Qismət Rüstəmov: “Nə Füzuli mənlikdir, nə Mirzə Cəlil, mənimki Nizamidir...” - BRİFİNQ

Teleqraf.com-un “Brifinq” layihəsinin qonağı Azərbaycan Yaradıcılıq Fondunun Aparat rəhbəri, şair Qismət Rüstəmovdur.

Mövlud Mövlud: Qismət, haralardasız, nə işlə məşğulsuz?

-Yaradıcılıq Fondundayam, gündəlik işimin xeyli hissəsi Sim-sim.az saytı ilə bağlıdır. İşimiz ağırdır, hər həftə bədii ədəbiyyatla yanaşı, nəzəri yükü də çox olan materiallar yayımlayırıq. Bəzən bizim saytın operativlik baxımından ləng olduğunu deyirlər, bunda müəyyən həqiqət var, amma bizim İP, reytinq iddiamız da yoxdur axı. Daha astagəl hərəkət etsək də, məncə, çox ciddi bir boşluğu doldururuq, öz dilimizdə sanballı resurs yaratmağa çalışırıq. Bir də nəzərə almaq lazımdır ki, biri var jurnalistikanın qaydaları ilə işləmək, biri də var ədəbiyyatın. Ciddi ədəbiyyat orqanları dünyanın hər yerində bu templə işləyir.

Başqa nə işlə məşğulam? Ötən ildən fondda bir seriyaya başlamışıq, ildə bir neçə gənc yazarın kitablarını çap edirik. Məsələn, indi Aqşin Evrənin, Ulucay Akifin, Fərhad Amurun kitablarını, eləcə də, mənim tərcüməmdə Vladimir Nabokovun “Rus ədəbiyyatından mühazirələr”, bir də kollektiv iş olan “Paris Revyu müsahibələri”ni çap etmək planımız var.

Mövlud Mövlud: “Gələcəyin tarixi” adlı yeni kitabınız nəşr olundu. Kitab necə qarşılandı? Ötürdüyünüz mesajı başa düşən oldumu?

-Bu tip kitablara bizim mühitdə səs-küylü reaksiya gözləmək absurd olar, zatən xarakter etibarilə kitab rezonans doğurmaq üçün yazılmayıb. Kitab təzə çap olunanda günlərdə düşünürdüm ki, deyəsən, bu dəfə də sirri kor quyuya danışası olduq, amma bir az keçdi və məlum oldu ki, elə deyil. Qəribə səslənə bilər, amma, deyəsən, kitaba gözlədiyimdən çox adam maraq göstərdi. Bu, sevindiricidir.

Bu yaxınlarda bir tədbirdə idim, tanımadığım gənc kinoşünaslar yaxınlaşıb kitabımdakı kino ilə bağlı yazılardan danışdılar, belə şeylər görmək xoşdur. Görünür, o kitabda hərə öz profilinə uyğun oxumağa material tapır. Bir də, deyəsən, mənim obrazım kənardan elə görünür ki, adamlar kontakt qurmağa çəkinirlər.

Kitabdakı esselər müxtəlif vaxtlarda fərqli-fərqli qəzetlərdə, saytlarda, jurnallarda dərc olunmuş yazılardı. Hamı çox oxunmaq istəyir, amma mən də həm də ağıllı həmsöhbətlər axtarıram. O vaxt bu yazıları yazanda da, sonra kitab kimi çap etdirəndə də bilirdim ki, yazıların oxucusu az olacaq. Amma o “azlar”ın varlığı məni elə sevindirir ki...

Qurban Yaquboğlu: Min ildən artıq tarixi olan Azərbaycan ədəbiyyatında oxucusu olduğunuz dövr hansıdır, şair, yazıçı kimlərdir?

-Mənim üçün ilk növbədə Nizami qiymətli olub. Onunla bağlı hansı dildə nə tapıramsa, alıram, oxuyuram. Nizami yaradıcılığını həmişə özümə yaxın hesab edib, çox diqqətlə oxumuşam. Nizami mənim gözümdə Homerlə, Tolstoyla, Höte ilə bir cərgədə durur. Mən dastanları da, xalq şeirini də çox diqqətlə oxumuşam, tələbəlik vaxtı saatlarla əzbərdən şeir deyirdim.

