Atamın qarmonu... və Eşq

Əlif Şəfəq xalanın “Eşq” romanını 10-cu sinifdə oxuyub bitirmişəm, buna baxmayaraq, yaxınlarda mühazirə dərslərimizin birində tələbə yoldaşımın təzəcənə aldığı bu kitabı yenidən açıb vərəqləməyə başladım. İlk səhifədə belə bir cümlə vardı:

“O daş var ha, o daş”.

İndi nə olsun bu əsəri zövqümcə hesab etmir və xoşlamıram. Nə yaxşı mən “Eşq”i türkcədən oxumuşam. Azərbaycanca oxusam, təəssüratım necə bərbad olardı, Allah bilir. Birinci cümlə isə belə olmalı idi: “O taş var ya, o taş”. Siz tərcümənin yaratdığı intonasiya, hiss, estetika fərqinə baxın. Elə bil qarşısındakını hədələyir, hətta hədələməklə hirsi soyumayıb, şəhadət barmağını da silkələyir: o daş var ha! Necə də kobud, hissiz, duyğusuz səslənir. Mənim dilimizi təhqir etmək fikrim yoxdur, qətiyyən, iraq, uzaq və haşa! Sadəcə, olmur da, vallah, olmur, belə tərcümə olmur, zövqümüz korlanır, beynimizin hüceyrələri ölür, belədə biz kosmosla empati qurammırıq, göylərə uçammırıq, əsəri dolu-dolu yaşayammırıq və s. mmırıq.

Məsələn, tərcümə olunsaydı ki, o daş var e, o daş! Hə, bunu başa düşmək olardı, daha səmimi alınardı, elə bilərdin kənddəki qonşunun qızı ilə birgə oturub axar çaya və Əlif teyzənin fəlsəfə açdığı durğun gölə tamaşa edirsən. Əslində, bizim insanlar türk dilinə nə üçün meyillənirlər? Məsəlçün, birinə dediyin söz dilimizdə daha ciddi, bitgin səslənir, amma həmin sözün qarşılığı türkcə bir az incə, bir az yumşaq ifadə olunur. Bəs niyə cicili-bicili qızlarımız “yaa” sözündən bu qədər istifadə edir? Rəfiqələrinə “çox axmaq qızsan e” yerinə “canım benim, çok aptalsın yaa” deyirlər. Onda nə bu sözü işlədən tərəf paxıl, lovğa və kobud hesab olunur, nə də sözü yeyən tərəf inciyir, küsür, dodaqlarını büzür.

Mənimsə qətiyyən bunları danışmaq fikrim yox idi. Guya sizlər bunu bilmirsiniz? Əlbəttə, bilirsiz! Bunu da deyim, keçim xatirələrə. Bir rəfiqəm vardı, həmişə deyirdi ki, bir ölkənin, şəhərin, kəndin mədəniyyəti onun “musiqi” sözünü necə deməsiylə ölçülür. Əlavə də edirdi ki, bu mənim şəxsi təcrübəm və düşüncəmdir. Məsələn, biz musiqi deyirik, türklər müzik. Bəzi bölgələrimiz var ki, orada bu söz “musuqu” şəklinə salınıb. Doğurdan, fikir verin, “müzik”, “musiqi” və “musuqu” arasında görün nə boyda fərqlər var? Məncə, rəfiqəm düz deyir.

İndi isə xatirələr rubrikasına başlayırıq! O xatirələr var e, o xatirələr. Ya da icazə verin, belə deyim: o xatirələr var ya, o xatirələr...

Atamın qarmonu vardı, evimizin damında saxlayırdıq və atam onu gec-gec oxudurdu deyə üst-başı həmişə toz və tor içində olurdu. Mənimçün dünyada atamın qarmon səsinə və anamın laylasına qulaq asmaqdan çətin heç nə yoxuydu. Uşaq canımla o səslərdəki ağrını duyur və o səslərdəki ayrılıq hərarətindən qaçmağa, yaxamı qurtarmağa çalışırdım.

Atam qarmonu xüsusi jestlərlə ifa edirdi, bilmirəm, nə dərəcədə uğurlu idi, amma mənə dəhşətli təsir bağışlayırdı. Hansı mahnını ifa etməsindən asılı olmayaraq, həmişə gülürdü, amma gülümsəməsi daha pis idi, bu mənim kədərimi daha da qabardırdı. Qarmon ona atasından qalmışdı. Yəni dədəmdən. Dədəmin də, atamın da içində bitməz rus sevgisi vardı və bu sevgi mənə də siraət edib, bunu hazırda bəslədiyim nifrətdən bilirəm. Qarmon səsi mənə həmişə rus kəndində qaldığım vaxtları, uşaqlığımı, atamı, dədəmi xatırladır.

Uşaqlıqda bacımgillə elə bilirdik ki, atamla yatmaq ən böyük xoşbəxtlikdi. Atam eynən qarmon qədər ləng nəfəs alırdı, mənsə sürətli. Sonra nəfəsimi atamın nəfəsinə uydurmağa çalışırdım. Az qalırdı, ürəyim ağzıma gəlsin, axı atam niyə bu qədər səbrlə nəfəs alıb verirdi? Mənsə niyə bu qədər sürətli? Yata bilmirdim, başlayırdım, atamın nəfəsini saymağa. Hər nəfəsin arasından bir, iki, üç, dörd qədər vaxt keçirdi, yorulurdum və beləcə yuxuya dalırdım.

İndi isə nəfəslərimin arasında bir, iki, üç qədər vaxt var. Bunu oğlumun nəfəsindən hiss edirəm. Onun nəfəsi eynən mənim uşaqlıqdakı nəfəsim qədər sürətlidir. Bunu duyduqca atamın qarmonunu xatırlayıram. Sonra meşədə gördüyüm cırcırama qabığını. İlk dəfə cırcırama qabığını görəndə qorxmuşdum, anamla meşədən fındıq yığırdıq. Soruşdum ki, cırcırama ölüb? Ölübsə, bəs onun içi hanı? Anam demişdi ki, yox, cırcırama ölməyib, özünü balasına bağışlayıb, balası anasının içindən uçub gedib, bir də qayıtmayacaq. Mənsə çox pis olmuşdum, soruşdum ki, ana bəs o, anasından ötrü darıxmayacaq? Yox, qızım, darıxmağa vaxtı olmayacaq, darıxmağı unudacaq və bir gün o özü də unudulacaq. Eynən bu cırcırama qabığı kimi. Sonra bunlar illərlə, illərlə təkrar olunacaq...