“Müsavatdan çıxmaq qərarım illərimi aldı” - MÜSAHİBƏ - FOTOLAR

<b>“Arxivlərin böyük hissəsi açılmalı və internetdə yerləşdirilməlidir”</b>

"Brifinq” layihəsinin budəfəki qonağı Azad Demokratlar Partiyasının (AzDP) sədri Sülhəddin Əkbərdir. S. Əkbər partiyasının ideologiyasından danışıb, MTN-in arxivlərinin nə cür açılmalı olduğu haqqında fikirlərini bölüşüb. O, bir vaxtlar təmsil olunduğu Müsavat Partiyasının başqanı İsa Qəmbər və Açıq Cəmiyyət Partiyasının sabiq lideri Rəsul Quliyevlə münasibətlərinə də aydınlıq gətirib.

Dilqəm Əhməd: Partiyalardakı ideologiya zaman-zaman müzakirə olunur. Bizdə sağçı, solçu, liberal partiyanın hansı olduğu bilinmir. Siz yeni partiyanızda mütləq ideoloji xətt olacağı barədə qəzetimizə danışmışdınız. Partiya ideologiyası barədə fikirlərinizi öyrənmək istərdik...
- Dünyada siyasi sistemlər üç yerə bölünür: fərdə dayanan liberal sistem, cəmiyyəti əsas götürən sol və dövləti əsas götürən faşist baxışlar. Biz liberal demokratiyanı əsas götürmüşük. Əsas dəyərlərimiz liberal dəyərlərdir, fərdiyyətçilik, azadlıq, liberal məhdud dövlət və azad bazar iqtisadiyyatı və nümayəndəli demokratiyadır. Öz siyasi sistemimizi liberal demokratik siyasi sistem adlandırırıq. Çox təəssüf ki, Azərbaycanda siyasi partiyalar ideoloji işi ya ümumiyyətlə qurmurlar, ya da zəif aparırlar. Bunun hesabınadır ki, ölkədə ideoloji boşluq var və insanlar dini cərəyanlara daha çox meyl edirlər. Bu da çox təbiidir. İnsanların ideoloji ehtiyacı ödənmədiyindən onlar bu boşluğu müxtəlif dini cərəyanlarla doldururlar. O iddiada deyiləm ki, ideoloji cərəyanlar olsa, insanlar öz dini ehtiyaclarını ödəməyəcəklər. Tam tərsinə, cəmiyyətdə bu sahədə disbalans var və bunu balanslaşdırmaq lazımdır. Ona görə də siyasi partiyaların ideoloji əsasları olmalıdır və öz iodeologiyalarını cəmiyyətə təqdim etməlidir.

“Partiyamız orta sinfi hədəf götürəcək”

