşmüşkən, ikinci rejissorun funksiyası nədir?

– Bu termin bir bizdə, bir də Rusiyada qalıb. Dünyada isə buna “first ade” deyilir. İngiliscədən tərcümədə “rejissorun birinci asistenti” mənasını verir. Bir də qeyri-rəsmi olaraq “qərargah rəisi” deyirlər bizdə. Türklər isə yardımcı yönətmən.

– Sovet vaxtı belə deyildi, onda “quruluşçu rejissor”, yaxud “rejissor” terminləri işlədilirdi.

– Düz deyirsiz, titrlərdə yazılmırdı, amma “ikinci rejissor” onda da vardı. O zaman birinci dərəcəli rejissor köməkçisi olmaq çətin idi, kateqoriyalar verilirdi təcrübə əsnasında. Əvvəlcə, ikinci dərəcəli rejissor köməkçisi, sonra birinci dərəcəli rejissor köməkçisi, daha sonra üçüncü dərəcəli asistent və nəhayət, aktyorlar üzrə asistent olurdular. Yəni ikinci asistent. Mən belə eşitmişəm köhnələrdən. Normalda setdə üç asistent olur, biri ikinci rejissor və əlavə üç nəfər. İndi müasir kinoda bir asistent də əlavə olunub, ona “rekordman” deyirlər. Yəni davamlılığa baxan.

– İndi bizdə sistem konkret necədir?

– Biz də ümumilikdə sovetlərdəki kimidi. İkinci rejissor, iki asistent, bir rejissor köməkçisi.

– Nədir ikinci rejissorun vəzifəsi?

– Bu iş başlayır rejissor ssenarisinin yazılış dövründən. Film istehsala buraxılandan sonra ədəbi ssenari üzərində iş olur və onun üzərində rejissor ssenarisi hazırlanır. Burada da rejissor, ikinci rejissor, filmin rəssamı, quruluşçu operatoru iştirak edir. Bundan sonra filmin hazırlıq dövrü başlanır. Hazırlıq dövründə ikinci rejissorun əsas işi çəkilişin planlaşdırılmasından, obrazların, məkanların təyin olunmasından, aktyorların və çəkiliş heyətinin gedib-gəlmək məsələlərinin həllindən ibarətdir. Bütün bunlar icraçı prodüsserlə bir yerdə həyata keçirilir. Sadaladıqlarım həm də texniki məsələlərdir deyə, vacibdir ki, ikinci rejissor icraçı prodüsserlə birlikdə işləsin.

– Bu il ilk dəfə müstəqil olaraq tammetrajlı filminizi də çəkdiniz...

– Hə, bu il çəkdik. İnşallah, gələn il yayımlanacaq. Öncədən iki filmim var idi. Sağ qalan Milli Qəhrəman Zabit Quliyev haqqında “Ovçu” adlı filmim Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin sifarişi ilə “Yaddaş” sənədli filmlər studiyasında çəkilmişdi. O həm də sağ qalan milli qəhrəman haqqında çəkilən ilk film idi. Sonra isə Eldar Quliyevin rəhbərlik etdiyi “Debut” studiyasında onun bədii rəhbərliyi ilə Əjdər Olun hekayələri əsasında “Ayaqqabı əməliyyatı” filmini çəkdik.

– Haqqınızda belə deyirlər ki, Pərviz gənc olmasına baxmayaraq, Azərbaycanın ən təcrübəli rejissorlarından biridir. Maraqlıdır, 33 yaşa bu qədər filmi necə sığışdırmısınız?

– Əslində, hələ tələbə vaxtlarından. Asistent işlədiyim filmləri də saysam, 20-dən artıq filmdir. İkinci rejissor kimi 10 film işləmişəm.

– Bu yaxınlarda rejissor Cavid Təvəkkül sosial şəbəkədə belə bir status yazmışdı ki, rejissor işləmək üçün adamlara lisenziya verilməlidir. Siz də İncəsənət Universitetini bitirmisiniz, sonra asistentlikdən başlayıb 20-dən çox filmdə çalışmısınız. Təcrübə əldə edə-edə bu yerə gəlib çıxmısınız. İlk tammetrajlı filmi 33 yaşında çəkmisiniz. Qısametrajlılar isə nisbətən daha əvvəlki dövrün məhsullarıdır. Sizcə, məsələ necə olmalıdır?

