“Məndən edilən xahişlərin çoxu qeyri-qanunidir” - MÜSAHİBƏ

Teleqraf.com Nizami Cəfərovla müsahibəni təqdim edir.

– Nizami müəllim, sizi xeyirxah insan kimi tanıyırlar. Düzdü, qədrinizi bilənlər çoxdur, amma bəzən yaxşılıq etdiyiniz adamlar barənizdə o qədər yaxşı fikirdə olmurlar; saytlarda, sosial şəbəkələrdə haqqınızda mənfi rəy yaratmağa çalışırlar. Sizin bunlardan xəbəriniz yoxdur, yoxsa xəbəriniz var, sadəcə, demokratik insansınız, normal qəbul eləyirsiniz, yaxud əhəmiyyət vermirsiniz?
– Məsəl var. Deyir ki, bir adam o birinə pislik eləyir. Kimə ki pislik olunub, deyir, qardaş, mən buna yaxşılıq eləməmişəm axı, görəsən, mənə niyə pislik eləyir? (gülür)

– Yəni heç bir yaxşılıq cəzasız qalmır.
– Hə, bütün dünyada belədir. Bu, yalnız azərbaycanlı xarakteri deyil. Yaxşılıq eləyirsənsə heç vaxt gözləməmlisən ki, bunun qarşılığı mütləq yaxşılıq olmalıdır. Elə insanlar da olur ki, bir dəfə yaxşılıq eləyirsən, iki dəfə, üç dəfə, dördüncü dəfə eləyə bilmirsən. Gücün çatmır.

– Nə mənada gücünüz çatmır? Mənəvi?
– Yox, elə mənəvi mənada da, hüquqi də, maddi də. Elə bir şey xahiş eləyir ki, sən onu eləyə bilmirsən. Onda daha çox inciyirlər. Həmişə kömək elədiyin adam bir məsələdə kömək eləyə bilməyəndə küsür.

– Yaxşılıq elədiyiniz adamlar sizə pislik eləyəndə narahat olursunuz? Yoxsa, vecinizə deyil.
– Əlbəttə, belə şeylər adamı incidir və heç vaxt adamın hissiyyatından rahat keçib getmir. Amma bununla yanaşı öyrənirsən. Öyrənirsən ki, bu da mümkündür.

– Bildiyimə görə, sizə kömək üçün müraciət eləyənlər çox olur.
– İstər-istəməz millət vəkilinə çox adam müraciət eləyir. Özü də millət vəkilindən olunan xahişlərin mütləq əksəriyyəti qeyri-qanuni olur. Çünki qanuni olanları hökumət orqanları qaydaya salırlar.

– Məsələn...
– Hansısa oxumayan tələbəyə kömək eləməkdən başlamış hansısa layiq olmayan bir adamın vəzifə iddiasına kömək eləməyə qədər. Axı bunlar qeyri-qanuni şeylərdir. Amma sən bunlara gücün çatırsa kömək eləməlisən.

Mənim laboratoriyam Milli Məclisdir

– Nizami müəllim, sizi ciddi potensiala malik ədəbiyyat adamı kimi tanıyırıq. Amma bəzən fikirlər olur ki, millət vəkili statusu sizə mane oldu. Belə demək mümkünsə, bu üzdən Azərbaycan mədəniyyəti Nizami Cəfərov kimi ciddi bir istedadı itirdi.
– Mən elm adamı kimi riyazıyyatçı deyiləm, fizik deyiləm, kimyaçı deyiləm ki, məsələn, hansısa bir laboratoriyada olmalıydım, amma indi Milli Məclisdəyəm, ona görə də elmlə xudafizləşdim. Mən dilçiyəm, ədəbiyyatçıyam, publisistəm, yəni humanitar sahə elədir ki, mənim laboratoriyam da Milli Məclis və cəmiyyətdir. Bizim ictimai elmlərimizin ən böyük qüsuru o olub ki, həmişə həyatdan kənarda olublar. Millət vəkilliyim, ictimai proseslərdə iştirak etməyim, mənə elm və ədəbiyyat adamı kimi kömək eləyir.