D.Əhməd: Bizdə, adətən, liberalizm deyəndə ABŞ-a “işləyən”, milli-mənəvi dəyərlərdən uzaq, millətçiliyin inkarı başa düşülür. Bu anlayışların hakim olduğu cəmiyyətdə necə mübarizə aparacaqsınız?
- Siyasətin məqsədi cəmiyyətə xidmət etməkdir. Cəmiyyət abstrakt anlayış deyil, ayrı-ayrı fərdlərdən ibarətdir. Bəşəriyyətin inkişaf tarixi göstərir ki, o cəmiyyətlərdəki insanlar azaddırlar, onlar daha məhsuldar olurlar. Azad düşünürlər, fikirlərini azad ifadə edirlər, cəmiyyət məhsuldar fərdlərdən ibarət olur. Soyuq müharibədə nəyə görə liberal cərəyan, azad dünya qalib gəldi? Onun siyasi fəlsəfi kökündə azadlıqla zülmün müqayisəsi dayanır. Azadlıqla silahlanan cəmiyyətlər də, fərdlər də güclü olur. Dərinə varanda liberal-fəlsəfi cərəyanın gücü buradadır. Ona görə də soyuq müharibə qurtarandan sonra bəzi yazarlar dedilər ki, liberalizm qalib gəldi. Çünki bəzi tarixçilər tarixə siyasi sistemlərin mübarizəsi kimi baxırlar. Tarixi sınaqdan çıxmış, özünü təcrübədə sınamış siyasi sistemdir, təbii nizama əsaslanır. Əsas prinsiplərdən biri də fərdin təbii nizam içində inkişafıdır, dövlətin müdaxiləsinin məhdudlaşdırılmasıdır. Dövləti insanlar ona görə qurur ki, onların hüquq və azadlıqlarını qorusun. Biz onun tərəfdarıyıq ki, dövləti insanlar qurduğu kimi hökuməti də insanlar seçməlidir. Seçilən hökumət şəffaf və hesabatlı fəaliyyət göstərməli və onlara ictimai nəzarət olmalıdır. Mənim özümə sual veriblər ki, Azərbaycan müsəlman ölkəsidir, nə dərəcədə ümid edirsiniz ki, bu, uğur qazanacaq. Həmişə deyirəm ki, əvvəla, bu dövlət qurulanda Azərbaycan ziyalıları hələ XX əsrin əvvəllərində məhz liberal sistemi seçdilər. Azərbaycan cəmiyyəti modern inkişaf etmiş cəmiyyətdir. Biz narahat deyilik, cəmiyyətdə yüzdə yüz total siyasi sistem qurmaq niyyətində deyilik ki. Ona görə də cəmiyyətin bəlli kəsimini əsas götürəcəyik, bu da orta sinifdir. Azərbaycandakı partiyaların hamısı populist şüarlar irəli sürürlər ki, biz bütün xalqın maraqlarını müdafiə edirik. Amma biz onlardan fərqli olaraq açıq bəyan edəcəyik ki, bu, orta sinfin partiyasıdır.

Nemət Orucov: Sizin siyasi fəaliyyətiniz milli azadlıq hərəkatında, Naxçıvanda başlayıb. Sonra Bakıya gəlmisiniz, sırf millətçi xətt idi. 1990-cı ildən Müsavat Partiyasında təmsil olunmusunuz. Müsavatın əsas ideoloji kökündə də millətçilik durur. Siz əsasən millətçilik ideologiyası olan təşkilatlarda təmsil olunmusunuz. Birdən-birə liberalizmə keçməyinizin səbəbi nədir? Bəlkə, düşünürsünüz ki, zaman dəyişib və millətçilik xəttində olan qüvvələr hakimiyyətə gələ bilmir?
- Hər bir vətənpərvər siyasətə başlayanda bu və ya digər dərəcədə millətçi olur. Amma zaman keçdikcə insanın, o cümlədən siyasətçinin siyasi fikirləri püxtələşir. İkinci tərəfdən Müsavatın özündə proqramla bağlı partiya daxilində liberal və mühafizəkar qanad arasında diskussiya gedirdi. Mən orada liberal qanadda təmsil olunurdum. Hətta biz Azərbaycan Demokrat Partiyasını yaradanda (o partiyanın yaradıcısından biri də mənəm) əsas şüarımız azad insan, azad dövlət və azad dünya idi. Əslində bu, tam liberal şüardır. Mənim əslində siyasi düşüncələrimi liberal saymaq olar, sadəcə olaraq zamanla inkişaf edib, daha da bitkinləşib. Etnik millətçiliyin əleyhinəyəm, amma məni millətsevər hesab etsələr, daha düzgün olar. Əslində siyasi baxışlarım dəyişməyib, təkmilləşib. Müasir millətsevərlərin şüarı bu olmalıdır: demokratikləşməli, azad dünyaya inteqrasiya etməli və qloballaşmaya aktiv uyğunlaşmalı.

Səxavət Həmid: Rasim Musabəyov liberal qanadda təmsil olunurdu, başqa kimlər idi?
- Diskussiyalarda əsas Rasim bəy deyildi. Liberal qanadın əsas təmsilçiləri Hikmət Hacızadə, Vurğun Əyyub və mən idim.