– Götürək, Kventin Tarantinonu. Nədir təhsili? Heç nə. Ali təhsili belə yoxdur, amma məsələ bundan ibarətdir ki, adam öz üzərində işləyib. Sovet dövründə hər hansı bir filmə baxmaq üçün prokatlara üz tuturdular. Türk filmlərinin orijinalını tapmadığımız üçün ruscasını alıb baxdığımız olub. Yəni biz bunu eləmişik. Amerika kimi bir ölkədə isə bu imkanlar zamanında daha geniş olub. Və Tarantino da bundan yararlanıb, zəhmət çəkib, öyrənib. İndi isə əlimizin altında internet var, istədiyimiz filmi tapmaq daha asandır. Akademik təhsil önəmlidir əslində, amma hər şeydən önəmlisi rejissor olmaq istəyirsənsə, zəhmət çəkməlisən. Heç kim birdən-birə gəlib film çəkmir. Bu, bir az nağıldı. Lizensiya söhbətinə gələndə isə... Kim verəcək o lizensiyanı? Nəyə əsasən verəcək? Məncə, nisbi məsələdir bu.

– Bir də balaca bir mötərizə açım: misal üçün, siz İncəsənt Universitetini bitirmisiniz, diplomunuza “rejissor”, tutaq ki, mənim də diplomuma “fəlsəfə müəllimi” yazılıb. Bu o deməkdir ki, siz artıq film çəkə bilərsiniz, mənsə fəlsəfə dərsi deyə bilərəm?

– Bu ölkədə öz ixtisası üzrə işləyən bəlkə də iki adam var: biri sənsən, biri mən. Təbrik edirəm. (gülür)

– Təbii ki, hazırda söhbət ixtisaslı olmayanlardan gedir.

– Anladım. Yenə təkrar edirəm, maraqlıdır, lisenziya necə veriləcək, bunları kim təyin edəcək? Prosedur mürəkkəbdir. Tamam, yaxşı fikirdir, amma kino çəkmədən, tamaşa hazırlanmadan bir adama rejissor lisenziyasını necə verəcəklər? İncəsənət Universitetini il ərzində minə yaxın adam bitirir. İndi gəl baxaq, bunlardan neçəsi sənətin arxasınca gedir? Qalmaq istəmək başqadır, qala bilməmək başqadır. İşin iqtisadi tərəfi də var. Sənət ülviliyi işin fəlsəfəsidir. Reallıqsa başqadır. Bizimlə oxuyan uşaqlar var idi, başqa sahəyə üz tutdular. Qınamaq olmur. Əgər adam ən elementar məişət tələbatlarını ödəyə bilmirsə, “mən sənət qutarmışam” deyib acqarına film çəkəsi deyil ki? Olmur. Başqa bir şey də var ki, uşaqlar qabaqcadan yönləndirilməlidir. “Mənim uşağım incəsənətə getməlidir” deyən insanlardan soruşmaq istəyirəm ki, niyə, nə vacibdir? Bir maraqlan, gör, nədir, nə deyil...

– Məncə, uşaq vaxtı musiqi məktəbinə gedənləri çıxsaq, incəsənətə axın azdır.

– Ümumiyyətlə, musiqiyə maraq bizim qanımızda var. 10 ailədən 8-nin evində pianino, rəsm əsəri var. İncəsənətə meyilli millətik. Amma başqa ölkələrdə bu cür nüanslara az rast gəlirik.

– Qabaqlar ölkədə insanlar ya yazıçı olmaq istəyirdi, ya da şair. İndi isə fikir verirəm, kinoya meyl daha çox artıb. Bu bir az kino sahəsinin inkişafı ilə bağlıdırsa, bir az da internetin inkişafı ilə bağlıdır. Deyək ki, bir gənc çox maraqlıdır, bütün gün filmlərə baxır, Tarkovskidən girib Fellinidən çıxır, olur film dəlisi. Və bir gün qərar verir ki, mən rejissor olacam. Necə düşünürsünüz, bu gənc necə rejissor ola bilər? Təbii, filmə baxmaq işin əsas hissəsidir, amma məsələ onunla da bitmir axı...

