Evli qadınla eşq yaşayan və atasına nifrət edən kar bəstəkar – Maraqlı tarixçə

Saray musiqiçisi və içki alüdəçisi olan atası dörd yaşlı Bethoveni piano çalmağa məcbur edən kəskin xasiyyətli bir adam idi. Bethovenin barmaqları isə bunun üçün çox kiçik idi, lakin qəddar ata onu məcbur edirdi.

Teleqraf.com alman bəstəkar Lüdviq Van Bethoven haqda yazını təqdim edir.

Bethoven uşaqlıq illərində musiqini sevməmişdi,əksinə, musiqiyə nifrət edirdi. Atasının şöhrətpərəstliyi Bethovenin uşaqlıq illərini zəhərə çevirmişdi. Onun gələcəkdə özünün belə fəth edə bilməyəcəyi zirvəyə qalxacağını başa düşən atası İohann isə Bethoveni ağır bir təhsil prosesinin içinə itələmişdi. Həmin illərdə musiqiyə nifrət etdiyini sonrakı zamanlarda özü də etiraf edəcəkdi.

Hər anı zorla əyləşdirildiyi pianonun başında keçirdi. Xətaya yol verəndə atası tərəfindən şiddətə və təhqirə məruz qalırdı. Duyğusal və utancaq bir insan olan Bethoven son dərəcə qaramat bir uşaqlıq dönəmindən keçmişdi.

Atası oğlunun o dövrdə yaşayan Motsarta oxşamasını istəyirdi. Motsartdan dərs almaq üçün Vyanaya göndərildi. Motsart Bethovenin qeyri-adi istedada sahib olduğunu kəşf etdi və improvizasiya əsasında musiqi ilə məşğul olmağı məsləhət gördü.

Mariyanın ölümündən sonra

Sərxoş və şöhrətpərəst bir atanın başında dayandığı ailədə Bethovenin anası Mariyanın da həyatı asan deyildi. Həyat yoldaşı içki alüdəçisi idi və tez-tez zorakılığa baş vururdu. Mariya 1787-ci ildə qırx yaşında vərəmdən həyatla vidalaşdı. Bethovenin qardaşları da xəstə idi, onlar da bir-bir ölürdü. Ən sonda ikisi həyatda qala bildi.

Bethovenin anası öləndən sonra atası spirtli içkiyə daha çox sarıldı və işsiz qaldı. Bethoven Vyanadan evə qayıtmağa məcbur oldu və artıq ailənin bütün yükü onun çiyinlərində idi. Ailəsinin qayğılarını həll etmək üçün orkestrdə işləməyə və özəl dərslər verməyə başlamışdı.

Karlıq və insanlardan qaçış

Bethoven doğuluşdan kar deyildi. Həyatı boyu səhhətindən şikayət edən bəstəkar otuz yaşlarında eşitmək qabiliyyətini tədricən itirməyə başladı. Bunun musiqi karyerasına mənfi təsir edəcəyindən ehtiyatlanan Bethoven bu haqda kimsəyə heç nə deməmişdi. Bunun müvəqqəti bir hal olduğunu düşünsə də, karlığı günbəgün artırdı.

Bethovenin davranışları eşitmə qabiliyyətinin itirilməsi ilə qəribə hal alırdı. Bunu dalğınlığıyla əlaqələndirib ört-basdır etməsinə baxmayaraq, ətrafdakılar bunun dalğınlıqdan qaynaqlanmadığını hiss edirdi. Lakin kimsə Bethovenin niyə belə davrandığına məna verə bilmirdi. Kimsənin ağlına onun kar olduğu gəlmirdi, çünki belə bir musiqi dahisinin kar olduğu ehtimal edilmirdi.

Bethoven qardaşına göndərdiyi məktubda yazırdı: “İnsanlarla “səsli danışın, qışqırın, çünki mən karam” demək mümkün deyil. Cəmiyyətdən uzaqlaşmaqdan başqa çarəm yoxdur. Buna görə sizdən üzr istəyirəm. Halbuki aranızda olmağı çox istəyirəm. Narahatlığım talesizliyimi bir o qədər artırır. Cəmiyyətin arasında olub başqalarına qulaq asmaq, qarşılıqlı söhbət etmək mənim üçün mümkün deyil.