N.Orucov: Sizə qarşı, deyəsən, əsas Nəsib Nəsibli idi...
- Bəli, mühafizəkar qanadda liderliyi Nəsib bəy aparırdı.

Nərgiz Ehlamqızı: Mühafizəkar qanadda başqa kimlər təmsil olunurdu?
- Nəsib bəydən başqa, Rauf Arifoğlu, Nəsiman Yaqublu idi.

S.Həmid: Müsavatdan uzaqlaşmağınızda ideoloji məsələlərin rolu oldumu?
- İnsan bu cür ciddi qərarları bir günün içində vermir. Bu və ya başqa sahədə fikir ayrılıqları, ziddiyyətlər toplanır və müəyyən an gəlir ki, artıq qərar verməli olurlar. Birsəbəbli deyildi, səbəblər kompleksi vardı. Müsavat kimi tarixi partiyadan çıxmaq haqqında qərar vermək elə də asan deyildi. Ona görə də bu qərarı vermək mənim illərimi aldı.

N.Orucov: Bildiyim qədərilə, Müsavat başqanı ilə müəyyən qohumluq əlaqəniz var. İsa Qəmbərlə partiyadan uzaqlaşandan sonra münasibətləriniz davam edirmi?
- İnsani münasibətlərimiz normaldır. Siyasi baxışlarımızda ziddiyyət yaranıbsa, bu o demək deyil ki, insani münasibətlərimizi ona uyğun qurmalıyıq. Tam tərsinə.

D.Əhməd: Partiya üzvləriniz nə qədərdir?
- 1500-ə yaxın.

“Müxalifətin üzvlərinin sayı şəffaf deyil”

D.Əhməd: Digər partiyalarda hesablama şəffafdır?
- Adətən, digər partiyalar üzvlərinin sayını demir. Hesablama özləri üçün şəffafdır, amma cəmiyyət üçün şəffaf deyil. Biz gerçək rəqəmi elan etsək, deyəcəklər ki, görürsünüzmü, seçkidə əldə etdikləri nəticələrlə haradasa yaxındır. Bu, bizim ziyanımıza işləyəcək. O biri tərəfdən müxalifətdaxili yarış var. Məsələn, biz bəyan etsək ki, 11 üzvüm var, o biri rəqabət aparıb deyəcək ki, min üzvüm var.

D.Əhməd: Milli Şurada bir neçə partiya təmsil olunurdu, amma bir stadion güclə dolurdu...
- Bu o deməkdir ki, partiya üzvlərinin böyük hissəsi bu tədbirlərdə iştirak etmir.

N.Ehlamqızı: AXCP və Müsavatçılar ACP-ni ittiham edirdi ki, üzvləri mitinqlərdə iştirak etmədi...
- ACP üzvlərinin heç biri demək düzgün deyil. Ən azı mən bütün mitinqlərdə iştirak etmişəm və partiya mitinqdə təmsil olunub. Hansı səviyyədə təmsil olunması başqa məsələdir.

D.Əhməd: Mitinqdəki telefon danışığınız yayılmışdı, o cür danışıq baş vermişdi?
- Müəyyən “korrektələr” edilmişdi, amma danışıq əsasən verilmişdi.

“Rəsul Quliyevin səsini niyə yayım ki?"

D.Əhməd: Səs yazısını özünüzün yaydığınız iddiaları səslənirdi...
- Bir anlığa sizə zəng gəlsin və yanınızda da insanlar olsun, onu yaza bilərsinizmi? Bunu niyə edim ki? Burada məntiq yoxdur axı, onu niyə yayım ki? Nəyə nail olmaq istəmişəm? Mitinq idi, yanımda yoldaşlar vardı, səs-küy idi. Səsi çətin eşidirdim, özü də həmin gün xəstə idim.

