Bundan başqa heç nə istəmirəm... – Şərif Ağayar

Teleqraf.com Şərif Ağayarla müsahibəni təqdim edir.

– Şərif bəy, adətən, nasirlər nəzm yolundan keçib gəlirlər. Siz də bu yoldan keçmisiniz… Amma nasirin şeirə keçdiyinə çox az rast gəlinir. Bəlkə nəzm ədəbiyyatın ibtidaisi, nəsr isə alisidir.
– Bunun ən sadə cavabı budur ki, nəsri şeirdən daha yaxşı yaza bildim. Zaman baxımından şeirə ilkin mərhələ kimi baxmaq olar, ancaq o, heç də ibtidai deyil. Bu, başqa söhbət ki, zamanımız daha çox nəsrlə, xüsusilə də romanla ifadə olunur. Şeir nə qədər populyar olsa da, roman qədər funksional deyil. Roman okean kimidir. Bütün çaylar, bulaqlar, hətta dənizlər ən sonda axıb ora tökülür.

– Sizi həm də aşıq şeirini, qoşmanı yaxşı bilən adam kimi tanıyırlar. Bunları bilmək nasir kimi işinizə yarayırmı?
– Saz, aşıq şeiri və muğam mənim xobbimdir. Müasir yazıçıya bu məsələlərin birbaşa təsiri yoxdur. Ancaq dolayısı ilə hər bir mədəniyyət nümunəsinin yazıçıya təsiri var. İllah da aşıq şeirinin ki, dilimizin zənginliyini, bir çox ədəbi fəndləri onlardan öyrənmək mümkündür. Təkcə qoşma və gəraylı yox, ümumiyyətlə, çoxlu şeir əzbər bilirəm.

– Nazim Hikmət, Əli Kərim...
– Təkcə onlardan yox... Ramiz Rövşən, Salam Sarvan, Murad Köhnəqala və digər şairlərimizdən saatlarla şeir deyə bilərəm. Bu da xüsusi yazıçı üstünlüyü deyil. Şeir yaddaşım yaxşıdır, o qədər. Yaddaşın yaxşı olmasının, çoxlu şeir əzbər bilməyin həm müsbət, həm mənfi tərəfləri var. Amma müsbəti daha çoxdur.

– Bildiyim qədərilə əvvəl qalmaqallı yazılarınız çox olurdu. İndi səbr və təmkininiz artıb. Demək olarmı, əvvəlki yazılarınız çılğınlıq, emosiya idi?
– Mən yaza bilməyəndə nadinc oluram. Söhbət bədii əsərdən gedir. Son dövrlər bədii yaradıcılıqda məhsuldar olduğum üçün publisitikada və sosial şəbəkələrdə sakitəm. Görünür, yaşın da təsiri var. Yazmayanda da çalışıram daha çox oxuyum. Yəni indi o qalmaqallara vaxtımı və enerjimi qıymıram.

– Bəxtiyar Vahabzadəni tənqid etmişdiniz, daha sonra Məhəbbət Kazımovun haqqında yazmışdınız, özü də dünyasını dəyişdiyi ərəfədə. Buna görə sərt reaksiya gəlmişdi. İndi də eyni fikirləri dilə gətirərdinizmi?
– Bizim publikanın bir bəyənmədiyim cəhəti var: tanınmış insanlar haqqında tənqidi fikir deyəndə, elə bilirlər, onu başlı-bütünlü tarixdən, yaddaşdan silmək istəyirsən. Ümumiyyətlə, sənətdə kultları sevmirəm. Heç kim və heç nə müzakirəyə qapalı deyil. Sənət bütü sevmir. O, həmişə qayanayır, dəyişir, inkişaf edir, təzələnir. Tanınmış şəxsiyyətləri bütə çevirmək isə beynində dəyişiklik və inkişaf olmayan adamların işidir. Nə yazıq ki, belələrinin sayı həmişə çox olub.