Sonra tutalım, bugün köşə yazarlarının yazdıqlarını öz zamanında nəzmə çəkən Qasım bəy Zakirlə estetik mənada məni heç nə bağlamır, hərçənd onu da diqqətlə oxumuşam. Mənə geniş mənada – bizdə və dünyada XX əsrin həmişə daha maraqlı olub. Hətta 20-ci əsrdə yazılan sevdiyim yerli romanlar haqda esselər silsiləsi yazmağı düşünürdüm, nəsə qeydlər şəklində qalıb.

Qurban Yaquboğlu: XX əsr də fərqli dövrlərdən ibarətdir...

-Əlbəttə, zaman üzü bizə yaxınlaşdıqca, adama daha maraqlı gəlir, ortaq daha çox şey tapırsan, bu mənada XX əsrin ikinci yarısı, 50-ci illərdən sonrakı dövr daha maraqlı gəlir. Amma bütövlükdə XX əsr haqda düşünmək, yazmaq mənə izaholunmaz bir zövq və hüzn verir.

Bu yaxınlarda saytımıza görkəmli ədəbiyyatşünas Qorxmaz Quliyevin “Kod və konteskt: yazıçının yazdıqları, oxucunun başa düşdükləri” adlı geniş yazısını yerləşdirdik. O məqalədə Aşıq Ələsgərin, Səməd Vurğunun yaradıcılığı yeni rakursdan, dünya ədəbiyyatşünaslığındakı nəzəriyyələrin işığında analiz olunub. Qorxmaz müəllimin təcrübəsi göstərir ki, istənilən bədii mətnə professional alətlərlə yanaşsaq, ordan mütləq bugün üçün də aktuallığını itirməyən maraqlı şeylər tapmaq olar. Qorxmaz müəllimdən həvəslənərək, mən də bacardığım, gücüm çatan qədər 20-ci əsrin ikinci yarısından sonra yazılan romanlar haqda yazmaq istəyirəm. Məsələn, yeni dövrün gözüylə Yusif Səmədoğlunun “Qətl günü”. Görək necə alınacaq...

Qurban Yaquboğlu: Azərbaycan ədəbiyyatını Füzulisiz, maarifçi ədəbiyyatsız, Mirzə Cəlilsiz – hətta Üzeyir Hacıbəylinin publisistikasını da bura aid eləmək olar – təsəvvür eləmək çətindir.

-Hamısını sevə-sevə oxumuşam. Bu, sadəcə estetik seçimdir.

Mövlud Mövlüd: Onda belə çıxır ki, Hamdi Tanpınarı Əziz Nesindən çox sevirsiz...

-Əlbəttə.

Qurban Yaquboğlu: Qismət, siz məsələyə konseptual yanaşması olan yazarsız. Ona görə Mirzə Cəlilə laqeydliyiniz maraqlıdır...

-Bu, laqeydlik, yaxud sevməmək deyil, kimisə özünə yaxın-uzaq hiss etmək məsələsidir. Estetik dünyagörüş baxımından mənim sevdiyim Orxan Pamukun yəqin ki, Əziz Nesinlə heç bir bağlılığı yoxdur. Amma Əziz Nesin haqda yazılmış ən gözəl yazılardan birinin müəllifi Pamukdur. Ona görə mənim münasibətimi sevib-sevməmək məsələsi kimi qiymətləndirməyək, bu, daha çox öz ədəbi əcdadlarını müəyyənləşdirməkdir. Ədəbi əcdadlarını müəyyənləşdirəndə sən hansı həlqənin, hansı zəncirin davamı olduğunu bilirsən. Bu, özün üçün fərdi ədəbiyyat tarixi, individual ədəbi şəcərə yaratmaqdır. Mənim şəcərəmdə ayrı-ayrı əsrlərdə yaşadıqları üçün təbii şəkildə bariz fərqləri olan Nizami, Tolstoy, Flober, Nabokov, Orxan Pamuk və bir neçə başqaları ədəbi qan qohumudurlar.