N.Orucov: Milli Şuranın Koordinasiya Mərkəzində niyə təmsil olunmursunuz?
- Partiya quruculuğu ağır prosesdir, etiraf etmək lazımdır ki, işin böyük hissəsi mənim üzərimə düşüb. Mən zaman keçdikcə bu qərarın daha düzgün olduğunu görürəm. Çünki qurultaya hazırlıq işi mənim çox vaxtımı və enerjimi aparır.

N.Orucov: Bəs Milli Şuranın fəaliyyəti hazırda Sizi qane edirmi?
- Bilirsiniz, mənim öz fəaliyyətim belə məni qane etmir, o ki qaldı Milli Şuranın fəaliyyəti.

N.Orucov: Müsavatçı Səxavət Əlisoy deyir ki, Elçibəy hökumətində nazir, nazir müavini, komitə sədri, müşavir vəzifəsində çalışanlar artıq siyasətdən çəkilməli və memuarlar yazmalıdır, çünki nəticə yoxdur.
- Demokratik mexanizm işləməyəndə iç dinamiklər işləmir. Belə olan halda durğunluq yaranır. Partiya daxilində insanların içində həvəsli adam varmı sədrliyə namizədliyini versin? Bugünədək yeni partiyanın sədrliyinə namizədliyimi verəcəyimi bildirməmişəm. Buyursunlar. Çox arzulayardım ki, belə bir adam çıxsın və ağır yükü üzərinə götürsün. Bütün partiyalar belə deyil. Elələri var ki, orada dəyişiklik istəyən var. Dinamik inkişaf olanda partiyanın mövcud lideri ənsəsində yetişən liderin nəfəsini hiss edir. İkinci tərəfdən aşağıdan ictimai basqının olduğunu hiss edir. İndiki tipli siyasi qurumlarda tam tərsinədir, hamı gözünü partiya liderinə dikir. O nə deyəcəksə, o istiqamətdə hərəkət edəcəklər.

Rövşən Danyeri: Partiyaların kitablaşması məsələsi bu günlərdə müzakirə mövzusudur. Siz partiya olaraq hansı ideoloji kitabları gənclər üçün çap etdirirsiniz? Özünüz niyə memuar yazmırsınız?
- Kitab çap etmək maddi və texniki imkanla bağlıdır. Hələ partiyamız formalaşmayıb, onun, təbii ki, maddi-texniki bazası da yoxdur. Memuara gəldikdə, memuar yazmaq yaşımın çatdığını düşünmürəm.

Nərmin Muradova: O, yaşla əlaqədardır?
- Açığı, içimdə elə bir həvəs yoxdur.

“MTN-də çalışdığım dövrdəki qeydlərimi itirmişəm”

N.Muradova: Nəsə yazırsınız?
- Yox. Bəlkə də, çatışmayan cəhətimdir. Milli Təhlükəsizlik Nazirliyində çalışdığım dövrdə gündəlik qeydiyyatlar edirdim, amma o qeydləri itirmişəm.

“İlk dəfədir ki, müstəqil olmaq istəyirəm”

N.Ehlamqızı: Siz müxtəlif partiyalarda olmusunuz, sonuncu dəfə isə ACP-də. Yeni partiya yaratmaq üçün hansı zərurəti hiss etdiniz?
- Heç bir partiyada birinci şəxs olmamışam. Həm siyasi təcrübəm, həm yaşım, dünyagörüşüm tələb edir ki, müstəqil siyasi xətt aparım. Bir var ki, hansısa siyasi liderin və ya qurumun siyasi düşüncələrini qəbul edib o sistemdə çalışasan. Bir də var özün qəbul etdiyin siyasi düşüncəyə uyğun bir siyasi sistem qurasan, artıq özün müstəqil siyasi kurs müəyyənləşdirəsən. Bu imkan heç vaxt bugünədək məndə olmayıb. 1987-ci ildən siyasətdə olsam da, ilkin dövrlərim gizli dərnəklərdən başlayıb, ilk dəfədir ki, müstəqil olmaq istəyirəm. Bu da siyasi azadlığın bir formasıdır. İçimdə o ehtiyacı hiss etdim. Siyasi mənəvi bir ehtiyacım var ki, düşündüyüm kimi siyasi xəttimi ortaya qoyub siyasi təşkilat yaradım.

