Gözlənilməz: Pandemiya Putini "sıradan çıxarır" - Yeni qüvvələr irəli atılır

Pandemiya Rusiyada həm müxalifəti, həm də hakimiyyəti çətin vəziyyətdə qoydu. Putin rejimini demokratik ölkələrlə müqayisə etməyə və buna mənfi reytinq verməyə vərdiş edən müxalifət belə, ölümlərin sayına görə dünyada ilk sırada olan ABŞ kimi Qərb ölkələrinin uğursuzluqlarını etiraf etmək məcburiyyətində qaldı. Putin isə vəziyyətdən çıxış yolunu təcrübəsizlikdə görür. Yəni, Putinin tərəfdarları çətin deyə ki, Rusiya böhran dövründə avtoritar modelin üstünlüklərini Qərb demokratiyasına göstərə bildi. Çünki Rusiya qısa müddətdə yoluxma səviyyəsinə görə dünyada ikinci yeri tutdu. Bir neçə gün əvvəl Braziliyaya “məğlub” oldu. Hətta Rusiyanın uzun müddət “korrupsioner” və “səriştəsiz demokratiya modeli” adlandırdığı Ukrayna pandemiyanın yayılmasını əngəlləyə bildi.

Teleqraf.com xəbər verir ki, rus mediası Putin hökumətinin koronavirusla mübarizəsinin effekt vermədiyini, bunun federasiya başçısının reytinqinə mənfi təsir etdiyini yazır.

Pandemiya ilə mübarizəyə rəhbərlik edən Putin öz sisteminin şöhrətini göylərə qaldıra bilmədi, lakin bu sistemi ləkələmək də istəmədi. Tərəfdarları onun liderlik keyfiyyətlərini açıq şəkildə nümayiş etdirməsini gözlədilər, amma bu baş vermədi. Tərəfdarları Putindən şirin yalan və qəddarlıq gözlədilər. Gözləntinin əksinə, koronavirusun qarşısında təmkinli dayanan Putin bəzi siyasi üstünlüklərini itirdi və hətta gələcək üçün problemlər də yaratdı.

Rusiya dünyadakı böhran vəziyyətindən öz geosiyasi xeyrinə yararlana bilmədi, əksinə, bu durum Putinin gücünü ölkə daxilində şaquli olaraq zəiflətdi və hakim elitada münaqişəni şiddətləndirdi.

“Yumşalan” Putin

Pandemiyanın başlanğıcında bir çox rusiyalı Putinin öz təhlükəsizliyinə laqeyd yanaşacağın inanırdı. Bu yaxınlarda populyar bir televiziya serialı rus tamaşaçılarına 1986-cı ildə sovet dövlətinin siyasi səbəblərə görə vətəndaşlarını May nümayişlərində iştirak etməyə çağırdığını, Çernobıl partlayışından beş gün keçməsinə baxmayaraq təhlükə barədə məlumat verməməsini xatırlatdı. Eyni şeyi Putindən gözlədilər.

Gözlənilirdi ki, pandemiyaya baxmayaraq iki böyük hadisəni heç bir şey dayandıra bilməzdi. Birincisi aprelin 22-də keçirilməli idi. Putin həmin gün üçün öz səlahiyyətlərini uzatmağa yönəlmiş konstitusiya dəyişiklikləri ilə bağlı referendum keçirməyə çağırış etmişdi.

İkinci hadisə hər il mayın 9-da Moskvada keçirilən Qələbə paradı idi. Bir çox rus Putinin insanların təhlükəsizliyinə zərər verərək heç nəyi ləğv etməyəcəyinə inanırdı. Belaruslu həmkarı Aleksandr Lukaşenko mayın 9-da hərbi parad keçirdi və milli futbol liqasının oyunlarını belə ləğv etmədi. Lakin Putin tənqidçiləri təəccübləndirdi. Referendumu təxirə saldı, Qələbə paradını ləğv etdi.

“Partlayan əzələlər”

Rusiyada COVID-19 hadisələrinin sayı əvvəlcə çox az idi, buna görə bəzi tənqidçilər Putinin Çernobıl qəzası zamanı sovet hökuməti kimi faktları gizlətdiyini söyləməyə başladılar.