Bir dəfə polemik bir fikir də səsləndirmişdim ki, biz əslində Nizamini dünyaya bəlkə də şair kimi yox, romançı kimi təqdim etməliyik. Bilirik ki, orta əsrlərdə nəzəri kitabları, hətta uzun əsərləri nəzmlə yazmaq ənənəsi vardı. Nikola Bualo klassizmin manifesti sayılan “Poeziya sənəti”ni şeirlə yazıb, yaxud Lukretsi Karın “Cisimlərin təbiəti haqqında” fəlsəfi traktatını şeirlə qələmə alıb. O mənada “Xosrov və Şirin”i nəsrə çevirsək, hazır romandır. Təbii ki, roman janrı Nizamidən çox sonranın hadisəsidir, ona görə bugün anladığımız mənası ilə olmasa da, onlara pre-roman dövrünün romanları demək olar. Yaxud mən həmişə düşünmüşəm ki, biz əslində Dədə Qorqudu müəllif kimi götürməliyik, eynilə Homer modelində olduğu kimi. Homer adlı adam olubmu, bilinmir, amma mətnlər var. Niyə Dədə Qorqud da ehtimal edilən müəllif olmasın ki?

Qurban Yaquboğlu: Mirzə Cəlillə münasibət zaman-zaman mübahisə doğurub. Onun sarkastik yanaşmaları, millətə münasibətdə problem axtarışları düşündüm ki, sizə doğma gəlməyə bilər.

-Bəzilərinin fikrincə, ədəbiyyat adamları tərbiyələndirməlidir, bəzilərinə görə isə ədəbiyyat özündən ibarət müstəqil-muxtar estetik hadisədir. Birində ədəbiyyat məqsəddir, digərində vasitə. Bax, mən o ayırımda Mirzə Cəlil estetikasını özümə yaxın hesab etməmişəm, nə qədər böyük sənətkar olsa da... Düşünmürəm ki, ədəbiyyatın məqsədi insanı qabağına qoyub danlamaq, yaxud tənqid etməkdir. Bu cür ədəbiyyatın dünyada çox böyük nümayəndələri var, onlardan biri də Mirzə Cəlildir. Sadəcə mən özümə yaxın hiss etməmişəm.

Mənə görə ədəbiyyat hər oxucunun özü üçün ayrı-ayrı mənalar çıxartdığı, daha sərbəst, daha azad, daha açıq olmalıdır. Tənqidi realizm xətti mənə həmişə birüzlü, birqatlı görünüb. Bir də var “Don Kixot” kimi min illər boyu açıla-açıla, sosial, fəlsəfi, tənqidi, ayrı-ayrı bütün mənaları canında saxlayan və zaman-zaman gün üzünə çıxaran mətnlər...

Mirzə Cəlilin də, Axundovun da ədəbiyyatımızda çox mühüm yeri var. Müasir ədəbiyyat Axundovdan başlayır. Bugün bizim burda belə rahat oturub danışmağımızda Axundovun, Mirzə Cəlilin, Üzeyir bəyin rolu danılmazdır. Buna görə onlara minnətdarıq, amma elə onlardan öyrənmişik ki, heç kimi bütləşdirmək olmaz.

Qurban Yaquboğlu: Bəs indi sevdiyiniz, oxuduğunuz, dəyər verdiyiniz yazıçılar kimlərdir?

- Estetik baxımdan düşünürəm ki, çox cüzi məqamları çıxsaq, Qan Turalı ilə fikirlərimiz bir-birinə yaxındır. Tural həddindən artıq sürətli yazır, elə bil, yazısının sürətini fikrinin sürətinə çatdırmaq istəyir. Yaxud sənətkarlıq, zərgərlik məsələlərində Şərif Ağayarla söhbətimiz tutur, onunla düz gəlmədiyimiz yer Mirzə Cəlilçi məqamlardı, çox da normaldı. Yaxın aylarda Şərifin əlyazmada bir romanını oxudum, məncə, nəinki öz yaradıcılığının, hətta müstəqillik dövrü nəsrimizin ən qiymətli əsərlərindən birini yazıb. Yəqin hələ redaktə prosesi çəkəcək, tələsmək lazım deyil.

Mirmehdi Ağaoğlunun “Bugün səbr elə”sindənsə, “Küləyi dişləyən”, “Quran motivli hekayələr” silsiləsi mənə görə dəyərli mətnlərdir. Həmin silsilə son yazdığı “Bu gün səbr elə” əsərindən qiymətlidir. Fərid Hüseyn, Aqşin Evrən, Fəridə Məmmədova, Alik, Musa Əfəndi... hamısı istedadlı, çağdaş təmayülləri izləyən imzalardı. Əslində daha çoxdur, hamının adını bir müsahibə həcmində çəkmək

Hərəni bir xüsusiyyətinə görə sevirsən, təbii ki, hərəni də bir xüsusiyyətinə görə özündən bir köynək uzaq bilirsən...

