“Heç ölmək istəmirəm” – Amaliya Pənahova anıldı

“Məşhur alman filosofu Albert Şveyserin belə bir deyimi var: İnsanın ən böyük varlığı onun yaddaşı, onun xatirəsidir. Bu gün bura toplaşmağımıza səbəb Amaliya xanıma olan məhəbbət, sevgi, onun yaddaşlarda qalan ülvi xatirəsidir. Məşhur rus aktyoru Mixail Ulyanov deyir ki, aktyorun ikinci həyatı onun dünyadan köçən dövründən başlayır. Bu gün Amaliya xanım ikinci həyatını yaşayır. Amaliya xanım bütün onu sevən insanların qəlbində filmləri, quruluş verdiyi tamaşaları, 500-dən çox ifa etdiyi rollarla yaşayır”.

Teleqraf.com xəbər verir ki, bu fikirləri görkəmli teatr və kino aktrisası Amaliya Pənahovanın xatirəsinə həsr olunmuş tədbirdə Azərbaycan Dövlət Film Fondunun direktoru, kinorejissor Cəmil Quliyev səsləndirilib.

O, qeyd edib ki, Dövlət Film Fondu aktrisanın doğum gününə onun şəxsi arxiv fondunun yaradılmasını ithaf edib.

“Mən Amaliya xanımın qızı Aynur Muxtarovaya minnətdaram, çünki o arxiv fonduna böyük sənətkarın 80 -ə yaxın fotoşəklini və başqa qiymətli materiallar hədiyyə etdi. Bu gün Film Fondda təşkil etdiyimiz sərgi Amaliya xanımın həyatı və yaradıcılığını əks etdirən fotolardan ibarətdir”, - deyə Film Fondun direktoru bildirib.

Daha sonra Amaliya Pənahovanın dostları, həmkarları, ailə üzvləri aktrisa ilə bağlı fikirlərini, xatirələrini bölüşüblər.

“Elə gözəl rəqs etdilər, sanki öncədən məşq olunmuşdu“

Əməkdar artist, rejissor Elxan Qasımov: “Həyatımın ən parlaq səhifələrindən biri 1962-ci ildən Amaliya xanımla başlanan dostluğumuzdur. Biz bir kursda oxumuşuq. Teatr İnstutunda oxuyanda kurs yoldaşımız “Yuxu” filminin ssenaristi, “Azərbaycanfilm” kinostudiyasında filmlər direktoru olmuş Qasım Səfəroğlu ilk dəfə Amaliya xanıma “Ağ kəpənək” deyə müraciət etdi və elə biz də ona o cür səslənməyə başladıq.

Amaliya danışanda çətinlik çəkirdi, şəhər qızıydı, rus dilində danışırdı. Bəzi sözləri çox gülməli səsləndirirdi: “hamımız” sözünə “xamımız” deyirdi. Amma sonralar “Azərbaycanfilm” kinostudiyanın direktoru olmuş Xamis Muradova Hamis deyirdi.

Səhnə danışığından müəllimimiz böyük sənətkar Müxlis Cənizadə idi. Amaliyaya məsləhət görmüşdü ki, “Kommunist” qəzetini yüksək səslə oxusun. Çünki “Kommunist” qəzetində çox çətin sözlər yazılırdı. Biz tənəffüsdə harasa qaçırdıq, amma Amaliya oturub qəzeti ucadan oxuyurdu. Çox böyük səy göstərirdi. Biz o vaxt bilmirdik ki, gün gələcək Amaliya Pənahova Azərbaycan teatrında, kinosunda, siyasətdə məşhur olacaq, teatr yaradacaq və bizim hamımızın sevimlisi olacaq.

“Kommunist”i oxuya-oxuya Amaliya elə gözəl səlis danışmağa başladı ki, radio verilişlərində, tamaşalarında baş rolları səsləndirməyi ona həvalə etdilər.

Amaliyanın rolları haqqında monoqrafiyalar, kitablar yazılıb. Amma onlar Amaliyanı tam təsəvvür etməyə imkan vermir. Çünki Amaliya xanımı canlı görməyincə, onun gözündəki işığı, qəlbindəki məhəbbətin enerjisi sənə çatmayınca onun necə biri olduğunu təsəvvür etmək çətindir. Amaliya kişi ilə kişi, qadınla qadın idi.