Putin şübhəsiz ki, pandemiyanın başlanğıcında Rusiya üçün əlverişli fürsətlər gördü, bu zaman ölkədə artan etirazlar narahatlıq yaratmadı və Moskvadakı həyat bir çox Qərb meqapolislərindən daha normal görünürdü. Dünya nizamını öz xeyrinə dəyişdirməyə çalışan bir ölkənin lideri kimi Putin Qərbdəki həmkarlarından böhrandan daha uğurla çıxdığını göstərməyə cəhd etməyə başladı.

Mart ayında Çin və Rusiya təcili olaraq həm ənənəvi müttəfiqlərinə, həm də Qərbin demokratik ölkələrinə, o cümlədən ABŞ-a yardım göndərdilər. Bu kömək yalnız həmrəyliyin ifadəsi deyildi, həm də yumşaq güc və üstünlük nümayişi idi. Ancaq bir neçə həftədən sonra Rusiya ABŞ-dan havalandırma cihazları aldı və Putinin əzələləri sabun köpükləri kimi partladı.

Pandemiya digər ölkələrə nisbətən Rusiyaya daha gec gəldiyindən, Moskva bu ölkələrin təcrübəsindən yararlana və daha yaxşı hazırlaşa bilərdi. Ancaq deyəsən, bunu etməyib. Üstəlik, Rusiya liderləri tez-tez rusların Şərqə baxmalı olduqlarını söylədilər və Çinlə birliyə çağırdılar. Lakin pandemiya baş verən zaman hökumət Çin və digər Asiya ölkələri ilə sərhədləri tez və sərt şəkildə bağladı. Rusiya Qərb sərhədlərini daha yavaş hərəkətlə qapadı. Nəticədə virus Rusiyaya Uzaq Şərqdən - Çindən yox, Avropadan gəldi.

Avtoritar intizam

Pandemiya Putini öz rejiminin avtoritar intizamına layiq olan sərt hərəkətlərə sövq etmədi. Rusiya da digər ölkələr kimi özünü təcridetmə tədbirləri, məhdudiyyət və cərimələr tətbiq etdi, lakin Çindən daha sərt davrandı.

Hakimiyyətin qolları Moskvada birbaşa adamların və avtomobillərin hərəkətlərinə nəzarət etdilər. Amma buna ehtiyac yox idi, çünki karantin elan edilər-edilməz küçələr boşalmışdı, getmək üçün yer yox idi. Putin işəgötürənləri işçilərini pullu məzuniyyətə göndərməyə məcbur etdi, dükanlar və restoranlar bağlandı və insanlar xəstələnməkdən qorxdular.

Putin fürsətdən istifadə edib cəmiyyətə güclü liderlik bacarığını nümayiş etdirə bilərdi. Ancaq gecikmiş və çox düşünülməmiş bir şəkildə hərəkət etdi. Pandemiya haqqında ilk çıxışını yalnız martın 25-də etdi, yəni Moskva meri Sergey Sobyanin koronavirusun yayılmasının qarşısını almaq üçün məhdudlaşdırıcı tədbirlər tətbiq etdikdən üç gün sonra. Bu andan etibarən məlumat mərkəzi hökumətdən yox, Moskva meriyasından gəldi.

Ən çox diqqət çəkən məqam, Putinin təmkinli olması idi. Əlbəttə başlanğıcda... Putin belə bir təəssürat yaratdı ki, böhran vaxtı bir lider bütün gücləri öz əlində cəmləşdirməlidir. Ancaq bir çox səlahiyyətləri bölgə qubernatorlarına verdi. Bu, çox maraqlıdır, çünki Putin demək olar ki, 20 ildir idarəetmədə ən sərt hökmləri öz əlində saxlayırdı.

İndi gələn xəbərlər tündləşdikcə, hərəkətlər məhdudlaşdıqca Putin qərar verdi: qubernatorlar pis adam rollarını oynasınlar, çatışmazlıqlara görə məsuliyyətləri onlar daşısınlar. Özü də istirahət günlərində maddi yardım şəklində hədiyyələr paylayan bir “xeyriyyəçi” rolunu aldı.