Cəmiyyətdən xaric olunmuş formada yaşamaq məcburiyyətindəyəm. İnsanlara yaxınlaşanda içimi qorxu bürüyür. Üzləşdiyim vəziyyətin kənardan başa düşülməsindən çox qorxuram”.

9-cu Simfoniya

Sonrakı illərdə pianonun səslərini belə eşidə bilməyən Beyhoven piano emalı ilə məşğul olan dostundan səsi yüksək bir piano hazırlamasını istəmişdi. 1801-ci ildə başlayan eşitmə problemi dörd il sonra hiss ediləcək dərəcədə artmışdı. Bethoven 1805-ci ildən sonra özünü tamamilə təcrid edərək kimsəylə danışmırdı. 1818-ci ildə isə tamam kar idi.

Lakin eşitmə problemi Bethovenə 9-cu Simfoniyanı yazmağa əngəl ola bilmıdi. Tamam kar olmasına baxmayaraq, 9-cu Simfoniyanın təqdimatını 1824-cü ildə özü keçirmək istədi.

Artıq kar olduğunu bilən dostları orkestrə Bethovenə yox, dirijora diqqət etməyi məsləhət görmüşdü və simfoniyanın başa çatmasından sonra hər kəs dahi bəstəkarı ayaq üstdə alqışladı. O da maraqlıdır ki, ən böyük və ona səs gətirən əsərlərini eşitmə qabiliyyətini tamam itirdiyi illərdə yazmışdı.

“Xəstəlik kolleksiyaçısı”

Bethovenin getdikcə eşitmə qabiliyyətini itirməsi psixologiyasını alt-üst etmiş, onu aqressiv bir insana çevirmişdi. Karlığı ona piano ifa etməyə əngəl olurdu, buna görə də bəstələrə yönələrək insanlardan da uzaqlaşdı. Ciddi mənada şəxsiyyət pozğunluğu ilə üzləşmişdi. İntihar etməyi belə düşünmüşdü və ailəsinə vəsiyyətnamə yazmışdı. Lakin bu ruhi çöküntünün altından çıxmağı bacararaq, musiqiyə daha çox bağlandı və yeni musiqi əsərlərini bəstələdi.

1813-1817-ci illər arasında bir gözləmə dönəminə girmişdi və demək olar, bir əsər belə yazmamışdı. Lakin sonrakı illərdə güclü əsərlər ortaya qoydu və bu gözləmə illərinin əslində bir hazırlıq olduğu bəlli oldu. Həmin dövrdə yaradıcılığının ən yüksək zirvəsində olarkən - 1826-cı ilin sonlarında səhhəti sürətli formada pisləşdi, bir il sonra isə əbədi olaraq gözlərini həyata yumdu.

Həyatı boyu müxtəlif xəstəliklərdən yaxa qurtara bilmədi. Bethoven sanki bir “xəstəlik kolleksiyaçısı” idi: sinir gərginliyi, revmatizm, kolit, qızdırma, təzyiq, göz iltihabı, çiban, infeksiya və digər xəstəliklərlə döyüşmüşdü.

Ölümündən sonra onun atası kimi içki alüdəçisi olması haqda xəbərlər yayılmışdı. Halbuki nadir hallarda içki içirdi.

Əsərləri ağrılı görünsə də, özlərində böyük bir özünəinamı əks etdirir. Bəstələri o dönəmdə və bundan sonrakı illərdə də təkrarsız və görünməmiş səviyyədə idi. Əsərlərindən təkcə dönəmin yox, günümüzün musiqiçilərinin yaradıcılığına da öz təsirlərini göstərdi. Bethovenin musiqi dünyasındakı yeri həmişə alınmaz kimi qiymətləndirilir.

Bethoven və qadınlar

Həyatı boyu bir neçə dəfə aşiq olmuş, lakin heç vaxt evlənməmişdi. Frankfurtlu bir tacirin arvadı olan Antoniya Brentanoya aşiq olmuşdu və iddiaya görə, diabelli variasiyalarını bu ölümsüz məhəbbətinə həsr etmişdi. Lakin klassik musiqinin dahisi Lüdviq Van Bethovenin həyatından bir çox qadın keçmişdi. Bəstəkar üçün hansı qadının ön önəmli olduğu isə naməlumdur.