Heydər Əliyev Naxçıvana səfəri zamanı qol açıb oynamağa başlayanda Amaliyanı çağırdı. Elə gözəl rəqs etdilər, sanki öncədən məşq olunmuşdu.

Amaliya Pənahova Bələdiyyə Teatrının bütün aktyorlarına - gənclərə, öz yaşıdlarına, özündən böyüklərə belə bala kimi yanaşırdı. Ona görə teatrın aktyorları ondan çox razıdırlar. O, Bələdiyyə Teatrını həm yaratdı, həm ona rəhbərlik elədi, həm tamaşalara quruluş verdi. Göydən od yağanda həmin teatrda vətənpərvərlik mövzusunda tamaşalar hazırlandı.

Amaliya həqiqi qəhrəman idi. O, mərmilər, güllələr atılanda belə cəbhə bölgələrinə gedirdi. O da xanım kimi oturub, ayağını suya qoyar, barmaqlarını manikür etdirərdi. Amma o, cəbhədə olmağı seçdi. Baxmayaraq ki, həmişə yüksək səviyyədə məclislərə çıxardı və ondan həmişə gül qoxusu gələrdi.

Fəxri Xiyaban üstündə dava gedir, amma Amaliya ilə Yusif öz seçdikləri yerdə uyuyurlar. Rahat yat, sən ölməmisən, Cəmil müəllimin dediyi fikrə qüvvət olaraq deyim ki, sənin əsl həyatın bundan sonra başlayır.

Kaş mən o dünyada da səninlə görüşə bilim, Amaliya. Allah sənə rəhmət eləsin, dahi qadın, dahi sənətkar, gözəl nənə, gözəl ana, gözəl rəfiqə...”.

“Amaliya xanımın baş rolu oynaması teatrı sanki silkələdi”

Xalq artisti, Akademik Milli Dram Teatrının aktyoru Rafiq Əzimov: “Teatr aləmində 50 il səhnədə, 50 il dəbdə, 50 il şöhrəti özündə saxlayan ikinci aktrisa yoxdur. Bu həqiqətən də belədir.

Mən onu ilk dəfə 1961-ci ildə hələ özüm tələbə ikən Məhərrəm Aşorovun kursunda oxuyan zaman görmüşəm. O vaxt rektor Rahib Hüseynov 18-19 yaşlı bir qızı bizim dərsə məşqə gətirdi. Sən demə gələcəyimizin fəxri olan bu qız Amaliya xanım Pənahova idi.

1964-cü ildə məşhur novator rejissor Tofiq Kazımov özünün hazırladığı “Sən həmişə mənimləsən” lirik-psixoloji dramına 3-cü kurs tələbəsi Amaliya xanımı dəvət etdi. Yaşlı nəslin nümayəndələri bunu böyük təəccüblə qarşıladılar. O dövrdə məlum məsələ idi ki, teatrda baş rolları yaşlı nəslin nümayəndələri oynayırdı. Amaliya xanımın Nargiləni oynaması böyük hadisə idi və bununla teatr sanki silkələndi. Hamı təəccüb etdi ki, baş rolu parta arxasında oturan tələbə necə ifa edə bilər?

Əli Zeynalovla Amaliya xanımın məşq prosesi özü bir tamaşa idi. “Sən həmişə mənimləsən” çox uğurlu alındı, respublika səviyyəsində səs saldı. Amaliya xanım sözün həqiqi mənasında sübut elədi ki, Azərbaycan teatrına böyük aktrisa gəlib. Elə o vaxtdan ta 1992-ci ilə qədər teatrda nə qədər baş rollar var idisə, hamısında oynadı. Müxtəlif xarakterli obrazlarda Amaliya xanım başqalaşmağı bacardı. Yeganə aktrisa idi ki, tamaşadakı musiqiləri də özü ifa edirdi. “Nişanlı qız” tamaşasındakı mahnıları öz məlahətli səsi ilə necə gözəl oxuyurdu.

Bilirsiniz ki, teatrda hər şey aktyora qızıl məcməyidə gətirilmir. Onun da qarşısına dolanbac yollar çıxırdı, müəyyən səbəblərə görə o, Akademik Milli Dram Teatrından ayrıldı. Və o ağır illərdə kişi qeyrəti ilə yaratdığı teatr sözün əsl mənasında tarix yazdı.