– Məsələn, ərazisi o qədər geniş olmasa da, Azərbaycanda bəlli bir ədəbi proses var. Müxtəlif qəzet və jurnallarda, ədəbi portallarda polemikalar, müzakirələr gedir, amma siz demək olar, heç birində iştirak etmirsiniz. Bunun səbəbi nədir? Daha ədəbiyyat sizin üçün maraqlı deyil?
– Bu, birinci onunla bağlıdır ki, mənim ədəbi zövqüm, ədəbi maraqlarım klassik ədəbiyyat üzərində formalaşıb. Yəni zövqüm ədəbiyyata 50-ci, 60-cı və 70-ci ildə gələn şair və yazıçıların əsərləri ilə formalaşıb. Təbii ki, həmin yazıçılar bu gün də yazıb yaradırlar və onlar mənim üçün daha çox diqqət mərkəzindədir. Ara-sıra haqlarında yazılar da yazıram, yaxud televiziyalarda çıxışlar edirəm. Hər halda uzaqlaşmamışam. Bu sahə mənim həmişə maraq dairəmdə olub.

– Belə başa düşdüm ki, gənclər sizin maraq dairənizdə deyil, ancaq yaşlı yazıçıları izləyirsiniz.

– Açıq deyim ki, ədəbiyyata müstəqillik dövründə gələn ən yeni nəsil yazarlarının əsərlərini çox az oxuyuram.

– Nə ilə bağlıdır bu?
– Onunla bağlıdır ki, vaxtımı daha çox yaşlı nəsli oxumağa sərf edirəm. Yəni vaxtım çox az qalır, buna görədir. Mən daha çox poeziya ilə məşğul olmuşam. Gənclərin şeirlərini xüsusilə oxmuşam, müəyyən roman və hekayələri ilə də tanışam.

– Xoşunuza gəlir?
– Deyim ki, gənclərin yazdığı əsərlərin təhlil üsulunu mən yaxşı bilmirəm. Yəni ədəbiyyatda ki, müəyyən fundamental dəyərlər var, mənim ədəbiyyata münasibətim o dəyərlərin üzərində köklənib. Ədəbiyyatda çox xırda hadisələr, insanın həddindən çox daxilinə getmək, çək-çevir məni o qədər açmır. Amma bir şeyi deyə bilərəm ki, bizim gənc nəsildə bədii yaradıcılıq enerjisindən daha çox ictimai-fəlsəfi mülahizə irəli sürmək enerjisi daha güclüdür. Hər hansı gənc yazıçının fəlsəfi düşüncələri mənim üçün daha maraqlıdır. Bu gənclərin yazılarında açıq-saçıqlıq var, daha dərinə getmək var, amma üslub fərqini az görürəm. Bir vaxtlar deyirdik ki, ədəbiyyat mənəvi-əxlaqi tərbiyə vasitəsidir. Bu gün gənc nəsil bunu qəbul etmir.

– Sizcə, qəbul etməməkdə haqlı deyillər? Ədəbiyyatı yalnız tərbiyə vasitəsinə çevirmək doğrudurmu?
– Deyim ki, ədəbiyyat ancaq tərbiyə eləyir anlayışını heç dar mənada da qəbul eləmək olmaz. Məsələn, vaxtilə elə şeylər vardı ki, onlar ədəbiyyatın predmenti deyildi, amma indi gənclik o məsələləri yazır. Ədəbiyyat mütləq estetik olmalıdır. Yəni onun gözəlliyi olmalıdır. Bu gözəlliyi gənclikdə az görürəm, amma iddiaları mənim xoşuma gəlir.

– Necə düşünürsünüz, iddialarla imkanlar üst-üstə düşürmü?
– Yox, iddiaları qədər imkanları yoxdur. Qoyasan danışalar: modernizim, postmodernizim, sürrelizim, müasir dünyanın əslində, çoxdan keçib gəldiyi cərəyanları eşələsinlər, axtarsınlar, ordan nəsə tapsınlar, hələ bədii səviyyəyə qalxmayan düşüncələrini təntənəli şəkildə tez-tez desinlər və bu adların arxasında müəyyən işlər görsünlər. Bu, xoşagələn şey deyil.

– İddiaları ilə imkanları üst-üstə düşən heç olmasa, bir nəfər də olsun, gənc yazar tanımırsınız?
– Demək olar ki, yoxdur!

