Ana sitat: “İsa Allahın oğlu, Əli Allahın özü idi...”

Güntay Gəncalpın “Səfəvilər” kitabı haqda

Məktəb vaxtı ilk yol “səfəvilər” sözünü “səfillər” kimi oxumuşdum. Nə qədər qəribə görünsə də, dilimin dolaşmasına səbəb Viktor Hüqonun “Səfillər” romanıydı. Bu o vaxtlar idi ki, evdə hara baxsan atamın sevimli kitabına rast gələrdin, qalın, ağır üçcildliyi hər yanda görərdin; çarpayı üstündə, divan başında, kitab rəfində.

Güntay Gəncalpın “Səfəvilər” kitabını oxuyanda uşaqlıq çağın həmin çaşması yadıma düşdü. “Səfəvilər” – “Səfillər”! Belədə tələffüzündə, hərf düzülüşündə yaxınlığı olan adi sözlərdi. Amma…

Gəncalpın birmənalı qarşılanmayan kitabı… haqqında çoxsaylı yazı, mülahizə, rəy oxuyandan sonra gəlib çıxdı, sağ olsun göndərən dostlar. Müxtəlif şərh bolluğunda itib-batmamağın tək yolu kitabın özünü oxumaq idi. Mən də belə elədim, saysız-hesabsız redaktə, korrektə səhvləriylə nəşr edilməsinə, ağır oxunuşuna rəğmən oxudum.

Bəri başdan onu deyim ki, istənilən kitab oxucunu bildikləri haqda şübhəyə salırsa, demək artıq uğur qazanıb. “Səfəvilər”in maraqlı tərəfi tək vətən, millət, tarix, din və məişətin haqda bildiklərinə yeniliklər qatmasında deyil, həm də oxucunu düşünməyə məcbur eləməsindədi.

Kitab birilərinə həqiqət yoluna salınan işıq, digərlərinə kələfin ucuna vurulan növbəti düyün kimi də görünə bilər. O, hazırlıqlı oxucu üçün indiyədək cavab tapmadığı suallar ətrafında düşünməyə cığır açdığı kimi müqayisəli düşüncə vərdişi olmayan təəssübkeş millətçi və mövhumatçılarda zehni qaranlığı daha da qatılaşdırar. Mövzu ətrafında qaynar müzakirələrə səbəb də elə bu idi.

Düşünürsənsə, demək yaşayırsan!

Düşünməyi bacaranlara bu kitabı oxumağı tövsiyə edirəm. Oxucuya yön verəsi heç bir şəxsi mülahizəmi yazmıram, sadəcə, kitabdan özüm üçün seçdiyim cümlələrin bəzisini verməklə kifayətlənirəm. Bunu da ona görə edirəm ki, kitab sizə maraqlı gəlsin, oxuyasınız. Nəticə çıxarmaq isə hər kəsin özünə bağlıdı.

Buyurun, kitabdan seçmələrimlə tanış olun:

“Pirpəsətlik və məzarların üstündə günbəz düzəldərək onu ziyarətgah durumuna gətirmək İslam ölçülərinə görə şirk sayılsa da, bu şəkildə bir kültür oluşub günümüzə qədər davam etmişdir”;

“Xanigah” farsca “xan”, yəni süfrə, “gah” da zaman deməkdi… Əski çağlarda siyasi örgütlənmə partilər şəklində olmadığı üçün xanigahlar həm də günümüzün partilərinin rolunu oynamışdır”;

“Mötəzilə deyirdi ki, insan ağıl yoluyla Allahı dərk edə biləcəyindən dolayı, Allah ona ağıl vermişdir… Böyləcə İslam aləmi qanlı bir bəlaya yaxalandı və İslam dünyası iki dəstəyə ayrıldı: 1. Ağıla inanıb və dini əqli verilərə tabe tutanlar, 2. Qurana sıxca bağlanan qrup”;

“İslamla heç bir bağlantısı olmayan iki anlayış da şiəyə məxsusdur. Onlardan biri “xums” və digəri “mütə”dir. Xums, yəni hər şiə var-dövlətinin beşdə birini mollaya verməlidir. Mütə, yəni matə və şey. Yəni qadın bir əşyadır və keçici olaraq “siğə” adı ilə qullana bilər. Hər iki anlayış mollalıq və ayətullahlıq qurumunun maddi və seksual ehtiyacını ödəmək üçün gəlişdirilmişdir”;

“Orta Doğu yalnız Moğolların zamanında din və məzhəb azadlığına qovuşmuşdu… Dindən asılı olmayan yasalar tarixdə ilk dəfə olaraq moğol dövləti tərəfindən uyğulanmışdı. Daha öncə bir-birinin salamını almayan şiə-sünni alimlər zorla bir yerdə çalışdırıldı. Aşırı ismaili şiəsi olan Nəsrəddin Tusi ilə sünni musiqi alimi Səfyəddin Urməvi Marağa rəsədxanasında bir yerdə çalışdı”;