O dövrdə bizim teatrda yaşlı nəslin nümayəndəsi olan aktyor və aktrisaları teatrdan uzaqlaşdırmışdılar. Təsəvvür edin, təzə teatr yaradasan, yaşlı nümayəndələri teatra dəvət edəsən, cavanlarla birgə işləyəsən və möhtəşəm tamaşalar hazırlayasan.

Muxtar Avşarov deyirdi ki, mən Türkiyəni görmək həsrəti ilə yaşayırdım. Çünki qohumlarının yarısı orada idi. Amaliya xanımın hazırladığı tamaşalar Türkiyəyə ayaq açdı və Avşarov da ora gedib, qohumlarını gördü. Bütün bunlar hər adamın hünəri deyil.

Heç Tofiq Kazımov gənclərimizi yığıb özü üçün teatr açdıra bilmədi. İmkan vermədilər. Amma o çətinlikdə Amaliya xanımın 1992-ci ildə teatr yaratması böyük hadisə idi. Teatrın on illiyini qeyd edəndə aktyorların 50 faizi fəxri adlara layiq görüldü.

Yadımdadır, Ulu öndərimiz tamaşadan sonra səhnə arxasına keçib tamaşa haqqında fikirlərini söyləyirdi. Növbəti tamaşaların birində səhnəyə daxil olan kimi dayandı və dedi: "Sizdə teatrda intiriqa var?" Hamımız susub başımızı aşağa saldıq. Nə deyək, bilmədik. Özü bu sənətin çətinliklərini çox gözəl bilirdi.

Mən İbrahim Həmzəyevlə Ulu öndərimizin qucaqlaşıb görüşməyinin şahidi olmuşam. Sonra bildim ki, İbrahim Həmzəyev dram dərnəyində Heydər Əliyevin müəllimi olub.

Zər qədrini zərgər bilər. Ulu öndərimiz Amaliya xanımın qədrini bildi ki, onun yubiley tədbirinin sərəncamını verdi və özü də iştirak etdi”.

Xalq artisti, rejissor Mərahim Fərzəlibəyov: “1964-cü ildə Azərbaycan teatr sənətində böyük inqilab oldu. Azərbaycan teatrına həqiqi mənada istedad gəldi. O istedad aktrisa Amaliya Pənahova idi. O vaxt həvəskar aktyor idim, "Sən həmişə mənimləsən" tamaşasına baxandan sonra Amaliya xanımın ecazkar obrazı məni valeh etdi. Özümə söz verdim ki, rejissor olacam və həmin aktrisa ilə işləyəcəyəm.

Tanrı mənim səsimi eşitdi, Teatr İnstitutuna daxil oldum, üçüncü kursda oxuyarkən Amaliya Pənahovaya yaxınlaşdım və onu Azərbaycan televiziyasında hazırlayacağım kurs tamaşamda baş rola dəvət etdim. Amaliya Pənahova, Səməndər Rzayev, Hacı İsmayılov və Mustafa Süleymanovla birgə o tamaşa hazırlandı.

Milli Dram Teatrına təyinat alandan sonra orada mənim ən gözəl tamaşalarımın baş rollarını Amaliya xanım ifa edirdi. Bir rol isə heç yadımdan çıxmır. Bu əlbəttə ki, onun yaratdığı Xurşidbanu Natəvan obrazı idi. Amaliya xanım obrazlar qaleriyasının içərisində Natəvanı çox sevirdi.

Ona görə bu yaxınlarda Bakı Bələdiyyə Teatrında təhvil verdiyim “Xan qızı” adlı tamaşa Amaliya xanımın əziz xatirəsinə həsr olundu. Bu, mənim üçün mühim fakt idi. Çünki ağlıma gəlməzdi ki, nə vaxtsa bu tamaşanı Amaliya xanımın yaratdığı teatrda yeni quruluşda səhnəyə hazırlayım”.