– Folkner deyir ki, ən mükəmməl nəsr 40 yaşdan sonra yaranır. Sizcə, niyə 35, 50 yox, məhz 40 yaş? Bu yaşın bir sirrimi var?
– 40 yaş sindromu ilə bağlı bir yazım vardı, orda bəzi incə mətləblərə toxunmuşdum. Azərbaycanda 40 yaşına gəlib çatmayan, qələmini bu yaşacan daşımağı bacarmayan yüzlərlə istedadlı adam olub. Bu yaş istedadın bilik və təcrübə ilə qovuşaraq insanı kamilləşdirdiyi yaşdır. 40-ı istedadla, heç bir ucalıqdan yıxılmadan keçə bildinsə, böyük ədəbiyyata qədəm qoymaq şansın böyükdür.

– Axı 40 yaşacan da böyük ədəbiyyatın qapısını döyən imzalar olub...
– Müşfiq, Cabbarlı, Kafka, Prust və s. İstisna həmişə olmur. Folknerin bu sözü ümumi anlamdadır. O, 40 yaşacan çox ciddi şeylər yazmışdı.

– Siz də 40 yaşdasınız. Yaza bilmisinizmi?
– Bizdə proses həmişə gecikir. Çünki ənənə və mühit zəifdir. Bir fransızın 20 yaşda nail odluqlarına biz 40 yaşda nail oluruq. İnikişaf eləmiş dünya ilə müqayisədə, ola bilsin ki, axsadığım yerlər var, amma Azərbaycan reallığında, məncə, az da olsa iş görmüşəm.

– Şərif bəy, yəqin ki, ən böyük arzularınız ədəbiyyatla bağlıdır. Bu arzuların mahiyyəti nədən ibarətdir?
– 60 il yaşayım və yazım. Başqa heç nə istəmirəm. Arzulara münasibətdə praqmatikəm.

– Azərbaycanda ciddi bir qələm adam kimi qəbul olunursunuz, hər yeni əsəriniz maraqla qarşılanır. Heç düşünmürsünüz ki, ingilis dilini öyrənəsiniz, bundan sonra əsərlərinizi başqa bir dildə, dünya oxucusu üçün yazasınız?
– Gənc bir yazıçı vardı, deyirdi 7 dil bilirəm. Onun bir hekayəsinə göz atdım, dedim, o yerdə qalan 6 dili deyə bilmərəm, Azərbaycan dilini bilmirsiniz. Dil öyrənmək asan iş deyil. 6-7 ay kursa gedib ingiliscə danışmaq o demək deyil ki, ingilis dilini bilirsən...

– Bəs əsas olan nədir?
– Ədəbi dili bilmək azdır, hiss eləmək, duymaq, o dillə yaşamaq lazımdır. Sonradan mənimsənilən dili yaradıcılıq səviyyəsində öyrənmək nadir adamlara müyəssər olub. Misal üçün, Nabokov. O, ABŞ-a getdi və gördü ki, ingilis dilində yazmasa, oranın ədəbi prosesinə daxil ola bilməyəcək. Və başladı öyrənməyə. “Lolita” kimi şedevri ingilis dilində yazdı.

– Biz bunu niyə bacarmarıq?
– Mən 40 yaşa qədər Azərbaycan nəsr dilini öyrənmişəm. Azərbaycanda yeni nəsr dili yaratmaq üçün çalışmışam. Bacarmışammı? Öz dilimizdə özümü qane edən əsərlər yaratsam, bəsimdir. Adekvat tərcümə elətdirmək, dünyaya çıxarmaq mənim problemim deyil. Məni aşan işdir. Zatən bizim ədəbiyyatın ən böyük dərdi də budur. Biz özümüzü dünyaya doğru-dürüst tanıda bilməmişik. Bu iş vicdanla, böyük zəhmət qoyularaq, küll halında görülməyib.

