Bir il ermənilərin içində yaşayan alman alimin eşitdikləri – Müsahibə

2008-ci ildə ABŞ-ın Nyu-York şəhərində qurulan Türk-Amerika Təhlükəsizlik Fondu (TASFO) qlobal təhlükəsizliyin təmin edilməsini prioritet hesab edir. Bu baxımdan, TASFO ermənilərin fanatik və irqçi soyqırım iddialarına qarşı mübarizədə Türk-Amerika Diasporu içində kritik bir rol alır. Habelə, TASFO ermənilərin qondarma iddialarının ifşa edilməsində ciddi fəaliyyətləri olan məşhur qərbli tarixçi, siyasi mütəxəssis, akademik və ziyalılarla silsilə müsahibələrə başlayıb. Belə elm adamlarından biri və ilk müsahib irland tarixçi Patrik Uolş (Dr.Patrick Walsh) olub.

TASFO-nun ikinci müsahibi isə məşhur alman elm adamı və siyasətşünas Kristian İohann Henrixdir (Dr. Christian Johannes Henrich).

Teleqraf.com TASFO-nun ictimaiyyətlə əlaqələr şöbəsinin rəhbəri Əmrə Sərbəst ilə müsahibəni təqdim edir.

- Qondarma erməni soyqırımı ilə nə vaxt maraqlanmağa və məsələni araşdırmağa necə başladınız?

- Hər şey magistrlik dissertasiyası üçün bir mövzu axtarmağımla başladı. Almaniyada insanların çox bilmədiyi maraqlı bir mövzu üzərində işləmək istədim. Almaniyada “ermənilərə tətbiq olunan soyqırım” termini ilə kollektiv yaddaşdan tanış idim, ancaq bu barədə ətraflı məlumatım yox idi. Türk dostlarımdan onların “öz Holokostları”na necə yanaşdıqlarını soruşmağa başladım. Dostlarımın əhatəsində kimsənin məsələni geniş şəkildə bilmədiyini aşkar etdim. Dini, dünyəvi, sol, sağ və qeyri-siyasi dünyagörüşə malik, təhsilli və təhsili olmayan türklərdən soruşdum. Heç kim “soyqırım” terminini qəbul etmədi. Almaniyada Holokost qavrayışı ilə müqayisədə bu bir fenomendir. Almaniyada yalnız bir neçə sağçı neo-nasist Avropa yəhudilərinin soyqırımını inkar edir. Soyqırım terminini qəbul etməmək istiqamətindəki Türkiyədəki bu geniş ictimai razılıq, məndə maraq oyatdı.

- Sizcə, niyə ermənilər 1915-ci ildə “soyqırım”a məruz qaldıqlarını iddia edirlər?

- Düşünürəm ki, soyqırım iddiaları əvvəldən erməni diasporunda problem olub. Türkiyədə üç il, o cümlədən erməni məhəlləsində bir il yaşadım. Nə erməni qonşularım, nə İstanbuldakı Ermənistan Patriarxlığının nümayəndəsi, nə də Hataydakı erməni icması bu iddiaları dəstəklədi. Burada eşitdiyim səslər, 1923-cü ildə Daşnak Partiyasının konfransında bu ittihamlardan türklərə bəraət verən və mülki müsəlman əhaliyə qarşı ermənilərin qətliamlarına toxunan ilk erməni baş naziri Avanes Katçaznuninin çıxışı ilə üst-üstə düşdü.

Məncə, digər ölkələrin hökumətləri və parlamentləri bu məsələdən uzaq durmalıdır. Türkiyə və Ermənistan bu sualları elm adamlarının dəstəyi ilə müzakirə etməlidir. Mövzu erməni diasporu və bəzi qərbli siyasətçilər tərəfindən Türkiyə əleyhinə qəzəb yaratmaq üçün istifadə olunur. Qərb ölkələrində müxtəlif insanlar tərəfindən tərbiyə olunan və bəslədilib böyüdülən anti-İslam irqçiliyi var.