“Polşada arxivlər açılanda prezidentin də sənədləri çıxdı”

S.Həmid: 1992-ci ildə arxivlərin açılması məsələsi vardı. Bu, kimin təşəbbüsü ilə irəli sürülmüşdü və niyə açılmadı?
- Arxivlərin açılması istənilən milli azadlıq hərəkatı olan ölkədə müzakirə olunur. Bu prosesdə iştirak edən ölkələrin nümayəndələri ilə görüşmüşəm. Polşa təcrübəsindən bir nümunə söyləmək istərdim. Bakıda Polşa daxili işlər nazirinin müavini ilə görüşdük. Mən o zaman Müsavat Partiyasında idim. Soruşdum ki, necə oldu, qərar verdiniz. Dedi ki, bizdə Seymdə məsələ qaldırıldı, qapalı iclas keçirildi, qərar verildi, Seymin qapıları bağlandı. Heç kim çölə buraxılmadı. Birinci qərar verildi ki, Seymin üzvləri haqqında məlumatlar açılsın. Prezidentin belə sənədləri çıxıb, üç iltizamı çıxmışdı. Arxivlərin açılmasından danışanlar məsuliyyətli olmalıdır. Həssas məsələyə çoxu bəsit yanaşır. Birincisi, arxiv təkcə agenturadan ibarət deyil. Arxivdə çox geniş materiallar var. Arxivin böyük hissəsi açıla bilər. Hətta internetdə də yerləşdirilməlidir. Həm xalqımız SSRİ Dövlət Təhlükəsizlik Komitəsi və yerli orqanı Azərbaycan SSRİ-nin DTK-sı və onun çalışanları nə işlə məşğul olması ilə tanış olmalıdır. Həm də elmi araşdırmaçılar, tələbə və müəllimlər bundan istifadə edib elmi araşdırmalar aparmalıdır. Fikrimcə, arxivin açılmasının qanunvericilik bazası yaradılmalıdır. “Sirlər haqqında” qanun qəbul olunmalıdır. Sirlərin dövlət, hərbi, kommersiya və xidməti kimi növləri var. Həmin qanunlarda sirrin müddətinin nə qədər olması müəyyən olmalıdır. Xidməti sirlər və ya dövlət sirləri nə zaman açılmalıdır. Ondan sonra da arxivin hansı hissəsinin hansı mərhələlərlə sirlərə uyğun hansı müddətə açılması müəyyən edilməlidir. Qanunvericilik bazası yaradılmadan və normalar müəyyən olunmadan belə spesifik məsələni həll etmək yanlışdır.

N.Orucov: O vaxt Milli Məclisdə Sizin dövrünüzdə bu məsələ qalxmışdı.
- O vaxt siyasi rəhbərlikdə də həm rəsmi, həm də qeyri-rəsmi müzakirə olub. MTN rəhbərliyi də, Milli Məclisdə də bu barədə müzakirə gedib.

