İpoteka modeli dəyişir: Ev almağın yeni üsulu - Müsahibə

Azərbaycanda yeni üsulla ev almaq olacaq. Belə ki, Mərkəzi Bank yaxın zamanda əmanət (yığım) - əmanət bankının yaradılması məsələsini Respublikanın İqtisadi Şurasının müzakirəsinə çıxaracaq. Əmanət-tikinti bankı ilə ev almaq üçün vətəndaş banka əmanət yatırır və hər ay bu əmanətin üzərinə aylıq ödəniş şəklində vəsait əlavə edir. Bu proses ipoteka krediti üçün tələb olunan ilkin ödəniş kifayət edənə qədər davam edir.

NBA Konsaltinq şirkətinin rəhbəri Nüsrət İbrahimli Teleqraf.com-a müsahibə verib.

Onunla müsahibəni təqdim edirik:

- Nüsrət müəllim, sözügedən bankın yaradılması daşınmaz əmlak bazarında nə dərəcədə effektiv olacaq?

- Bu, dünya praktikasında mövcuddur. Aztəminatlı ailələrin mənzil-məişət şəraitinin yaxşılaşdırılması istiqamətində olan bir tikinti layihəsidir. Hesab edirəm ki, bu qayda və yaradılacaq bank problemin aradan qaldırılması yönündə əhəmiyyətlidir. Bu söhbət çoxdan gedirdi, çox təəssüf ki, bu günə qədər məsələ öz həllini tapmayıb. Layihənin mahiyyəti ondan ibarətdir ki, bu müddətdə vətəndaş öz əlində olan artıq pulu depozit kimi həmin banka yatırır. İlkin ödəniş məbləği toplanandan sonra bank vəsaitin qalan hissəni özü qoyub vətəndaşın mənzil şəraitinin yaxşılaşmasını təmin edir. Bu, vətəndaşların mənzil problemlərinin həllinə və yaxşılaşdırılmasına yönəlmiş bir layihədir.

- Əmanətin yerləşdirilməsi prosesi necə baş tutur?

- Vətəndaş əvvəlcə bankla müəyyən müddətə müqavilə bağlayır. Müqavilədən asılı olaraq vətəndaş bu müddət ərzində aybaay banka ödəniş edir. Ödəniş onlayn və yaxud da nağd şəkildə oluna bilər. Tutaq ki, evin dəyəri 60 min manatdırsa, müqavilə bağlanır, ilkin ödəniş kimi 20 min manat yığılandan sonra qalan pulu da bank tamamlayır. Beləliklə, vətəndaş öz istədiyi mənzili alır. Bütün bu proseslər müqavilə əsasında icra edilir.

- Vətəndaş ilkin ödəniş kimi 20 min manatı toplayana qədər mənzilin satılması, qiymətlərin artması kimi məsələlər necə həll olunur?

- Təbii ki, bahalaşmanın və ya ucuzlaşmanın qarşısını tam almaq mümkün deyil. Bu dinamika iqtisadi bir prosesdir. Tutaq ki, vətəndaş 3-5 ilə ilkin ödənişi toplayır, pulu qalan hissəsini 3-4 faizlə 15-20 il müddətinə bank verir. Vətəndaş işləyə-işləyə o pulu qaytaracaq. Təbii ki, 15-20 il müddətində daşınmaz əmlak bahalaşır, amma burada vətəndaş yenə də uduşlu olur. Adətən 20-25 ilə daşınmaz əmlak ən azı iki dəfə bahalaşır. Amma ödənilən vəsaitin faizi isə 50 faizdən 70 faizə qədər olur. Yəni istənilən halda vətəndaş uduşlu olur.

Tutaq ki, 65 min manatlıq mənzil 20-25 ilə 120-130 min manat civarında olur. Bu, təbiidir. Hüseyn Cavid prospektində 2000-ci ildə 40 min manata satılan ev bu gün 100-110 min manata satılır. İstənilən halda mənzillər bahalaşır. Xaricdə vətəndaşlar tək daşınmaz əmlakı yox, soyuducu belə alsalar hamısını kreditlə götürürlər. Çünki bilir ki, uzun müddətə inflyasiya faizləri bankın verdiyi faizi üstələyir. Yəni 20 ilə evdə yastığın altına yığılan pul öz dəyərini daha çox itirir, nəinki bankdan götürdüyü kredit.

- Bəs təklif olunan mexanizmin ipoteka kreditindən fərqi nədir?

- Borcalan ipoteka kreditini almaq üçün bəri başdan 10 faizdən 20 faizə qədərini həmin gün ödəməlidir. Başqa sözlə, vətəndaş evdə 15-20 min manat yığmalıdır ki, gedib lazım olan vəsaiti bu gün ödəyə bilsin. Evdə də pulu yığmaq çətindir. Amma bu mexanizm elədir ki, əlində olan vəsaiti aybaay depozit kimi banka yatırırsan və hər ay boğazından kəsib o pulu banka qoymağa məcbursan. Bu daha sərfəlidir, nəinki evdə pul yığmaq.

- Mexanizmin mənfi və müsbət tərəfləri nədir?

- Hələ ki, sözügedən mexanizmin müsbət tərəflərini görürəm, mənfi tərəflərini yox. Bu, sosial bir layihədir.

- Məlumdur ki, ipoteka kreditlərini rəsmi iş yeri olan şəxslər əldə edə bilir. Bəs rəsmi iş yeri olmayan, lakin gəliri olan vətəndaşlar bu imkandan necə yararlanacaq?

- Hesab edirəm ki, rəsmi iş yeri olmayan vətəndaşlar da bu layihədən yararlanacaq. Vətəndaş gedib bankda hesab açır. Bankın marağında deyil ki, şəxs bu pulu qonşusundan, atasından və ya anasından alıb. Əsas məsələ odur ki, şəxs müqavilədə nəzərdə tutulan məbləği aybaay banka ödəyir. Bu, daha çox işlək layihədir, nəinki başqaları.