Türk-Osmanlı arxivlərində erməni cinayətkar dəstələrinin 1915-1923-cü illərdə türk və digər müsəlman xalqlara qarşı misli görünməmiş qətliamlar törətməsi haqda sübutlar var.

- Niyə Xristian dünyası ermənilərin bu vəhşiliklərini görməzdən gəlir?

- Əvvəldə qeyd etiyim kimi, keçmiş daşnak döyüşçüsü və Ermənistanın ikinci Baş naziri Katçaznuni Şərqi Anadoluda türklərlə yanaşı, kürdlər və ərəblərə silahlı hücum həyata keçirdiklərini etiraf edib. O, bunları Rusiyaya olan “kor etibar”la izah edir. Amma bir qərbli araşdırmaçının müsəlman qurbanlardan, erməni və rusların törətdiyi qətliamlardan bəhs edən kitabını çətin taparsınız. Əlbəttə, professor Castin Makkarti istisnadır.

İsveçrəli tarixçi, professor Hans-Lukas Kizerin Bonn Universitetində keçirdiyi konfransdan sonra ondan kitabında niyə müsəlman qurbanlardan bəhs etmədiyini soruşdum. Cavabı qısa oldu, “Araşdırma mövzum bu deyil”. Bunu qeyri-elmi qəbul etdim, çünki qarşıdurmada hər iki tərəfi nəzərdən keçirmədən araşdıra bilməzsiniz. Bu baxımdan, sizə elmi əlxaqdan uzaq olan və sırf siyasi hədəflər üçün araşdırmalar aparan çox sayda qərbli elm adamının adını çəkə bilərəm.

- 2016-cı ildə Almaniya parlamenti (Bundestaq) qondarma erməni soyqırımını tanımaq üçün hərəkətə keçdi. Bu barədə nə düşünürsünüz?

- 2016-cı ildə soyqırım termini parlament tərəfindən tanındıqdan sonra, 21 üzvü olduğum hakim Xristian-Demokrat İttifaqı Partiyasından (CDU – Kansler Angela Merkelin rəhbəri olduğu partiya) getdim. Bundan əvvəl Berlində məsələ ilə əlaqədar bir neçə dəfə CDU-nun parlament fraksiyasını məlumatlandırmağa cəhd etmişdim. O dönəmdə deputat olan Erika Ştaynbax məni dinləmək məcburiyyətində olmadıqlarını, onsuz da bu haqda kifayət qədər məlumatlı olduqlarını yazdı. Tarixi məsələlərin parlamentdə həll edilməsinin yanlış olduğunu düşünürəm. Xüsusən də, söhbət ayrı bir ölkədən gedirsə. Siyasətçilər elm adamları deyillər. Siyasətçilər həqiqəti tapmağa yox, iqtidarın gücə dayaq tapmış siyasətini davam etdirməyə çalışırlar.

Almaniya Hərbi Hava Qüvvələri 1999-cu ildə NATO Müttəfiq Qüvvələrinin missiyasının tərkibində Belqradı bombardman edəndə və İkinci Dünya Müharibəsindən bəri ilk dəfə bir hücuma rəhbərlik edəndə parlament CDU/CSU, SPD, FDP və Yaşıllar kimi partiyaların səsləri ilə bunun “təcavüzkar bir savaş” olmadığını elan etdi. Amma bir çox beynəlxalq hüquqşünasa görə, bu, beynəlxalq hüquq normalarını pozan təcavüzkar müharibə idi və bu səbəbdən də Almaniya konstitusiyasına uyğun gəlmirdi.