Baş tutmayan oyun

Amma bu oyun nəzərdə tutulan kimi başa çatmadı. Putinin reytinqi ən aşağı səviyyəyə düşdü. Güclü makroiqtisadi göstəricilər və böyük ehtiyatlar xəbərlərinə öyrəşmiş Rusiya vətəndaşları fəlakət baş verərsə, güclü və səxavətli bir Putinin nəzarəti ələ alacağını, böhranı aradan qaldıracağını və insanlara kömək edəcəyini zənn etdilər.

Amma koronavirus göstərdi ki, reallıqlar tamam başqadır. Prezident və mərkəzi hökumət böhranın ortasında hər şeyi möhkəm nəzarət altına almaq əvəzinə sükanları buraxdı. Putin kölgəyə çəkildi, orada başqalarına pandemiya ilə mübarizə üçün məsuliyyət götürməyə imkan verdi və insanların gözlədiklərindən daha az maddi yardım etdi. Buna görə tərəfdarlarında ruh düşkünlüyü yarandı və özlərini itirdilər.

Siyasi elitada savaş

Pandemiya ilə mübarizənin məsuliyyətini üzərindən atan Putin öz nüfuzuna xələl gətirdi. Rejimin müxtəlif fraksiyaları arasında hakimiyyət uğrunda beynəlxalq mübarizənin şiddətlənməsinə öz töhfəsini verdi.

Pandemiya bir vaxtlar Putinin potensial varisi hesab olunan yeni təyin edilmiş Baş nazir Mixail Mişustinin mövqeyini zəiflətdi. Mişustin daha güclü fiqurlar tərəfindən gizlədildi, virusa yoluxduqdan sonra isə hadisə yerindən tamamilə itdi.

Şiddətli mübarizənin mərkəzində böyük büdcəsi və ölkənin paytaxtı kimi nüfuzu olan Moskva dayanır. Bir çoxları böhranı hakimiyyətə iddialı Moskva meri Sobyanini uzaqlaşdırmaq və bu nüfuzlu postu ələ keçirmək üçün bir fürsət olaraq görür. Merin əsas əleyhdarları, pandemiyadan faydalanmaq və daha çox güc əldə etmək üçün müxtəlif manevrlər edən Rusiya xüsusi xidmət orqanlarının (təhlükəsizlik qüvvələrinin) nümayəndələridir.

Pandemiya başlamazdan əvvəl Putin öz avtoritarizminə güvəndi. 2024-cü ildə yenidən namizəd ola bilmək üçün prezidentlik müddətini ləğv etdi. Ancaq iki hadisə - Putinin tənzimlənməmiş avtokratiyaya keçidi və koronavirus pandemiyası üst-üstə düşdüyündən, plan baş tutmamış kimi görünür. Putinin Rusiyanın ömrürlük lideri olmaq məqsədi indi virusun öhdəsindən necə gələcəyinə və bir lider olaraq özünü necə göstərəcəyinə bağlıdır. Amma hələlik xalqın gözləntilərinə cavab vermir. Üstəgəl, onun “ömürlük lider” iddiası kənarda və daxildə də qıcıq yaradır.

"Dodaqlarını büzən" şans

Təsadüf nəticəsində Putin öz siyasi gələcəyini gözlənilməz amillərdən asılı etdi: qlobal pandemiya və qlobal iqtisadi bərpa.

Mart ayında Putinin daha iki prezidentlik müddəti başa çatdı. Görünürdü ki, təvazökar bir məmurdan Rusiya prezidentinə çevrilərkən, əvvəllər olduğu kimi, bəxtin ona əbədi olaraq gülümsəyəcəyinə inanırdı. Əlbəttə, bir müddət əvvəl onun şansına inanmaq üçün səbəbi vardı. Lakin rusların seçki məntəqələrinə gələrək hakimiyyətinin müddətinin uzadılmasına səs verməli olduqları gün evlərində kilidləndilər və Putinin dünyanın yoluxan ikinci ən böyük ölkəsinə çevrilən Rusiyada koronavirusun yayılması ilə necə inamsızlıqla mübarizə apardıqlarını seyr etdilər.

İndi Rusiya prezidenti bir daha nikbin keçmişə qayıtmağa və iyun ayının sonlarında insanların planlarına səs verməsinə çalışır. Ancaq bunu zəiflədiyi bir mövqedən edir.