“Rusiya buna görə cavab verəcək" - Ukraynanın ədliyyə naziri ilə müsahibə

Ukraynanın Ədliyyə naziri Denis Malyuska ölkəsinin müharibə ilə bağlı Rusiyaya qarşı başlatdığı yerli və beynəlxalq məhkəmələrdəki fəaliyyəti, Rusiyanın dondurulan aktivlərinin Ukraynaya ötürülməsi, habelə Rusiya ali-hərbi rəhbərliyinin müharibəyə görə cavab verməsinin perspektivi və digər məsələlərlə bağlı müsahibə verib.

Teleqraf.com nazirin N.V radiostansiyasına verdiyi müsahibəni təqdim edir:

- Nazirlər Kabineti Rusiyanın işğalı nəticəsində Ukraynaya dəyən ümumi zərərin 1 trilyon dolları keçdiyini bildirir. Hökumət bu gün Rusiyadan təzminat almaq üçün nə edir?

- Bizim bir neçə hərəkət istiqamətimiz var. Rusiya Federasiyasından (RF) bu cür kompensasiya almaq baxımından ən perspektivlisi onların xarici aktivlərini əldə etməkdir. Söhbət ilk növbədə Mərkəzi Bankın və “rifah fondu” deyilən aktivlərdən gedir. Bu, ABŞ, Britaniya və Avropa İttifaqındakı hesablarda olan təxminən yarım trilyon dollara qədər vəsaitdən gedir. Potensial sürət və əldə edilə bilən vəsaitin həcmi baxımından bu, bir nömrəli əsas məqsəddir.

Mexanizm mürəkkəbdir. Mərkəzi Bankın vəsaitlərinin bir ölkədən çıxarılıb digər ölkəyə köçürülməsinin tarixi analoqu hələ yoxdur. Mərkəzi Bankın vəsaitlərinin ölkəni ələ keçirmiş konkret hakimiyyətə deyil, müxalifətə və ya bu ölkənin ehtiyaclarına yönəldilməsi halları olub. Əfqanıstan və Venesuelada belə oldu. Amma Mərkəzi Bankın vəsaitlərini bir ölkədən götürüb digərinə köçürmək - bu baş verməyib. Bu cür hesablardan suveren toxunulmazlığı aradan qaldırmaq lazım gələcək və bu, çox güman ki, ayrıca beynəlxalq müqavilənin bağlanmasını tələb edəcək. Amma konsepsiyanın özü, onun hazırlanması, təşviqi və hüquqi sənədlərin hazırlanmasını hökumət həyata keçirir.

Digər tərəfdən ikinci vacib addım Rusiya ilə bağlı fiziki və hüquqi şəxslərin aktivlərinin geri alınması ilə bağlı müraciətdir. İlk növbədə, dövlətə məxsus olan, həm də Rusiya ilə əlaqəli şəxslərə və ya təcavüz aktına aid olan aktivlər. Hərəkətin müxtəlif istiqamətləri də var. Birincisi, Ukraynada yerləşən aktivlərdir. Onlar haqqında birdən çox qanun var. İndi də biz təkliflərin nəzərə alınacağını, onun tez qəbul olunmasını və bu alətin fəal şəkildə işləyəcəyini gözləyirik. İkincisi, prezident Rusiyanın ölkə daxilindəki aktivləri ilə bağlı Milli Təhlükəsizlik və Müdafiə Şurasının qərarını təqdim edib və bu qərar Ali Radanın qəbul etdiyi qanunla təsdiqlənib. Üçüncü blok isə Rusiya oliqarxları da daxil olmaqla, xaricdə yerləşən hüquqi və fiziki şəxslərin aktivləridir. Onların dondurulması üzrə aktiv proses gedir və mümkün müsadirə üçün qanunvericilik mexanizmlərinin yaradılması istiqamətində ehtiyatlı addımlar atılır.

- Deyirsiniz ki, bir ölkənin Mərkəzi Bankının aktivlərinin digər ölkənin xeyrinə qaytarılması halları olmayıb. Bunun baş verməməsi riskləri varmı?

- Risklər həmişə var. Ancaq bu, ehtimal məsələsidir. Düşünürəm ki, müharibənin aktiv fazasının nə qədər uzağa getdiyini və Qərb tərəfdaşlarımızın mövqeləşmədə nə qədər irəli getdiyini nəzərə alsaq, uğursuzluq riskləri çox da böyük deyil. Bu, həqiqətən də əvvəllər olmayıb - beynəlxalq səviyyədə belə razılaşmalar baş tutmayıb. Biz birinci olacağıq. Amma biz bir çox cəhətdən birinciyik. Ona görə də yəqin ki, burada da məqsədimizə nail ola bilərik.

Vacibi olan budur: nə qədər pulun və hansı ölkələrdə müsadirə ediləcəyi və necə paylanacağı. Bu, artıq böyük müzakirə blokunun məsələsidir. Ancaq məqsədin özü dəstək tapacaq. Məsələn, bu mövzuda son ictimai mesajı Aİ-nin diplomatiya rəhbəri Josep Borrell səsləndirib. O bildirib ki, Rusiyanın xaricdə yerləşdirilmiş valyuta ehtiyatları həqiqətən də Ukraynaya verilməlidir. Bu düzgün mesajdır, ona görə də biz hüquqi təkliflər verməklə onu təbliğ edirik.