– Birinci növbədə mütaliə olmalıdır. Hara getsən, istənilən peşənin əsasında bir nəzəriyyə durur. Daha sonra bu mütaliə əsasında filmlərə baxmalıdır. İndiki dövrdə isə bu, çox rahatdır. Bayaq da dediyimiz kimi, internet dövründə yaşayırıq, evimizdə 20 mbt reallıq var. İstənilən şəxs hər hansı bir rejissorun filmini Yutub, Qugl və ya başqa saytlar üzərindən tapıb izləyə bilər. Sonra isə gəlir təcrübə. Təbrübənin də yaxşı və pis tərəfləri var. Pis tərəfi odur ki, çalışdığın rejissorlardan - bəyəndin, bəyənmədin - bəhrələnirsən, çünki 7-8 ay, yaxud bir il sən onu görürsən və istər-istəməz müəyyən şeyləri əxz edirsən. Xüsusən də gənc yaşlarda. Belə məqamlarda isə köməyə izlədiyi filmlər, oxuduğu kitablar çatacaq. Mütaliə bir növ filtr rolunu oynayır.

– Artıq mütaliə etmiş, filmə baxmış, təcrübə keçmiş biri haradan başlamalıdır?

– Vərdiş halına gələnə kimi kiçik çəkilişlər aparmalıdır. Yazıda necədir? Bir ay yazmasan, yadırğayırsan. Yox, beynində hər şey var, amma oturub onu kağıza köçürmək çətin gəlir. Film çəkmək də eynidir. Çəkdiyin şey film olmasa belə çəkməlisən. Texniki cəhətdən bu, indi daha rahatdır, sadəcə, özümüz bir az tənbəllik.

– Azərbaycanda nadir rejissorlardan birisiniz ki, həm kinostudiyada çox işləmisiniz, həm də özəl sektorda...

– Mənimlə bərabər iki-üç nəfər adam var ki, həm kinostudiyada, həm də özəl sektorda çalışıb. Bu gün də çalışırlar. Rövşən Ağayevin, Cabir Hacıyevin adını çəkə bilərəm. Bu günü özündə də hər iki sektorda uğurla çalışırlar. Hər ikisi kifayət qədər təcrübəli gənclərdir.

– Dövlət filmi problemini nədə görürsünüz? Hər halda mətbəxi bilən adamsınız.

– Film və dövlət birlikdə olanda işlər çətinləşir. Düşünürəm ki, film dövlətdən ayrı olmalıdır. Hansısa fondlar yaradılmalıdır kino ilə bağlı. Dövlət dəstək verə bilər müəyyən həcmdə. Misalçün, Rusiyada və Türkiyədə necədi? Produsser və ya rejissor müəyyən maliyyəni tapır. Büdcənin yerdə qalan hissəsinə dövlət dəstək olur.

– Kinostudiyanın son dövr çəkdiyi filmlərdən hansıları qeyd edə bilərsiniz?

– “Əsgər şücaəti”, “Qırmızı bağ”, “Çölçü”, “Nabat”, “Üç günün adamı”...

– Siz işləməmisiniz “Nabat”da ?

– Mən orada işləməmişəm. Həmin vaxt “Qırmızı bağ” filmini çəkirdik. Orda ikinci rejissor Rövşən Ağayev idi.

– Sonra hansı filmlərdə işləmisiniz?

– Son işlərimiz “İkinci pərdə”, ”Yoxdur belə söhbət” oldu. “Üçüncü günün adamı”, “Qırmızı bağ”, hal-hazırda isə Orxan Mərdanla “Qaragöz” bədii filmi üzərində çalışırıq.

– Kinostudiyada çəkilən fəqli filmlər olsa da, əsasən Elçin Musaoğlunun “Nabat”, Mirbala Səlimlinin “Qımızı bağ”, Elxan Cəfərovun “Yarımçıq xatirələr”inin haqqında daha çox danışılır.

– Bəli, mən də düşünürəm ki, bunlar son dövrdə çəkilən ən yaxşı filmlərdir.

– Biz media nümayəndələri, sənət adamlarıyıq, hər film olanda bilet göndərilir, gedib baxırıq. Filmdən aldığım təəssüratı bir dostuma danışıram, o da baxmaq istəyir, amma bilet tapmırıq. Geniş kütlə “Nabat” filmini görməyib. Sizcə, kinostudiyanın çəkdiyi - qısametrajlı, uzunmetrajlı fərq eləməz - filmlərin insanlara çatdırılması üçün neyləmək lazımdır?