“Hürufilər insan sifətində ərəb əlifbası ilə “Əli” sözü yazıldığına inanırdılar”;

“İsa Allahın oğluydusa, Əli Allahın özü idi”;

“Bədrəddinlə başlayıb şeyx Heydərlə qızılbaş olaraq tarixə düşən sufilik hərəkatı aqressivliyi, saldırğanlığı özünə yöntəm olaraq seçmişdir”;

“Şüubiyə ərəbsiz fars islamından yanaydı. Sasanilərin tək yadıgarı olan Yəzdigərdin qızı Şəhrbanu Mədinənin bütün cavanları içindən Hüseyni seçir. Böyləcə imamlıq Sasani və peyğəmbər soyu arasında paylaşır”;

“Səfəvilik iki əsas üzərində qurulmuşdur: irançılıq və şiəçilik. Hər iksi də fars kimliyinin təməllənməsinə xidmət etmişdir”;

“İran İslam Cümhuriyyəti Səfəviliyin modern variantıdır”;

“Osmanlının nəticəsi modern türk dövləti, səfəviliyin nəticəsi modern fars dövləti olmuşdur”;

“Xumeyni Şah İsmayıl kopisi olduğu kimi “sipah” təşkilatı da “təbərrayan” təşkilatının kopisi olmuşdur”;

“Əli və Həsən necə daha öncəki xəlifələrlə düşmənmişlər ki, oğullarının adını Əbubəkir, Ömər, Osman qoymuşlar”;

“Hüseynin oğlu Səccad Yəzidə biyət etmiş, əlindən öpmüşdü”;

“Peyğımbərin oğlu olmazkən soyunu ona bağlayan bir sürü adam ortaya çıxdı Səfəvilərdən günümüzə. Oğlu olsaydı nələr olardı?”

“Kitabları, düşüncə öndəri və vizionları olmayan qızılbaşlar bu şəkildə İran milliyətçiliyinə yem oldular… Azərbaycan türklərini İran kimliyinə təslim edərək çəkildilər”;

“Türküstan və Anadolu arasında müsəlman türklərin gəl-getləri üçün heç bir maneə yox idi. Səfəvilər buna əngəl törətdilər. 600 illik doğal türk birliyi ortadan qaldırıldı”;

“Adların qaynağı Dədə Qorqud kitabı olmaqdan çıxıb “Şahnamə” qaynaqlı olmağa qaydırılmışdı”.

***

Ötən ay Avropa şəhərlərinin birində qonaq çağırıldığım məclisdə universitet tələbəsi olan təbrizli bir qızla tanış oldum. Gözəlliyi, müasirliyi bir yana dünyagörüşü, qəribə ləhcəsiylə məclis əhlinin diqqətini özünə cəmləmişdi. Danışırdı ki, evdən göndərilən paralar təhsilinə, dolanışığına bəs eləmədiyi üçün bir firmada işləməyə məcbur olub, dərsdən sonra xəstə qocalara baxırmış. Sahibi ərəb olan firmadan çıxmasına səbəb son iki ayın maaşını ala bilməməsiymiş. Təhsil haqqının ödənməsində ciddi problemlə üzləşən qız haqsızlığa münasubətini qonaq olduğumuz evin ağsaqqal sahibinə yana-yana belə söyləyirdi: “Mollalar üzündən İranda dinə barmaq ucu boyda hörmətim qalmışdı, onu da oruc tutub, namaz qılan bu ərəb apardı. Orucluq ayındakı zəhmətimin haqqını belə ödəmədi. Allah götürməz bunu”.

Yox, o, Allahdan üz döndərməmişdi, Allah adıyla danışan insanlardan qırılmışdı. Dostumuz ona təsəlli verir, işlə bağlı yardım edəcəyini deyirdi. Mənimsə onun dolmuş gözlərinə baxa-baxa fikrim uzaqlara getmişdi: İrana qayıdıb çadraya bürünəcəyini, saqqalı bir qarış, başı əmmaməli mollaya ərə veriləcəyini təsəvvürümə gətirirdim. Ovqatım pozulmuşdu, qanım qaralmışdı.

“Səfəvilər” kitabını oxuyanda mənə elə gəldi ki, Güntay “Səfillər”dəki Kozettaya oxşayan bu Təbriz gözəlinin taleyini yazıb.

***

Məktəb vaxtı ilk yol “səfəvilər” sözünü “səfillər” kimi oxumuşdum. Səfəvilər – səfillər! Belədə tələffüzündə, hərf düzülüşündə yaxınlığı olan adi sözlərdi. Amma…

Vahid Qazi