N.Ehlamqızı: Amma Siz əleyhinə olmusunuz...
- Dediyim kimi, qanunvericilik bazası yaradılmalıdır, hansı hissənin tam açıq olması və qanundakı normalara uyğun illər gözlənilməklə açılması məsələsi müəyyənləşməlidir. Agentura əməliyyat işi ziyan çəkməsin deyə o işə həssas yanaşılmalıdır. Mən MTN-nin birinci müavini idim, əks-kəşfiyyatdan sorumlu idim. Əsas işdə mənim yardımçı mexanizmim, agentura əməliyyat işimdə də əsas insan faktorudur, məxfi əməkdaşlar, etibarlı şəxslərdir. Dövlət yeni yaranıb, SSRİ dağılıb, yerində yeni dövlət yaranır, agenturanın açılması haqqında söhbət gedir, digər tərəfdən müharibə gedir, dost olmayan ölkələr Azərbaycan daxilində aktiv separatizmi dəstəkləyirlər, kəşfiyyat, təxribat işləri aparırlar, bu tərəfdən də gəl agenturanı aç. Onsuz da agentura işləmir. Agentlərlə neçə aylıq izahat işi aparılandan, onlara müəyyən təminat veriləndən sonra agentura işi tədricən qaydaya düşməyə başladı. Yerlərdən bizə məlumat gəlmirdi. Onlar qorxurdu ki, onların adları cəmiyyətə bu gün açıqlanacaq, ya sabah. Qanunvericilik bazasının yaradılması, mərhələ və müddət yaranandan sonra ancaq parlament qarşısında cavab verən müstəqil komissiya yaransın və qanuna uyğun olaraq ilk növbədə milli azadlıq hərəkatında iştirak edənlər və hakimiyyətdə təmsil olunanlar və Milli Məclisin üzvlərinin arxivi açılsın. O zaman təkcə o adamlar üçün yox, bütün cəmiyyət üçün heç də xoşagələn mənzərə yaranmayacaqdı. Rəqibinin adının çıxma ehtimalı olanlar arxivin açılmasında maraqlı idi. Hətta elə adamlar vardı ki, əmin olmaq istəyirdi ki, onun adı oradan çıxacaq, yoxsa yox. Söhbətin getməsi, qeyri-müəyyənlik bəzi insanları üzürdü. Onların bəziləri bu məsələni qaldırırdı və əmin olmaq istəyirdi ki, arxivlər açılacaq, yoxsa açılmayacaq. Qorxulu olan orada olanlar deyil ki. Təhlükəli olan xarici ölkələrin xüsusi xidmət orqanlarına çalışanlardır. Onlar haqqında da orada heç nə tapmayacaqsan. Onların aşkar olunması üçün Azərbaycanın MTN-nin xüsusi xidmət orqanları illərlə məqsədyönlü şəkildə ardıcıl olaraq iş aparmalıdır. Hesab edək ki, operativ məlumat var ki, Prezident Administrasiyasında çalışan bir şəxs hansısa xarici ölkənin xüsusi xidmət orqanına bağlıdır. Amma xüsusi xidmət orqanları bunu məhkəmədə sübut edəcək qədər dəlil-sübut toplamayana qədər bu işi davam etdirmək məcburiyyətindədir. Bəzən elə olur, 15-20 il çəkir. Mən təcrübədən bilirəm, xarici ölkələrdən birində adam haqqında 15 ilə yaxın iş aparılıb, sübut toplaya bilməyiblər, axırda məcbur qalıb onu başqa ad altında yüksək vəzifədən uzaqlaşdırıblar. Sona qədər ona sübut etmək çox çətindir.

“Ermənistana səyahət dövlətimizin müvafiq qurumları ilə razılaşdırılmalıdır"

D.Əhməd: QHT-lər çərçivəsində Ermənistana səfərləri necə dəyərləndirirsiniz?
- Bu, həssas məsələdir. Ermənistanla Azərbaycan müharibə vəziyyətindədir. Azərbaycanın hərbi doktrinasına görə Ermənistan açıq düşmən ölkə sayılır. Ona görə də açıq düşmən ölkəyə hər bir Azərbaycan vətəndaşının səyahəti mütləq dövlətimizin müvafiq qurumları ilə razılaşdırılmalıdır. Səfərin məqsədi açıqlanmalı və məqsədəuyğundurdursa, razılıq verilərsə, səfərə getmək lazımdır. Kimsə deyə bilər ki, bu, qanunla qadağan deyil. Doğrudan da, Azərbaycanda elə bir hüquqi norma yoxdur ki, ölkə vətəndaşı Azərbaycanın müharibə vəziyyətində olduğu ölkəyə səfər edə bilməz. Amma müharibənin də yazılmamış qayda-qanunları var. Bu səfərləri edənlər nə ilə qarşılaşa biləcəklərini düşünsünlər və ehtiyatla yanaşsınlar. Keçmiş MTN işçisi kimi demək istəyirəm ki, bu səfərlə məqsədyönlü baxmaq lazımdır. Burdan fayda da götürmək olar.