– Əslində, Azərbaycanda kino bazarı çox kiçikdir. Bu, çox yaralı yerimizdir. Formalaşmaqdadır, regionlarda da bu işi təşkil etmək lazımdır.

– Bakıdan niyə başlamırıq? Bakıda da nümayiş olunmayıb axı?

– Bakıda bir dənə “Nizami” kinoteatrının zalı var. Səncə, neçə gün nümayiş etdirmək olar? Bir həftə, on gün ancaq göstərə bilərsən. Məsələnin həllini yayımlar eləməkdə görürəm, həm regionlarda, həm paytaxtda... Yaxud, film həftələri təşkil etmək olar. Təşkil olunur əslində, amma az olur. Effektiv olmur.

– Kommersiya filmlərinin problemləri, iki ayrı şəbəkə olan problemləri... Bunlar prosesə necə təsir edir?

– Təsir edir. Açığı, mən və mənim kimi bir çox gənclər, hansı ki, həm də özəl sektorla çalışır, investor cəlb edir, müəyyən şəxslərlə işləyir. Çox təsir edir. Çünki ölkə əhalisinin sayı 9 milyon yarımdır, onun da 3 milyonu Bakıda yaşayır. Gəl, görək Azərbaycanda neçə zal var? Bakıda işləyə biləcəyimiz iki zal var. “Metropark”, “Park Bulvar”, “İmex”, “Nizami” kinoteatrı hər iki şirkətlə çalışır, bunlar “Park Cinema”ya, “Gənclik Mall”, “28 Mall”, “Azərbaycan” və digərləri isə “Cineplus”a tabedir. Əlavə olaraq “Masallı”, “Gəncə” və “Naxçıvan” var ki, onlar da “Park Cinema”ya tabedir. Bir də eşitmişəm, Qəbələ və Mingəçevirdə yaratmaq istəyirlər. Məsələ nədir? Bəlli olmayan səbəbdən ortada bir problem var. Bu, hamıya təsir edir. Prodüsserlərə, rejissorlara, ssenaristlərə və son nöqtədə tamaşaçıya mənfi təsir edir. Ən önəmlisi də Azərbaycan kino sektoruna... Bugünkü dövrdə şərait yaradılmalıdır ki, biz özümüz investor gətirək, ya da hansısa şirkəti cəlb edək. Çünki bizim gətirdiyimiz investorlar ən azından iş yeridir insanlar üçün.

Müəllif olaraq özümüzü kənara qoyuram. Əgər biz investor gətiririksə, bu ən azı 20-25 nəfərin iki-üç aylıq dolanışıq yeri olacaq. Bu işin iqtisadi tərəfi. Başqa bir tərəfi isə investor cəlb olunur, sən ona deyə bilmirsən ki, filmimi bütün zallarda göstərə bilmirəm. Deyə bilmirsən ki, bizdə iki şirkət var, onların da arasında hansısa səbəbdən problem yaranıb və əgər filmi hansısa şirkətlərdən birinə versən, digəri qəbul etməyəcək. Amma ölkəyə türk filmi gəlir, hər ikisi qəbul olunur.

– Nə üçün?

– Çünki türk filmi istehsal edən şirkətin illik büdcəsi bizim distrübitor sikətlərin büdcəsindən çoxdur. Həm öz bazarında, həm də xarici bazarda oturuşmuş şirkətdir. Və ən pisi də odur ki, bir çox yerli film istehsalçıları səslərini çıxarmırlar. Oturub gözləyirlər ki, vəziyyətə görə hərəkət etsinlər. Bir reallığı unudurlar ki, sel gələndə ağır, yüngül, heç nəyə baxmayacaq. Nəticədə olan Azərbaycan kinosuna olur. Onsuz da milli kinoda canlanmanın yaşı elə də çox deyil. Uzağı 5-6 il.

– Bəlkə də daha az, 3-4 il...

– Hə, “Xoxan”la başlandı da. “Xoxan” nə vaxt yayımlandı? 2014-cü il idi. Bəli, üç, uzağı dörd il. Orxan Mərdan başladı. Yanılmıramsa, 90-larda, ya 2000-nin əvvəllərində Müşfiq Hətəmov da belə başlamışdı. Düzdür, o dövrdə kinoteatr yox, prokat vasitəsilə baxılırdı filmlərə. Hər halda bu bir addım idi.