Mövlud Mövlud: Bəs özünüz nə yazırsız?

-Yeni esselər silsiləsi yazmağı düşünürəm, eskizlərini cızmışam. Gündəlik həyatda baş verənlərin ədəbiyyatla paralelləri üzərində bir kitab olacaq. Məsələn, ədəbiyyat və cinsəllik... Azərbaycan və dünya ədəbiyyatında bu motivlər necə işlənir? Yaxud Azərbaycan ədəbiyyatında sevgilinin obrazı, 20-ci əsrin əvvəllərində sevgili obrazı, qadın-kişi münasibətləri necə idi, 60-80-ci illərdə və indi necədir? Əslində çox adi görünən, amma içərisinə girdikcə, çox maraqlı məqamlar üzə çıxır.

Mövlud Mövlud: Bəs roman yazdığınızı nə vaxt eşidəcəyik?

-Mən romana çoxdan başlamışam, amma ləng yazıram. Bəzən yazdığımdan narazı qalıb, silib atıram. Ona görə proses uzanır. Özümə konkret öhdəlik də götürməmişəm ki, filan vaxt roman çap etdirməliyəm. Nə vaxt ürəyim rahat olacaq, onda bitirib çapa verəcəm. Bir şeyi deyə bilərəm: Nizami motivləri üzərindədir.

Rəqsanə Həsənova: Müşahidələr göstərir ki, son dövr yazıçılarının əsərləri dünya ədəbiyyatının təkrarı təsiri bağışlayır. Buna münasibətiniz necədir?

-Təkrarçılıq adamların şəxsi və fərdi problemidir. Ondan qaçmağın yolu fərqli-fərqli əsərlər, yazılar oxumaqdır. Bizim bəlkə də əsas problemimiz ancaq bədii ədəbiyyat oxumağımızdır. Yazıçı bacardığı qədər başqa sahələrlə, məsələn, antropologiya ilə maraqlanmalı, fəlsəfi sistemlərdən xəbərdar olmalı, çağdaş kinonu izləməlidir. Hamının qidalandığı kanal ancaq bir dənə olanda bir-birinə bənzəyən yazılar çoxalır. Ona görə qida mənbələrinin sayını çoxaltmaq lazımdır.

Səhər türk kanallarının birində maraqlı bir mövzunun müzakirəsinə qulaq asdım. Müzakirə Sertab Erenerin sonuncu konsertinə niyə az adamın qatılmasıyla bağlıydı. Onların gəldiyi qənaəti ədəbiyyata da aid etmək olar. Belə bir qənaətə gəlmişdilər ki, Erener estetika etibarilə kütlələri coşduracaq konsertlər təşkil edə bilməz. Onun konsertinə gələnlər əvvəldən axıradək oturub ona qulaq asacaqlar. Əgər başqa müğənnilərin oxuduğu mahnıya qoşulub oxuma mümkündürsə, Sertabda elə deyil.

Elə mətnlər var, ona qoşulmaq çox asandır. Eləsi də var, ondan sadəcə zövq almaq lazımdır. Bunun ən klassik nümunəsi Coysdur. Borxesin məşhur zarafatı da var, deyir, Coysun haqqında yazılanları oxumaq özünü oxumaqdan daha maraqlıdır.

Rəqsanə Həsənova: Dediniz ki, oxucu auditoriyanız böyük deyil. Bir yazıçı kimi bu, sizi narahat etmir?

-Hamı istəyər ki, onu daha çox adam oxusun. Amma həm də istəyər ki, onu oxuyan adamlar daha sanballı, ağıllı adamlar olsun. Mən özümü ağıllı adamların sayına hesablamışam.

Qurban Yaquboğlu: Bilmirəm yaddaşın hansısa hoqqası hesabına, ya başqa özəl səbəbdən, 80-ci illərin axırlarında ədəbiyyatşünas Yaşar Qarayevin qələmə aldığı və “Azərbyacan” jurnalının çap elədiyi “Cəsarət sərvətdir” adlı çox maraqlı, irihəcmli məqaləsini son zamanlar tez-tez xatırlayıram. Əlbəttə, cəsarət ədəbiyyatın da mühüm şərtidir. Son illərin ədəbiyyatında mən cəsarətin izlərini görmürəm.