N.Orucov: Ermənistandan da Azərbaycana səfərə gələnlər var. Mümkündürmü burdan ora gedənləri, yaxud Ermənistandan Azərbaycana gələnləri kəşfiyyat orqanları işə cəlb eləsin?
- Tamamilə mümkündür. Azərbaycan təcrübəsində bu olub. Qənimət Zahid İran səfəri ilə bağlı özü açıqladı. Ölkədən ölkəyə böyük fərq var. Böyük dövlətlərin, inkişaf etmiş ölkələrin xüsusi xidmət orqanları da inkişaf edib, onlar daha incə işləyirlər. Amma inkişaf etməmiş dövlətlərdə kobud və aqressiv iş aparırlar. Tutalım, bir sərgidir, orada rus kəşfiyyatı geniş istifadə edilir. Xüsusi xidmət əməkdaşlarına tapşırıq verilir ki, kütləvi cəlbetmə apara bilərsiniz. Kütləvi cəlbetmə odur ki, həmin gün görüşdüyü adamı cəlb edə bilər. Halbuki MTN-nin müvafiq istiqamətdə əmrləri var. Adam bir il öyrənilməlidir. Ondan sonra işçi hətta şöbə rəisi ilə topladığı sənədləri müzakirə etməlidir ki, adama təklif etmək olar, yoxsa olmaz.

N.Ehlamqızı: Rəsul Quliyevlə indi əlaqəniz varmı?
- Rəsul bəy seçkidən dərhal sonra partiyadan istefa verdi. Bizim heç bir siyasi münasibətimiz artıq yoxdur. Amma bir yerdə çalışdığımız dövrdə çox normal münasibətlərimiz olub. İndi əlaqəmiz yoxdur.

N.Ehlamqızı: O, Milli Şura dövründə də müxalifəti sərt tənqid edirdi. Onun belə yanaşmasına münasibətiniz necədir?
- Rəsul bəy çox açıq bir siyasətçidir. Fikirlərini açıq deməyi sevir, bundan çəkinmir. Şəxsi söhbətdə nə deyirsə, onu mətbuatda da çox vaxt deyir. Mənimlə onun danışığı yayılmışdı, bir-iki ifadə artırmışdılar, onları çıxsaq, qəzetlərdə də müxalifətə ondan sərt tənqidi fikirləri var. Rəsul bəy lideri olduğu partiyanı da tənqid edirdi. Hətta özünü də şəxsən tənqid edir. Ölkədə olmadığına və ölkədəki proseslərdə birbaşa iştirak etmədiyinə görə, müdaxilə imkanları olmadığına görə emosional münasibət göstərir. İnanıram ki, Rəsul Quliyev Azərbaycanda olsaydı, onun açıqlamaları, siyasi ritorikası fərqli olardı. Bir var cari siyasətin içindəsən və məsuliyyət daşıyırsan və bir də var kənardasan və konkret məsuliyyətin yoxdur.

D.Əhməd: Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin həllini necə görürsünüz?
- Biz Ermənistanın Azərbaycan torpaqlarının işğalını ölkənin bir nömrəli milli təhlükəsizlik problemi sayırıq. Ölkənin həyati marağı pozulub. Burada hərbi qüvvədən tutmuş bütün metodlar tətbiq olunmalıdır ki, ölkənin ərazi bütövlüyü təmin olunsun. Eyni zamanda ölkə daxili, regional, qlobal, geopolitik reallıqlar var. Heç kimə sirr deyil ki, konfliktin arxasında Rusiya dayanıb. Rusiya öz geopolitik sərhədlərini konfliktlərlə cızır. Diqqət edirsinizsə, Dnestryanı, Krım, Abxaziya, Osetiya, Qarabağ. Yəni, Baltik-Qara dəniz-Xəzər xəttində bir atəş çəmbəri var. Rusiya ilə ABŞ-la geopolitik cəbhə xəttindəyik. Bu konfliktə belə geniş çərçivədə baxmasaq, onu həll edə bilməyəcəyik. Azərbaycan hərtərəfli və davamlı iqtisadi inkişaf etməlidir, demokratik inkişaf yolunu tutmalıdır, peşəkar orduya keçməlidir. Modern, azsaylı, çevik hərəkətetmə qabiliyyətinə malik, çəkindirici gücə sahib hərbi gücü olmalıdır.