- Bu necə həyata keçiriləcək, digər ölkələrlə sənəd və müqavilələrin bağlanması, yoxsa beynəlxalq məhkəmələrə müraciət yolu ilə?

- Bunlar bir-birini inkar edən proseslər deyil. Eyni zamanda, Rusiya Federasiyasının çıxarılacaq vəsaitləri onların bölüşdürülməsinin müəyyən mexanizmindən keçməlidir. Yəni mümkündür, lakin çətin ki, Rusiya Federasiyasının bütün dondurulmuş vəsaitləri sadə qərarla Ukraynanın dövlət büdcəsinə köçürüləcək. Bunun baş verməsi ehtimalı azdır. Çünki bizim Qərb tərəfdaşlarımıza təbliğ etdiyimiz və izah etdiyimiz əsas məqsəd dəyən zərərin ödənilməsidir. Və onlar təkcə dövlət büdcəsinə deyil, həm də yerli icmalara, fiziki şəxslərə, müəssisələrə ödəniləcək. Yəni qurbanların dairəsi böyükdür.

Eynilə, Rusiya Federasiyasının ehtiyatlarından olan vəsaitlər Avropa İnsan Hüquqları Məhkəməsinin (AİHM) qərarları əsasında ödənişlər üçün istifadə edilə bilər. Yəni əslində bunlar bir-biri ilə çox bağlı olan yollardır. Məhkəmədə qalib gəlmək o qədər də çətin deyil. Rusiya özünü kobud aparır, bütün mümkün normaları pozurlar. Onları məhkəməyə vermək üçün hər şey var və belə məhkəmələri udmaq üçün əsaslar mövcuddur. Amma sual ondan ibarətdir ki, belə qərarların icrası son dərəcə çətin və çox vaxt qeyri-mümkündür, ona görə ki, Rusiyanın xarici aktivləri xüsusi qorunur. Odur ki, toxunulmazlığın ləğvi bir tərəfdən məhkəmə qərarlarının icrasına imkan yaradacaq, digər tərəfdən isə bu, Qərb seçiciləri üçün çox cəlbedicidir. Çünki indi bu ölkələr öz vəsaitləri hesabına, vergi ödəyiciləri hesabına bizə kömək edirlər. Onlar isə bunu işğalçı ölkə hesabına edə bilərlər. Bu, təbii ki, çox cəlbedici siyasi mesajdır. Əgər biz bunu yaxşı və düzgün hüquqi mexanizmlə təmin etsək və təmin edib təklif etsək, çox güman ki, həmin ölkələrin hökumətləri tərəfindən qəbul ediləcək.

- ABŞ artıq Rusiya aktivlərinin müsadirəsi haqqında qanun qəbul edib...

- Deməzdim ki, bu, müsadirə haqqında qanundur. O, bunu dəstəkləyir və bununla tematik olaraq məşğul olur, lakin belə bir ideyanın praktikada həyata keçirilməsinə imkan verəcək heç bir müsadirə mexanizmi yaratmır. Daha doğrusu, bu, belə aktivlərin sonda müsadirə edilməsinə çağırış və ya dəstəkdir. ABŞ hökuməti də daxil olmaqla bir neçə təşəbbüsün Konqresə təqdim ediləcəyi gözlənilir. Amma hələ ki, ABŞ-da hansı variantın seçiləcəyinin təfərrüatlarını görməmişik və ya bilmirik.

- Rusiya vəsaitləri hesabına kompensasiyanın işlək mexanizmləri nə vaxt yarana bilər?

- Burada əsas mövqe ondan ibarətdir ki, vəsait bizim deyil, bizimlə deyil. Bizim vəzifəmiz tərəfdaşlarımıza bunu ən yaxşı şəkildə necə etmək barədə hüquqi məsləhət verməkdir. Bu, daha çox tərəfdaşlarımızın siyasi iradəsindən asılı olacaq. Hər halda, söhbət dövlət aktivlərindən gedirsə, bu, yüz milyardlardır. Ümid edirik ki, mexanizmlər ilin sonuna kimi təsdiqlənə bilər. Bizim üçün bunu proqnozlaşdırmaq çətindir, çünki Rusiya Federasiyasının və ya ona yaxın şəxslərin vəsaitlərinin yerləşdirilməsi ilə bağlı konsensus - bir sıra dövlətlərdən hər hərfin, hər bir vergülün eyni baxışı tapmalıyıq. Bu, şərti olaraq, ABŞ, İngiltərə, Almaniya, Fransa və İsveçrə bu mexanizmi dəstəklədikləri və onu imzalayanlar tərəfindən tətbiq ediləcəyi ilə razılaşırlar.

- Ukraynaya qarşı müharibə zamanı törədilən cinayətlərə görə Rusiyanın cəzalandırılması prosesini necə görürsünüz?