– Aydındır.
– Bunu həmişə demişəm, yenə də deyirəm, mən o fikirdəyəm ki, bu günün ədəbiyyatını, bu günün insanını, bu günki insanın maraqlarını, bu günki insanın hissiyyatını və bu günki insanın düşdüyü müsbət və mənfi kontekstlərini, sosial kontekstlərini ədəbiyyata 50-ci, 60-cı, 70-ci illərdə gələnlər daha mükəmməl şəkildə yazırlar və təhlil eləyirlər. Müstəqillik dövrünün gənclərində mən bunu o qədər də görmürəm. Mənə elə gəlir, ədəbiyyatın funksiyası da dəyişir, ədəbiyyatda artıq xüsusi ədəbi zövq, xüsusi təcrübə və xüsusi peşəkarlıq yoxdur.

Gənclikdə xarakter formalaşmayıb

– Bildiyimə görə, siz sosial şəbəkələrdə yoxsunuz, elə?
– Yox, sosial şəbəkələrdə yoxam.

– “Facebook”da gördüm, adı dəqiq yadımda deyil, bir nəfər yazmışdı ki, Nizami Cəfərov hansısa çıxışında deyib ki, Hüseynbala Mirələmov Azərbaycan ədəbiyyatında hadisədir.
– Bəli...

– Sonra sizdən soruşublar ki, doğrudan, Hüseynbala Mirələmovu ədəbiyyatımızda hadisə hesab eləyirsiniz? Siz də gülüb demisiniz mən deməmişəm ki, yaxşı hadisədir, pis hadisə də ola bilər.
– Mən demişəm ki, pis hadisədir?

– Elə yazmışdılar.
– Yox, mən elə şey deyə bilmərəm.

– Niyə?
– Əvvəla, Hüseynbala Mirələmovun bir xüsusiyyəti var ki, o bizim gənclikdə yoxdur. Hüseynbala Mirələmov tərcümeyi-halı olan insandır.

– Necə yəni?
– Yəni bərkə-boşa düşmüş, yüzlərlə, minlərlə insanların münasibətlərindən keçmiş və o insan münasibətlərini ədəbiyyata çox rahat şəkildə gətirən bir yazıçıdır.

– Bəs yeni nəsil niyə Hüseynbala Mirələmovu qəbul etmir?
– Gənclikdə xarakter formalaşmayıb. Yazıçının xarakteri olmalıdır. Xarakter də tərcümeyi-haldan gəlir.

Normal insanın taleyində ağrılar həmişə çox olur

– Siz Hüseynbala Mirələmov haqqında ayrıca kitab da yazmısınız.
– Bəli, yazmışam.

– Bu kitab hansı ehtiyacdan yarandı?
– Bu kitabı yazmaqda bir mühüm cəhət Hüseynbala Mirələmovu ciddi yazıçı hesab eləməyimdirsə, ikinci mühüm cəhət də bizim dostluğumuz, tanışlığımız və ona mənim bələdliyimdir. Mən bilirəm ki, Hüseynbala kifayət qədər səviyyəsi və kifayət qədər gücü olan bir insandır. Bu adam insan kimi də istedadlıdır.
Peşəsində, işində də çox böyük işlər görmüş insandır. Məsələn, sən Hüseynbala Mirələmovun “Gəlinlik paltarı” romanının nəyinə etiraz eləyə bilərsən?

– Adına. Məncə, “Gəlinlik paltarı” yox, “Gəlinlik” olmalıdır.
– Yox. O əsər türkcə çıxdı, əsərin adı “Gəlinlik” kimi tərcümə olundu.

– Siz dilçisiniz, hər halda daha yaxşı bilərsiniz.
– Biz “Gəlinlik paltarı” deyirik, burda təhlükəli bir şey yoxdur.

– “Gəlinlik paltarı”nın ideyası nədir?
– Bu elə bir əsərdir ki, məsələn, varlanan insanın, dələduzluq eləyən insanın, milli dəyərlərdən imtina eləyən, sözün mənfi mənasında iradə azadlığı ilə bu dünyada özünün təsdiq eləməyə çalışan insanın taleyini yazıçı təqdim eləyir. “Gəlinlik paltarı”da mənfi obrazlar at-qat güclüdür, nəinki müsbət obrazlar. Bu da həyatın özündən gəlir. Həyatın özündə də milli dəyərlərə tabe olan, normal həyat yaşayan insanın taleyində həmişə ağrılar çox olur, çətinlik çox olur, nəinki dələduzun.

(ardı var)

Kəramət Böyükçöl