N.Muradova: Övladlarınız Sizin siyasi baxışlarınızı dəstəkləyirlərmi?
- Böyük qızım Xəzər Universitetinin hüquq fakültəsini qurtarıb. İndi Hikmət Hacızadənin ofisində çalışır. Oğlum xaricdə özəl şirkətdə işləyir, o da Xəzər universitetinin beynəlxalq hüquq fakültəsini bitirib. Şimali Kiprdə biznesin idarəçiliyi üzrə magistraturasını qurtarıb. Kiçik qızım isə Rəssamlıq Akademiyasının nəzdindəki kollecdə dekorativ tətbiqi sənət fakültəsinin üçüncü kursunda təhsil alır.

“Klassikadan caza qədər bütün musiqiləri sevirəm”

N.Muradova: Sonuncu dəfə xanımınızla hansı tamaşaya getmisiniz?
- Keçən il Rövşən Almuradovun Azdrama-da tamaşasına baxmışıq.

N.Muradova: Bəs hansı musiqiləri dinləyirsiniz?
- Klassik musiqidən caza qədər bütün musiqiləri sevirəm. Klassik musiqi sabitlik, hüzur istəyən zaman lazım olur, üsyan vaxtı isə caz. Muğama da qulaq asıram. Azərbaycan muğamını heç də hamı başa düşmür. Mən şəxsən tam anlamıram, Azərbaycan muğamının müasir dilə tərcüməsinə ehtiyac var. Hacıbaba Hüseynov və Alim Qasımovu başa düşürəm. Flora Kərimovanın ifasını çox sevirəm. Hələ orta məktəbdə Flora xanımın özünə də vurğun olmuşam.

D.Əhməd: Bəs Kurtlar Vadisi Pusuya baxırsınız?
- Baxıram. O filmə baxmağımın konkret səbəbi də var. Güncəl Türkiyə siyasətini başa düşmək üçün, Türkiyəni tanımaq üçün mənə faydalı gəlir. İllərdir izləyirəm.

S.Həmid: Hansısa rejissorun təxəyyülünün məhsulu olan filmə baxıb Türkiyənin siyasi həyatını analiz edirsiniz?
- Türkiyənin güncəl siyasətini anlamağıma yardımçı olur. O film əsasında siyasəti analiz edib əqli nəticəyə gəlmirəm ki. SSRİ “KQB”si, demək olar ki, cinayətkardan istifadə etmirdi. Amma baxın Türkiyə xüsusi xidmət orqanları bundan geniş istifadə edir. Orada hər şey Türkiyə Konstitusiyasında yazıldığı kimi işləyirmi? Yox.

S.Həmid: Dinə münasibətiniz necədir? Allaha inanırsınız?
- Din insan həyatının irrasional bölümüdür. Mən vicdan azadlığının tərəfdarıyam. Dünyada Allaha inanıb dinlərə inanmayanların sayı çoxdur, getdikcə də çoxalır. Hərənin özünün Allah anlayışı var. Müqəddəs kitablarda da Allah anlayışı elə verilir ki, onu dərk etmək olmur. Buna görə də hər bir subyektin də öz beynində Allah anlayışı var. Mənim də elə bir anlayışım var. Mən mütləq həqiqətə inanıram. Haqq nazilər, üzülməz, enerjinin itməməsinə inanıram.

Nərgiz Ehlamqızı
Foto: Xəyal