- Aydındır ki, onların hamısı həbsxanaya getməlidir. Bu, əsas məqsəddir. Rusiya Federasiyasının ali rəhbərliyinə, yaxud hərbi və aşağı rütbəli şəxslərə münasibətdə prosesin özü də bir neçə paralel iş sahəsinə malikdir. Bir tərəfdən ölkə daxilində cinayət işləri gedir. İlk növbədə, əsir kimi əlimizə düşənlərin cəzası olacaq. Bizim müttəfiqlərimiz Rusiyanın Ukraynada, təxminən 17 ölkədə hərəkətlərinə qarşı milli cinayət işi aparır. Haaqada yerləşən Beynəlxalq Cinayət Məhkəməsinin (BCM) ayrıca iş sahəsi var (sözdə Haaqa Tribunalı) fəaliyyətə başlayıb. Müharibə cinayətləri törətmiş şəxslərin yurisdiksiyasını və dünyanın yüzdən çox ölkəsinin onun qərarlarına əməl etməli olduğunu nəzərə alaraq, Haaqa tribunalına müraciət etmək şansı var. O, həm də hərbi mühiti müttəhimlər kürsüsünə göndərə bilən çox təsirli bir məhkəmədir.

Xarici İşlər Nazirliyi (XİN) hazırda təcavüz işlərinə baxılması üçün ayrıca tribunalın yaradılması üzərində fəal işləyir. Bu, əslində Rusiyanın müharibəsinin başlanğıcıdır. Bu, beynəlxalq cinayətdir. Bu məsələdə Putin də daxil olmaqla, yüksək rütbəli məmurlar günahkardır. Bu təcavüz cinayəti ilə bağlı problem ondan ibarətdir ki, Rusiya Roma Əsasnaməsini ratifikasiya etməyib, ona görə də onu bu cinayətə görə cəzalandıracaq məhkəmə yoxdur. Amma bu, bizə ayrıca beynəlxalq müqavilə əsasında belə bir məhkəmə yaratmağa mane olmur. Belə bir tribunalın yaradılması Rusiyada vəzifəli şəxsləri həbs etmək qərarına gəlmək üçün çox yaxşı perspektivdir.

- Ukrayna ilk hərbi cinayətkarları və onlara qarşı ilk hökmləri müttəhimlər kürsüsündə nə vaxt görə biləcək?

- Bu cür məlumatları dəqiq olaraq prokurorluq verə bilər. Bildiyimə görə, cinayətkarlardan birinə artıq ilk ittiham aktı verilib. Ona görə də yəqin ki, ilk hökmləri Ukrayna məhkəmələri verəcək.

Bizdə hələ də müəyyən kateqoriyalar üzrə işlərdə təqsirləndirilən şəxslərin iştirakı olmadan cinayət prosesində baxılması proseduru mövcuddur. Ona görə də Ukraynada olmayan və ya müttəhimlər kürsüsündə olmayan şəxslər üçün də qiyabi məhkəmə qərarları olacaq.

- Bəs Beynəlxalq Cinayət Məhkəməsində qiyabi hökmlər mümkün olmayacaq?

- Yox. Haaqadakı BCM iclasda iştirak etməyən şəxslərə hökm çıxarmır. Buna görə də saxlanılmayanların cinayət məsuliyyətinə cəlb edilməsi imkanlarını əhəmiyyətli dərəcədə məhdudlaşdırır. Amma bu o demək deyil ki, BCM həbs qərarı verə bilməz. Başqa sözlə, bu, müəyyən illərlə həbs cəzası olan yekun hökm deyil, ölkəni şübhəli şəxsi saxlayıb Haaqa məhkəməsinə aparmağa məcbur edən həbs qərarıdır. Çünki bu və ya digər şəkildə həbs qərarı bu şəxsi gizlənməyə məcbur edəcək və BCM-nin yurisdiksiyasını tanıyan ölkələrə gəlməyəcək.

Hər şey beynəlxalq hüquqi müqavilədən asılıdır. Rusların Ukraynada törətdikləri çox sayda cinayətlərə Ukrayna məhkəmələri təqsirləndirilən şəxslərin iştirakı olmadan baxa bilər.

Beynəlxalq tribunalın Putin və ya Rusiya Müdafiə naziri Sergey Şoyqu kimi yüksək vəzifəli şəxslərin cinayət işlərinə baxması və hökmlər çıxarması bizim üçün daha səmərəli və hüquqi cəhətdən düzgün olardı. Bu, beynəlxalq hüquq baxımından daha düzgündür. Belə məhkəmə qərarlarının icrası və ya belə şəxslərin xaricdə saxlanması üçün onun beynəlxalq tribunal olması arzuolunandır. Çünki milli məhkəmənin ölkə prezidenti səviyyəsində yüksək vəzifəli şəxsin həbsi ilə bağlı qərarında diplomatik toxunulmazlıq öz işini görəcək. Əgər beynəlxalq tribunaldırsa, həbs şansı xeyli artır.