Siyasi motivli bir qurumun qərarının elmi problemlərin çözümündə bir dəyəri varmı? Əgər Bundestaq həqiqətən bir siqnal göndərmək istəyirsə, o zaman ilk olaraq, 1904-1908-ci illər ərzində Namibiyada (Afrikada keçmiş alman müstəmləkəsi) Vermaxt Almaniyası tərəfindən törədilən Herero və Nama soyqırımlarını tanımalı və müzakirə etməlidir. Amma bu, təkcə alman problemi deyil. “Erməni soyqırımı”nı tanıyan digər ölkələrə də baxın: Hollandiya 1947-ci ildə İndoneziyada (Ravegede), Belçika 1888-1908-ci illər ərzində Konqoda, Fransa isə 1945-ci ildə Əlcəzairdə reallaşdırdığı soyqırımları tanımadı.

- Hazırda hansısa bir kitab üzərində işləyirsiniz, araşdırmanız varsa, bu məsələdə dəstəyə ehtiyacınız varmı?

- İki ildir bu məsələ (qondarma erməni soyqırımı) ilə əlaqədar kitab yazıram. Bursa və Uludağ Universitetindən olan professor İbrahim Canbolat tərəfindən dəstəklənirəm. Amma Türkiyədən maddi dəstək almadığım üçün layihə yavaş gedir. Nə Türk Tarix Dərnəyindən, nə də digər fondlardan dəstək ala bildim. Sanki məsələ kimsənin vecinə deyil. Berlindəki Türkiyə səfirliyi 2006 və 2013-cü illərdə böyük vədlər verdi, amma sonradan bu vədləri haqda heç nə eşitmək istəmədilər.

- Sizcə, Almaniyadakı türk diasporu qondarma erməni soyqırımı iddialarına qarşı hansı işləri görməlidir?

- Almaniyadakı türk diasporu əvvəlcə düzgün şəkildə formalaşmalı və mütəşəkkil olmalıdır. Türklər özlərini “partiyanın siyasətində” yormamalıdırlar. Sonra onlar Almaniya vətəndaşı olmalıdırlar, seçici olmağın yeganə yolu budur. Çünki siyasətçilər çox vaxt vətəndaşların deyil, seçicilərin qayğılarını ciddi qəbul edirlər.

Almaniyada türklər tərəfindən ictimai münasibətlər üçün qurulmuş və öz-özünü maliyyələşdirən “Sülh üçün Dialoq” (“Dialog für Frieden”) adlı bir təşəbbüs qrupu var. Əvvəlcə adım bu qurumun lideri kimi qeyd edilsə də, sonradan təşəbbüs Əli Söyləməzoğluna verildi. Şübhəsiz ki, Əli bəy bu məsələdə yaxşı işlər görür. Bununla yanaşı, yayımlarının əksəriyyəti türk dilindədir. Məsələn, 2016-cı ildə Berlində Bundestaqın qərarına qarşı etiraz yürüşündə türk dilində çıxış etdi. Bu qurum kimə çatmaq istəyir? Türklərə, yoxsa almanlara? Burada taktiki düşünmək lazımdır; alman cəmiyyətində türklərin səsinin daha yaxşı eşidilməsi üçün təpədə bir türkün dayanması, yoxsa bir alman elm adamın olması daha məntiqlidir?

Türk tərəfi gələcəkdə bu məsələdə şəffaf elmi araşdırmalar istəyib-istəməməsinə qərar vermək məcburiyyətindədir. Digərlərindən fərqli olaraq, Türkiyə hökuməti arxivləri elm adamlarının üzünə çoxdan açıb. Bununla yanaşı, araşdırmalar maddi xərc tələb edir. Əsas düşüncə xəttini kor-koranə təqib etməyən, əksinə, elmi tədqiqat standartlarına əsaslanaraq açıq-aşkar araşdırmalar apardıqlarına görə öz ölkələrində diskriminasiyaya məruz qalmış qərbli araşdırmaçılar məhz Türkiyə və ya türk təşkilatlarından maliyyələşməlidir. Əks halda, “medalın əks üzü” deyə bir şey olmayacaq.