Söhbət heç də yalnız ictimai cəsarətdən yox, yazıçının həm də ədəbi ərazidə, lap olsun, yazı masasında, əsər üzərində cəsarətli axtarışlarından gedir. Bizim gənc yazıçılar çox üzüyoladırlar. Hətta əvvəllər daha cəsarətli sevgi şeirləri yazılırdı...

-Bu temp bütün zamanlarda qalxıb, enən xətlə davam edib. Əslində estetik mənada müəyyən cəsarət qığılcımları olur, amma adekvat qarşılığını almadığına görə yazıçı keçir üzüyola, sakit tərəfə. Gəlin etiraf edək ki, Azərbaycan ədəbiyyatının müstəqillik dövrünü çox maraqlı nümunələr yaransa belə, eksperimental baxımdan daha kasad dövr kimi xarakterizə edə bilərik. Forma, üslub eksperimentallığı baxımdan cəsarətsizik. Bu, zənnimcə, hər şeyin oxucuya hesablanmasından qaynaqlanır.

Eksperiment necə yaranır: o an sən oxucunu vecinə almırsan, hətta oxucuya qarşı yazırsan. Elə bir əsər yazırsan ki, hətta onun qəbul olunmaması səs-küy doğurur. 20-ci əsr şeirində Azərbaycanda Əli Kərimi, dünyada Apollineri misal çəkə bilərik. Dadaistlər heyvan səslərindən şeir yazırdılar. Azərbaycanda heyvan səsindən şeir yazıb onun estetik polemikasını kiminlə aparasan? Güman ki, adama vedrə bağlayarlar. Hərçənd müstəqillik dövrünün şeirlərində də ciddi, qiymətlər nümunələr olub: Adil Mirseyidin, Səlim Babullaoğlunun, Rasim Qaracanın, Həmid Herisçinin şeirlərini misal çəkmək olar, sadəcə gündəm qiymətli olanın üstünü örtüb. Sizinlə razılayam ki, daha radikal formalarda, rakurslarda yazılan şeirlər, əsərlər bu durğun ədəbiyyatı diriltməyə kömək edə bilər. Şeirdə nəsə olur, amma nəsrdə hər şey daha moniton, sakitdir. Nəsr daha çox xatirə ədəbiyyatı üzərində irəliləyir.

Mövlud Mövlud: Sizcə, niyə belədir? Niyə bizim nasirlər Mirzə Cəlildən o tərəf gedə bilmirlər?

-Biz çox vaxt yazdıqlarımızı kütlənin zövqünə hesablayırıq. Daha tez istehlak olunan mətnlər. Hansısa sosial problemlərə yüngülvari toxunan kimi, hətta o yazı inşa səviyyəsində yazılsa belə, adamlar reaksiya verir. Ədəbiyyat jurnalistikanın da yükünü öz boyununa götürməyə başladıqca, bədii-estetik məziyyətlər həmişə ikinci plana düşür. Kim nə deyir-desin, məncə, bizdə alıcı çoxdur, oxucu azdır. Oxuculuq incəsənətin ciddi bir qoludur, bu hələlik bizdə çox zəifdir.

Biz bir əlimizlə ənənəni itələyirik, o biri əlimizin dırnaqları ilə ənənədən yapışırıq. Atmağa əlimiz gəlmir, götürməyi də bacarmırıq hələ. Və imitasiya başlayır. Həm guya milli dəyərlərə sahib çıxmağın, həm də guya müasir olmağın imitasiyası.

Rəqsanə Həsənova: Oxucuların qüsurlu olduğunu deyirsiniz, bir yazıçı kimi siz onların səviyyəsini qaldırmaq üçün nə edirsiniz?

-Mənim üzərimə düşən öhdəlik inandığım, sevdiyim romanlardan, filmlərdən yazmaqdır. Mən bununla onlara alternativi təklif edirəm. Amma bir addım müəllif atanda, bir addım da oxucu atmalıdır. Saytlarda çap olunan o yazıları oxumalıdır, kitab, qəzet almalıdır. Başqa biz ona necə kömək ola bilərik?