“Dedi mən hələ də özümü təsdiqlə mübarizədəyəm”

“Onun qəribə taleyi. Amaliya Pənahova” adlı bədii-sənədli filmin ssenari müəllifi Vidadi Hüseynov: “Amaliya xanım mənim uşaqlığımın ən əziz yadigarıdır. Onu tanıyanda 10 yaşım var idi. “Mahnı dağlarda qaldı” tamaşasından Şahnazın bir fraqmentini ekranda görəndən sonra evdə nə demişəm, nə etmişəm bilmirəm, bir onu bilirəm ki, 1980-cı il noyabrın 6-da anam məni Amaliya xanımın görüşünə gətirdi. O vaxtdan mən onun pərəstişkarı olaraq qaldım. Biz Füzulidə yaşayırdıq, valideynlərim məni hər həftə onun tamaşalarına göndərirdilər. Hər həftə mən “Azdrama”nın dəhlizində dayanıb, onun yolunu gözləyirdim.

Bir xatirəmi danışacam. 1985-ci il oktyabrın 12-si günü çox yaxşı yadımdadır. “Təhminə və Zaur” tamaşasının premyerası idi, Bakıda küləkli, yağışlı hava idi. Çox arıq uşaq idim, əynimdə cins şalvar, əlimdə gül, səhər gəlmişəm teatra. Teatrda Əliheydər müəllim mənə icazə vermədi ki, içəri keçib, Amaliya xanımı liftin önündə gözləyim. Yağış yağır, əlimdəki güllər suyun içində... Ramiz Məlik siqaret çəkə-çəkə gəldi, kimi gözlədiyimi soruşdu, Amaliya xanımı biləndə dönüb getdi.

Firəngiz Mütəllimova əynində layka plaş, cins şalvarla gəldi, o da soruşdu. Dedilər Amaliyanı, dönüb getdi. Firəngiz xanım sonralar dedi, bağışla səni tanımırdım. Amma Firəngiz xanım Amaliya xanımı çox istəyirdi. Ramiz Məlik çox böyük kişilik etdi, mən çəkdiyim filmdə bir çox faktları cəsarətlə dedi. Mən buna görə Ramiz Məlikə minnətdaram.

Sonra Məxluqə xanım gəldi, biləndə ki, Amaliyanı gözləyirəm, gedib onu gətirdi. Amaliya xanım məni görəndə dedi ki, sən nə gündəsən, anan məni öldürəcək. Gülü aldı, dedi axşam gəl tamaşaya.

“Təhminə və Zaur” tamaşasının premyerasında demək olar bütün Bakı orada idi. Mən Amaliya xanımın qonağıyam deyib, insanları az qala ayaqlayıb keçirdim. O vaxtki direktor müavini Maqbet Bünyadov gəldi və bizi mərkəzi lojada əyləşdirdi.

Amaliya xanımın keçdiyi yol heç də asan olmadı. O bir gün millət vəkili və teatr direktoru idi, kabinetində oturmuşduq, dedi, Vidadi, mən hələ də özümü təsdiqlə mübarizədəyəm. Mən bilmirəm onu kiminlə müqayisə edim. Bəlkə də əsrin əvvəllərində teatr yaradanlar qədər fədakar idi. 1990-cı illərdə çörək tapılmırdı, amma o, teatr yaradırdı.

Bakı Bələdiyyə Teatrı onun üçün çox əziz idi, amma bir gün mənə dedi ki, mənə "skala"dın küncündə oturmaq lazım deyildi. Bunu içi yana-yana söyləyirdi. O, səhnə üçün təşnə idi. Onun nə qədər oynaya biləcəyi rollar qaldı. Bəzən deyirdilər ki, o, qız rolları ifa edir, xeyr, 80-ci illərdən sonra nə qədər gözəl, xarakterik rollar oynadı. İndi 50 yaşı keçən əksər aktrisalar deyir ki, mən ana rolu ilə səhnəyə çıxmaram. Amma o, 40 yaşında Mehranı, Zübeydə xatunu, “Qanlı Nigar”da Firəngizlə Bəstinin anasını , “Bizim qəribə taleyimiz”də Füzuli Hüseynovun anasını oynadı.

Sonuncu görüşümüzü xatırlamaq istəyirəm. 2018 -ci ilin may ayı idi, mən “Telemizan” verilişini hazırlayırdım və “Xurşidbanu Natəvan” tamaşasını müzakirə etmək istəyirdik. Zəng elədim, dedi Almaniyadayam, Vidadi. Mən onun xəstə olduğunu bilirdim.