Mariya Anna Vilhelmina

Bethovenin uşaqlıq sevgilisidir. Avtobiqorafiya yazarı Frans Gerhard Veqeler öz əsərində bəstəkarın gözəl və incə Vilhelminaya olan sevgi dolu düşkünlüyündən bəhs edir.

Veqeler bunu Götenin faciəvi sonluqla bitən “Gənc Verterin əzabları” ilə müqayisə edir və bu münasibəti “Verter məhəbbəti” adlandırır. Lakin Vilhelmina Bethovenin həyatında dərin izlər buraxmamışdı.

Qrafinya Jozefina Brunsvik

Bethoven ona 1804-1809-cu illərdə 14 sevgi məktubu yazmış və bu dul qadına “hər şeyim” və “yeganə məhəbbətim” deyə xitab edirdi.

Lakin məktublarında bu sevgini dərin bir ümidsizliyin izlədiyi görünürdü. Çünki Bethovenlə ehtimal edilən evliliyə görə, Brunsvik uşaqlarının vəkalətini itirə bilərdi. Amma Brunsvikin bacısı qrafinya və bəstəkarın bir-biri üçün yaradıldığını yazırdı.

Tereza Malfatti

Jozefina Brunsviklə evlənmə ehtimalı ortadan qalxandan sonra Bethoven Tereza Malfatti ilə evlilik planları qurmağa başladı. Bəstəkar evlilik üçün sənəd hazırlığına başlasa da, Terezanın ailəsi qızları və Lüdviq arasında sinif fərqliliyindən dolayı bu evliliyə razı olmadı. Bundan sonra cütlük dost olaraq qaldı.

Qrafinya Cülyetta Qviçardi

1801-1802-ci illərdə Brunsvik bacıları Bethovenlə öz xalası qızlarını tanış etdi. Aralarındakı məhəbbət sürətlə alovlandı, amma Cülyetta Bethovenin qalıcı olmadığını görürdü. Çünki Cülyetta nişanlı idi. Amma yenə də bəstəkardan çox gözəl bir hədiyyə aldı: Bethoven məşhur əsərlərindən biri olan “Ay işığı” sonatasını Cülyettaya ithaf etdi.

Mari Biqot

Mari Biqota da güclü hisslərlə bağlanan Bethoven ona 23 nömrəli piano sonatası “Appassionata”nın əlyazmasını hədiyyə etdi. Lüdviq Marini 1807-ci ilin martında gəzintiyə dəvət edəndə qadının həyat yoldaşı buna olduqca qısqanc reaksiya verdi. Bethoven cütlüyə göndərdiyi məktubda başqasının arvadıyla dostluq əlaqəsindən başqa bir münasibətin onun üçün mümkün olmadığını yazırdı.

Elizabet Rökel

Elizabetlər üçün o dönəmlər “Eliza” yayğın bir ləqəb idi. Ağıla həmin an Bethovenin şah əsəri “Für Elise” (“Eliza üçün”) simfoniyası gəlir. Bethovenin xahişi ilə Elizabet Rökel onu ölüm yatağında baş çəkdi. Elizabet bəstəkara öz saçını və quş tükündən olan qələmini hədiyyə etdi. Tarixçilər Bethovenin Elizaya aşiq olduğuna inanır.

Antoniya Brentano

Şair Bettina Brentanonun baldızı Antoniya Brentano 1811-ci ildə qələmə aldığı yazıda Bethoveni çox sevməsindən və onun hər gün özünü görməyə gəlməsindən bəhs edir. Bethoven isə Antoniyaya “Sevgili üçün” (“An die Geliebte”) adlı əsərinin orijinal əlyazmasını hədiyyə etmişdi. Antoniyanın bu kritik dönəmdə Praqadan Karlsruza getdiyi məlumdur.

“Ölümsüz sevgili”

1812-ci il 6-7 iyul tarixlərində yazılan “Ölümsüz sevgili üçün” adlı məktub Praqada baş tutan bir görüşdən bəhs edir. Məktubda əsrarəngiz qadının “K”-ya gəldiyi bildirilir. Bunun Karlsruz şəhəri olduğu ehtimalı var. Bəs bu qadın Antoniya Brentano idimi? Yoxsa Bethovenin bir müddət əvvəl görüşdüyü və doqquz ay sonra bir qız uşağı dünyaya gətirən Jozefina Brunsvikmi? Bu haqda araşdırmaçıların fikirləri ziddiyyətlidir.