Rəqsanə Həsənova: Mən gənc yazıçıların əsərlərini, esselərini oxuya bilmirəm. Çünki onlar mənə dünya ədəbiyyatını təkrarı kimi görünür. Onlarda Azərbaycan cəmiyyətini düşündürəcək, maarifləndirəcək heç nə görmürəm... Siz necə düşünürsünüz?

-Mənsə əksini düşünürəm. Bizdə maarifçilik xətti daha güclüdür. İşimiz-gücümüz elə budur. Maarifçilik dövrü bizdə çox uzandı.

Rəqsanə Həsənova: Bu gün bəzi yazıçılar 19-cu əsr maarifçiliyi ilə məşğuldurlar.

-Çünki özləri də 19-cü əsrdə qalıb. Deyirlər, Mirzə Cəlil aktualdır... Aktuallıq üslubi baxımdan deyil, hamı bilir ki, tənqidi realizm, sosialist realizm öz ömrünü başa vurub. Amma faiz etibariylə kütlənin maariflənməsinin səviyyəsi hələ də artmayıb deyə, hələ də Mirzə Cəlil, Axundov aktualdır.

Açığı desəm, buna görə bizim müəlliflər, içi mən qarışıq öz işimizdən başqa işlərlə də məşğuluq. Həm şeir yazırıq, həm tərcümə edirik, həm kitab satırıq və s. Mən roman, şeir yazmalıyam, tərcümə olunmalıyam. Amma buna da təəssüflənmək olmaz, nə yaxşı ki, bu xəttimiz itməyib. Bir anlıq düşünün, Azərbaycan ictimai-siyasi həyatından məlumatlı yazılar yazan jurnalistləri, ədəbiyyatçıları götürək, yerdə nə qalar? Heç nə, dəhşətli bir boşluq, qara bir uçurum...

Qurban Yaquboğlu: Azərbaycan yazıçılarının təşkilati problemi də var. Mən məlum modeli yetərli hesab etmirəm. Bir AYB var, bir də məhz onunla mübarizəyə köklənmiş AYO var. Amma ədəbi mühit yalnız bu iki quruumdan ibarət olmalı deyil axı... Ədəbi-estetik birliklər yarana bilərdi. Hələ də bizdə şair özünü cəmiyyətə AYB-dən çıxmaqla təqdim edib dağla yaratmaq istəyirsə, bu, kənardan gülməli görünür.

-Bizim birləşmələrimiz hansısa jurnal, sayt ətrafında estetik yaxınlıq əsasında olmalıydı. Amma təəssüf ki, birləşmələrimiz ya dostluq, ya da düşmənçilik əsasında olur. Yazıçılar Birliyi sovet modelində olan bir qurumdur. Şəxsən mənim üçün artıq ora haqqında danışmaq inanılmaz dərəcədə maraqsızdır. Ən yaxşısı fərdi, bir-birinin dünyagörüşünə inanan adamların yığışması və nəsə çap etdirməyidir. Təəssüf, bunun üçün adamlar bir yerə cəm ola bilmirlər.

Qurban Yaquboğlu: Bizdə sanki alternativ düşüncə, davranış, yaradıcılıq da zəifləyib. Ötən əsrin 70-80-ci illərində kostyumda tar çalan Ramiz Quliyev də vardı, uzun saç saxlayan, qalstuk taxmaqdan imtina edən Rəmiş də...

-Deyirlər, keçid dövrü, axtarış dövrüdür. Bizdə axtarış dövrü həddindən artıq uzun çəkdi. Hələ ki bizə düşüncələr kənardan eksport olunur. Biz hər şeyə kənardan baxıb, öyrənib, tətbiq edirik və ya tətbiqinə çalışırıq. Düz də edirik, çünki onlar bizdən öndədirlər. Hələlik öz daxili gücümüz hesabına nəsə təqdim edə bilmirik. Bu mənada alternativlər ya köhnənin təkrarıdır, ya da kənardan gördüyümüzün kölgəsi...

Nərmin Muradova: Gəlin bir az da kinodan danışaq. Deyəsən, Lars Fon Trieri sevirsiniz.