Rəhbərlik istəyirdi ki, verilişdə Nizami Cəfərov, Günay Əfəndiyeva, Amaliya xanım olsun. Bir neçə gündən sonra Rus Dram Teatrında çəkiliş aparırdıq, hamıdan əvvəl Amaliya xanım gəlmişdi, dedi, Vidadi heç halım yoxdur, sənə görə gəldim. Sonra əlavə etdi, heç ölmək istəmirəm. O qədər görüləsi işim var ki...

Projektorlar yandı, rejissor "motor" dedi, elə bil həmin adam deyildi. Həvəslə müzakirəyə qoşuldu. Və o bizim sonuncu görüşümüz oldu”.

“O həm sənət fədaisi idi, həm də öz sənət dostlarının fədaisi idi”

Xalq artisti, aktrisa Həmidə Ömərova: “Mən ilk dəfə “Azərbaycanfilm” kinostudiyasına gələndə çox gözəl bir xanımla rastlaşdım. Heç vaxt yadımdan çıxmaz. Ağ kostyumda üzü parlaq, onun çox gözəl, qeyri-adi dərisi var idi.

Uşaqlıqdan mən onun sənətinin vurğunu idim. Hətta yadımdadır, məktəbdə yazdığım inşada belə cümlə qeyd etmişdim: əgər aktrisa olsam istəyərdim ki, Amaliya Pənahovaya oxşayım. Amma bizim müəllim deyirdi ki, hər kəs sənətdə öz yerini tapmalıdır.

Allah Amaliya xanıma qəni-qəni rəhmət eləsin. Mən ona yaxşı mənada həsəd aparmışam. O, necə başqalarının qayğısına qalırdı, teatrını necə sevirdi, hər bir aktyorunun qədrini bilirdi və əlindən gələni edirdi ki, onlar yaxşı yaşasınlar, heç nəyə ehtiyacları olmasın. Çünki aktyor uşaq kimidir. Onların xətrinə dəymək olmur. Aktyorlar niyə roldan-rola başqalaşmağı bacarırlar? Buna görə gərək onlar ömrü boyu öz uşaq xasiyyətlərini qoruyub saxlasınlar.

Amaliya xanım öz teatrının rəhbəri idi. Düzdür, indi teatr layiqli əllərdədir. Onun davamçısı olan qızı Aynur xanım teatrı idarə edir. Mən Amaliya xanımın timsalında gördüm ki, vətənpərvər olmaqla yanaşı qayğıkeş aktrisa olmaq olar. O, həm sənətin, həm də öz sənət dostlarının fədaisi idi. O, əbədi xatırlanmağa layiq aktrisadır”.

“Evinizə xoş gəlmisiniz!”

Əməkdar artist, aktrisa Suğra Bağırzadə: “Amaliya xanım Azərbaycan incəsənətinin əfsanəsi idi. Onun teatra və kinoya verdiyi töhfələrin sayı-hesabı yoxdur. 18 yaşında teatra gəlib, sonra filmlərdə çəkilib. Onu sevməmək mümkün deyil.

Keçən il kino günündə evinin yanında onun barelyefi asıldı. Mən onda da dedim ki, Amaliya xanım evinizə xoş gəlmisiniz. Bu küçədən keçən insanlar sizinlə salamlaşa bilər. Sizin gördüyünüz işlərə görə sizə "çox sağ ol" deyə bilər. Mən də hamının adından, ona "çox sağ ol" deyirəm. O bizim üçün əvəzedilməz aktrisa idi. Biz onu necə sevirdiksə indi də elə sevirik və həmişə də sevəcəyik”.

Amaliya Pənahovanın nəvəsi Aydın Muxtarov: “Bu gün bura Amaliya xanım Pənahovanı - bizim gözəl anamızı yad etmək üçün yığışmışıq. Bu gözəl tədbiri təşkil etdiyinə görə şəxsən Cəmil Quliyeva təşəkkür edirəm. Yanımızda olduqlarına görə Amaliya xanımın dostlarına, sənət yoldaşlarına, həmkarlarına ailəmizin adından minnətdalığımı bildirirəm. İnanırıq ki, Amaliya xanımın xatirəsi, hörməti Azərbaycan xalqının ürəyində daim yaşayacaq”.