– “Qumru” hekayənizi oxumuşam. Çox gözəl hekayədir. Amma maraqlıdır ki, hekayə nə üçün Günel Mövluda ithaf olunub? Qumruda Günel Mövluddan nəsə varmı?
– Elə bircə onu oxumsunuz? (gülüş)

– Yazdıqlarınızın çoxunu oxumuşam...
– O vaxtkı ovqatın məhsulu idi. Bununçün bir neçə səbəb də vardı. Amma gəlin səbəbləri tapmağı oxucunun ixtiyarına buraxaq. Bir az da o düşünsün.

– Bir müsahibənizdə deyirsiniz ki, Azərbaycanda hərə bir yalanla başını dolandırır. İfadəmə görə üzr istəyirəm, amma siz hansı yalanla başınızı dolandırdığınızı deməmisiniz...
– Heç vaxt yalan yazmamışam. Yazılarım ortadadır, buyurub baxa bilərsiniz. İnsanın dəyəri onun həqiqətə münasibətindədir. Həqiqətə isə çoxlu münasibətlər var. Misal üçlün, biri onu danıb yalan danışır. Biri susur. Biri də həqiqət üçün açıq tarana gedir. Bu insanlar həyatın rənglərini, çalarlarını təşkil edir, cəmiyyəti nişan verir. Mənim bu dəyərlər sistemindəki yerim yazılarımda danışdığım qədərdir. Bundan artığını və əskiyini istəmək doğru deyil.
Yenə deyirəm, əsas odur ki, yalan yazmamışam. Oxucumu heç vaxt aldatmamışam.

– Murad Köhnəqala ömrün müəyyən yaşından sonra xalq yazıçısı Anara qarşı səhv etdiyini bildirdi və təzədən Yazıçılar Birliyinə üzv oldu. Belə bir addımı nə vaxtsa sizdən də gözləmək olarmı?
– Mən Murad Köhnəqalanın bu addımını bölüşmürəm. Əgər bölüşmürəmsə, demək, özüm də eləmərəm.

– Demək olar ki, əksər əsərləriniz qaçqınlıq həyatı ilə bağlıdır. Son romanınız isə tamamilə ayrı mövzudadır. Doğma bir mövzunu dəyişmək sizin üçün çətin olmadı ki?
– Hər şey yaxşı mətn üçün bəhanədir. Qaçqınlıq da, qeyri-qaçqınlıq da. Tanrıdan bəhs edən zəif əsərdən “Keçi” şeiri daha dəyərlidir.

– “Arzulardan sonrakı şəhər” romanınız haqqında xeyli müsbət fikirlər deyildi. Əsas tənqid isə ondan ibarət oldu ki, əsər mövzuya uyğun olmayan sadə bir dildə yazılıb.
– Mənim dilim həmişə sadədir. Amma bu, aldadıcı sadəlikdir bir az. Hamıya elə gələr ki, yaza bilər, amma yazanda görəcək çətindir. Sadə yazmaq üçün xeyli zəhmət çəkməli olursan. Möcüzəni dil üzərində hoqqabazlıq etmədən düzəltmək daha çətindir.

– Mətbuatda gedən məlumatlara görə, kitabınızın satışı yaxşıdır. Bəs nə əcəb romanı öz hesabınıza çap etdirib satışdan gəlir götürmədiniz?
– Reklam, yayım, təbliğat, “açot-uçot” xeyli çətin və zaman aparan işdir. Ayrıca bir adam lazımdır ki, məşğul olsun. Mənim vaxtım nə gəzir? “Qanun” nəşriyyatı ilə təkcə kitablarımı çap etdiyi üçün deyil, onun piyarını qurduğu, yayımını və satışını təşkil etdiyi üçün işləyirəm. “Qanun” olmasa bunları təkbaşına edə bilməzdim. Kitab sənayesi bizdə indi-indi yaranmaqdadır. Rəqabət olmalıdır ki, yazıçıya daha sərfəli variantlar təklif olunsun. Hələlik bizdə seçim imkanı yoxdur...