-Trierin əksər filmlərinə baxmışam. İndi fikirləşirəm ki, Trierin birinci dövrü filmlərini ikinci dövr filmlərindən daha çox sevirəm. Onun ən sevdiyim filmi “Doqvil”dir. Fikrimcə, o film çağdaş kinonun zirvələrindən biridir. O film qədər alınmış eksperiment yadıma gəlmir. Balaca bir məkanın içində bütün bəşəriyyətin keçdiyi yol təsvir olunur. “Doqvil” də daxil olmaqla, ona qədərki filmləri mənə daha doğmadır. Trierin ikinci dövr filmləri zaman etibariylə həddindən artıq uzun və şiddət dozası çox olan filmlərdir.

Ümumiyyətlə, son dövr Avropa ədəbiyyatında da, filmlərində də aşırı dərəcədə şiddət yer alır. Qan, kəskin səhnələrin insan psixikasına təsir edəcək nüansları o qədər çoxdur, boldur ki, nəticədə bu, şəxsən məni bəzən iyrəndirir.

Nərmin Muradova: Azərbaycan filmlərini necə, izləyirsinizmi?

-İzləyirəm, yadımda qalanlardan “Nabat”ın adını çəkə bilərəm, yaxşı filmdir. Kommersiya filmlərindən “Oğlan evi” mənə xoş gəldi. Deyəsən, get- gedə yumorumuzun səviyyəsi qalxır. Filmin mövzusu aktual idi, istənilən adamda maraq doğururdu, bir də onun yumoru ləhcə yumorundan uzaqdı. 30-40 ildir biz ləhcəylə danışana gülürük, kişiyə arvad, arvada kişi paltarı geyindirməyi gülməli hesab edirik. Axı, burda gülməli nə var?

Fikir vermisinizsə, insanlar artıq “Bu şəhərdə”yə gülmür. Bu, çox yaxşıdır. İnanıram ki, yeni gələn nəsil bunun fərqindədir. Çünki onlar gözlərini açıb Cem Yılmazı görüblər. İnanmıram ki, Cem Yılmaza baxan adam Sirtuş Çölçəmənli obrazına gülsün.

Nərmin Muradova: Hansı musiqilərə qulaq asırsınız?

-Zaman-zaman nostalji hislərlə Avropa, rus, türk sənətçilərinin 90-cı illər musiqisinə qayıdıram. Sistemli şəkildə həm Avropa, həm də Türkiyədə sevdiyim müğənnilərin yeni albomlarını alıram, yaxud internetdən yükləyirəm.

Məsələn, Avropa və türk musiqisində bizdə olmayan bir nüansı demək istəyirəm. Mahnı deyəndə bizim ağlımıza ancaq lirizm gəlir. Mövzu da belə olmalıdır: sənsizəm, səninləyəm, səninləydik, səninlə olanda, sənə görə... Bu, mahiyyət etibariyla bir mahnının ayrı-ayrı variantlarıdır.

Amma Türkiyədə Barış Manço, Cem Karacadan gələn, sonradan bir az Mirkəlam, Kənan Doğulu, Sılada davam edən bir tendensiya da var. Onlar özlərindən əvvəlki mətnlərə ironiya edən mahnılar da ifa edirlər. Əgər bu xətt olmasaydı, türk musiqisi arabeskin məzmunsuz ağlaşması içində itib batardı.

Nərmin Muradova: “Bağdat” da bu səbəbə sevildi?

-O mahnı sevgi haqqındadır, yeni forma təqdim edir, deyim tərzi gözlənilməzdir. Orda klassik ədəbiyyatda bildiyimiz adlar sadalanır, sonra da deyir ki, Bağdadı gözü qapalı tapa bilərəm, bu, məşhur əhvalata işarədir. O mahnıda sevginin gülərüz tərəfi var. Bizdə sevginin gülərüz tərəfi yoxdur. Ona görə son illər Azərbaycan estradası kopya və imitasiya olunmuş mənasız ağlaşmanın içərisindədir.

Rəqsanə Həsənova: Flora Kərimova, İlhamə Quliyeva, Zeynəb Xanlarova – siz hansının mahnılarına qulaq asırsınız?

-Üçünü də dinləmişəm. Amma Flora Kərimovanı çox sevirəm və özümə daha doğma bilirəm. Çünki Flora Kərimovanın mahnılarında fransız şanson musiqisini xatırladan nələrsə var. Bir də ona görə ki, sevdiyim şairlərin sözlərinə yazılmış daha çox mahnı oxuyub: Vaqif Səmədoğlu, Ramiz Rövşən, Əli Kərim...

Yazdı: Nərmin Muradova

Fotolar: Elçin Murad