İndi problem budur ki, əlimdə məhsulum var, amma bazarım yoxdur. Bir yerə təqdim edirsən, o biri “ağız əyir”... Qardaş, zatən bu ölkədə nə qədər kinoteatr var ki? Regiona çıxa bilmirsən, çıxsan belə, iki-üç manata satdığın bilet sənə nə qazandıracaq? Bir də izləyici sayı və sosial durumu nəzərə alsaq, Azərbaycanda, yəni Bakıda maksimum 200.000 baxış sayı var. Bir də bildiyimə görə, “CinemaPlus” seans qiymətlərini qaldırıb. Axşam seansları 9 manat olub. Bunun da ilk təsiri Zaur Mirzəzadənin “Təhmin və Zaur” filminə oldu. Halbuki, yaxşı da filmdi.

Bayaq sadaladığımız nüanslardan biri, misalçün, mən “Təhmin və Zaur”a baxmaq istəyirəm. Özüm də park bulvardayam. Amma park bulvarda yayım yoxdu. Hansı izləyici olduğu alış-veriş mərkəzindən başqa yerə gedər filmə baxmağa? Və nəzərə alsaq ki, zalların demək olar ki hamısı AVM-lərdədi. Yəni bu problem hansı məntiqə əsaslanır, bilmirəm. Bunu bəlkə də o vaxt eləmək olar ki, ölkədə 50 dənə zal var. Onun 30-u Bakıdadı. Hə, onda bilərsən ki, heç olmasa zal çoxdu. Cəmi 8 zal var Bakıda.

– Əslinə qalsa, əyalətdə də yoxdur axı kinoteatr. Bircə Masallı və Gəncədə var, vəssalam.

– Sən deyən məsələyə gəlirəm. O dediklərin də ölkənin böyük şəhərləridir. Masallının əhalisi azdır. Gəncənin isə yarım milyona yaxın əhalisi var. Halbuki, bu, bütün rayon və şəhərləri əhatə etməlidir. Xızı kimi turistik bölgədə niyə də kinoteatr olmasın ki? Yaxud, digər bölgələrdə.

– Yeri gəldi, deyim, Əlibayramlıda çox möhtəşəm bir kinoteatr var - üç yüz nəfərlik, özü də təzə təmir olunub.

– Məsələ ondan ibarətdir ki, əslində, gedib baxsan, bütün rayonlarda mədəni mərkəzlər var, mədəniyyət şöbələri var. Mən inanmıram ki, onlar məsələ qaldırmırlar.

– Onsuz nazirlik də bu işlə məşğuldur. Bu ay əlli min adama film göstərdilər.

– Çox gözəl. Azərbaycandan ən aşağı büdcəylə film çəksən, 80-90 min sənin xərcin çıxacaq. Bu büdcəylə dram filmi çəkib uğur əldə etmək nisbi söhbətdir. Söhbət gedir, komediyadan. Niyə komediya? Çünki insanları zala çəkib gətirən komediya janrıdır. Bu reallıqdır. Amma komediya dünyanın ən çətin film janrıdır.

– Məşhur bir filmdən nümunə deyim, Bernardo Bertaluccinin “Parisdə son tanqo” filmi bir milyon dollara çəkilib, yüz milyon dollar gəlir gətirib. Dünyada da birə yüz gəlir gətirən başqa heç bir sənaye yoxdur.

- Bir nümunə də mən deyim, “Arşın mal alan”. Afrikaya qədər gedib çıxıb. Səhv eləmirəmsə, zamanının pulu ilə iki milyon qazandırıb. Bu özü böyük bir məbləğdir. Bu gün də həmin şəraiti yaratmaq olar. Amma vergi və yayım məsələlərinə yenidən baxılsın.

– Bir az müasir dünya kinosundan danışaq. Təbii ki, dünya kinosunu izləyirsiniz. Ən sevdiyiniz rejissor kimdir?

– Müasirlərdən Vudi Allen, Kim Ki Duk. İlk filmi “Timsah”ı çox gec yaşda çəkib, amma çox sevdiyim rejissordur. Daha sonra nisbətən yaşlı nəslin nümayəndəsi serb rejissoru Emir Kustiritsanı bəyənirəm.

– Hansı filmlərinə baxmısınız Kim Ki Dukun?

– “Boş ev”, “Yaz, yay, payız, qış... və yaz”, “Ox” və digər filmlərinə baxmışam. “Boş ev”i Kim Ki Dukun şedevri hesab edirəm. Son filmi mənə niyəsə Hemenqueyi xatırlatdı. “Qoca və Dəniz”i.

– Bəs Emir Kustiritsada xoşunuza gələn nədir?

– Onun yanaşması xoşuma gəlir. Ən faciəvi filmində belə ironik məqamlar var. Kustiritsanın filmlərinə baxanda bir daha görürsən ki, kinonun dili yoxdur. “Atam ezamiyyətdə” filmini lap çox bəyənirəm.

– Vudi Allen?

– Ağsaqqal hər dəfə sübut edir ki qocalmıyıb. “Parisdə gecə yarı” buna ən gözəl sübutdu.

– Bəs, dünya kinosundan ustad olaraq kimi qəbul edirsiniz?

– Ustad olaraq deyə bilmərəm, amma Miloş Forman, Teo Angelepolos, Bernardo Bertaluccini, Mikelancelo Antonionini çox sevirəm... Məqamı gəldi, Antonioni ilə bağlı bir maraqlı detal var, onu da deyim. Deməli, o, Ermənistanda Atonioni adına keçirilən iki günlük film festivalından sonra Bakıya gəlib. Təxminən, iki həftə burada olub. Cəmil Əlibəyovun vaxtında kinostudiyaya gəlib. Fakt kimi bunu da deyim, Aydın Kazımzadənin Cəmil Əlibəyovla müsahibələr kitabı var. Cəmil müəllim Antonioninin səfərindən danışırmış. Deyir, Antonioni gəldi, dedik ki, nə istəyirsən, göstərək sənə? Maraqlıdır, o qayıdıb ki, məni köhnə qəbiristanlıqlara aparın. Onu şəhər-şəhər, rayon-rayon qəbiristanlıqlarda gəzdiriblər. Qubada, Pirallahıda olublar.

Kino incəsənətin ən gənc növüdür. 1895-ci ildə yaranıb və incəsənətin yeganə növüdür ki, yarandığı il dəqiq bilinir. Amma mənə elə gəlir, XX əsrdə bütün dünyada incəsənətin əsas iki sahəsi insanların beyninə daha çox nüfuz edə bilib: ədəbiyyat və kino. Və bir çox hallarda da kinonun ədəbiyyata baxanda daha güclü təsir mexanizmi var.

Kino yeddinci sənət növüdür. Çünki kinonun içində hər şey var, ədəbiyyat da var, musiqi də, rəssamlıq da. Ən əsası da ədəbiyyat və rəssamlıq. Mən çox istəyirəm, zaman-zaman ədəbiyyatımıza nəzər salaq və oradan müəyyən şeylər kinomuza gəlsin. Sovet dövründə çəkilən uğurlu filmlərin əksəriyyəti ya əsərlər əsasındadır, ya da yazıçılar birbaşa film üçün yazıb.

– Hə, çoxdur...

– “Dəli Kür” İsmayıl Şıxlının eyniadlı romanının, “Tütək səsi” İsa Hüseynovun eyniadlı povestinin, “Nəsimi” “Məhşər” adlı romanın, “Axırıncı aşırım” Fərman Kərimzadənin “Qanlı aşırım” romanının, “Tənha narın nağılı” Əkrəm Əylislinin eyniadlı povestinin, “Yeddi oğul istərəm” Səməd Vurğunun “Komsomol” poemasının motivləri əsasında çəkilib. Ya “Tənha narın nağılı” Əkrəm Əylislinin povestidi. Bundan əlavə Üzeyir Hacıbəyovun operettalarından “O olmasın bu olsun”, “Arşın mal alan”... Hər halda onlar da mayasını bədii əsərdən alıb.

– Yazıçı Rüstəm İbrahimbəyovun ssenarisi əsasında çəkilən “Şərikli çörəy”i də qeyd edə bilərik.

– Bəli, baxmayaraq ki, Sovet senzurasına uyğun olaraq müəyyən filmlərimizdə ideoloji səhvlər, tarixi təhriflər var idi, amma camaat onları sevirdi.

– Bir maraqlı paralel deyim, Gəray bəyi də sevirdilər, Cahandar Ağanı da...

– Bəli...

– Deməli, belə çıxır ki, Azərbaycan xalqının milli mündəricəsini, milli məzmununu Sovet dövründə, o ideoloji şəraitdə olsa belə kino qoruyub saxlaya bilib. Təbii ki, ədəbiyyat da qoruyub. Və Cahandar Ağa, Gəray bəy, Qəmlo kimi mənfi obrazlar belə ədəbiyyatdan kinoya keçib.

– Əslində, “Yeddi oğul istərəm” filmindəki final rejissor Tofiq Tağızadəyə baş ağrısı gətirdi. Moskvanın istəyinə görə Gəray bəyi Bəxtiyar güllələməliydi. Film təhvil veriləndən sonra sual olunub ki, niyə Gəray bəy özünü öldürdü? Bunlar hamısı ümumiləşdirməydi. Belə göstərmək istəyirdilər ki, kommunizm qolçomaqlar üzərində qələbə çaldı-filan. Və onların son nümayəndəsi Gəray bəy idi, o da məhv edildi. Tağızadənin ssenarisində isə Gəray bəy bütün bunların əksinə olaraq ləyaqətli ölümü seçdi və özünü vurdu.

– Türk kinosunda sevdiyin rejissor kimdir?

– Zəki Dəmirkubuz, Çağan İrmak.

– Sovet dövründə “qlavlit” şəraitində ədəbiyyat, senzura şəraitində kino Azərbaycan xalqının milli siqlətini qoruyub saxlaya bildi. İdeoloji dövr olsa da, Azərbaycan incəsənəti öz missiyasını yerinə yetirdi. Son olaraq bunu soruşum, bəs bugünkü dövrdə kinonun funksiyası nə olmalıdır? Nəzərə alaq ki, müstəqil dövlətimiz var.

– Bugünkü dövrdə daha çətindir. Bizim əlimizdə başqa resurslarımız var. Televiziya var, istər-istəməz evimizin gündəlik qonağıdır. İnternetimiz var, uşaqların belə əlindən düşmür. Bu gün kino həmin missiyasını davam etdirməlidir. Kinonun dövrü, dili, irqi, dini yoxdur. “Festival filmi” deyə anlayış yoxdur, “ciddi film” deyə anlayış yoxdur. Film filmdir.

– “İkinci Pərdə”dən danışaq. Onun həm ikinci rejissorusunuz, həm də ssenari müəllifflərindən biri...

– Təxminən, bir il öncə idi. Emil Quliyev, Orxan Mərdan, bir də mən ssenarini yazmağa başladıq. Bir az narahat idik açığı. İnsanların necə qarşılayacağını bilmirdik. Daha doğrusu, Orxan bizdən soyuqqanlı idi. Emillə mən narahat idik. Səhnələri yazanda hər dəfə nəsə tərəddüd eliyirdik. Süjet, dialoqlar maksimum reallıq tələb eleyir. Amma yazdıq, çox şükür. Film çəkildi. Təqdimatı da oldu. İzləyicilər də yaxşı qarşıladı. Düşünürəm ki, kino adına gözəl bir addım idi. Xüsusən də inkişaf edən milli kinomuzda özünəməxsus yeri olacaq.

Ümumilikdə “İkinci pərdə”nin istehsal prosesi çox maraqlı keçdi. Hazırlığı, məşqlər, çəkiliş... Aktyorlar çox yaxşı idi. Hətta deyə bilərəm ki, zavodda kiçik epizod oynayan Etibardan tutmuş Hikmətə qədər. Sağ olsunlar.

– Son dövürlər kinostudiya haqqında müəyyən tənqidi fikirlər səsləndi ki, milli kinonu məhv edir və monopoliya yaradır. Bu fikirlər barədə nə düşünürsünüz?

– Tənqidi fikirlərin olması çox yaxşıdı. İnkişaf üçün tənqid lazımdı. Hamını nəyəsə görə tənqid eləmək olar. Amma bir məsələ var. Kinostudiya icraedici orqandı. Bütün sifarişlər Mədəniyyət və Turizim Nazirliyindən gəlir. Filmləri də nazirlik təsdiq edir. Kinostudiya istehsalat prosesini həyata keçirir. Sonda da yenə nazirlik filmi təhvil alır. Vəssəllam. Bu qədər sadədi, əslində. Açığı, mənim fikrimi bilmək istəsən, bu bir az Molla Nəsrəddinin yorğan məsələsinə oxşayır. Bir dəfə də gəlin səsimizi çıxardaq ki, niyə Azərbaycanda film festivalı keçirilmir? Amma qarpız festivvalı, nar festivalı keçirirlir.