Rusiya imperiyasının əfsanəvi azərbaycanlı generalları - Onlar haqda nə bilirik?

Biz artıq orta statistik rusdilli “obıvatel”in Azərbaycan və azərbaycanlılar haqqında SSRİ-nin maarifçiliyə yol açması barədə geridəqalmış fikirdə olmasına öyrəşmişik. Halbuki heç bir halda Sovet İttifaqının etdiklərinin əhəmiyyəti üçün dua etmək lazım deyil. SSRİ-nin əsas xidmətlərindən biri icbari ümumi təhsil idi.

Teleqraf.com xatırladır ki, XX əsrin əvvəllərində hətta imperiyanın paytaxtında da savadlılıq səviyyəsi yuxarı səviyyədə deyildi: Peterburqda savadlıların faizi 59,2%, Moskvada 46,8% idi. Məsələn, həmin dövrdə Parisdə əhalinin yalnız 0,2% imza ata bilmirdi. Yəni, SSRİ bizə nə vermişdisə, onu hamıya vermişdi.

Ümumiyyətlə, məni bu məqaləni yazmağa vadar edən kifayət qədər sağlam düşüncəli oxucunun şərhi oldu. Bir dəfə forumların birində o, azərbaycanlıları imperiyanın şimal xalqları ilə müqayisə edirdi. Özü də o, bu müqayisəni mübahisənin qızğın çağında yox, təbii axarda gedən müzakirə zamanı aparırdı.

Onun, hətta maarifpərvər rusdilli publikanın fikrincə (söhbət təkcə ruslardan deyil, tamamilə hamıdan gedir) inqilabdan əvvəlki Rusiyada azərbaycanlıların səviyyəsi uzaq şimalda maral saxlayan çobanların səviyyəsinə bərabər olub. Onların fikrincə, Azərbaycan əhalisi nəinki savadsız, həm də imperiyaya fayda verməyən bir növ ballast (gəminin düzgün çəkisini və dayanıqlığını təmin etmək üçün xüsusi yük) idi.

Təbii ki, bu, insanların günahı deyil, cəhalətdə məna yoxdur, bu, milli ucqarlara öz aşağılıq hissini aşılamaq üçün hər şeyi etməyə çalışan propaqandanın nəticəsidir. Bəli, SSRİ-nin də pis tərəfləri var idi. Buna baxmayaraq, ümumiyyətlə, ömrünün çox hissəsini müstəqil Azərbaycan Respublikasında yaşamış bir insan kimi mən bundan inciyə bilmərəm. SSRİ-də də yaxşı nələrsə var idi. Bununla belə, mən hesab edirəm ki, bütün nöqtələri nida ilə əvəz etmək lazımdır.

Çar Rusiyasının azərbaycanlı generalları

Bildiyimiz kimi, rus dvoryanlarının elitası zabitlər idi – parlaq təhsilli, yüksək əxlaqi prinsiplər əsasında tərbiyə almış bu insanlar mülki əhali arasında həmişə heyranlıq oyadırdılar (əlbəttə, biz bu zaman general Sisianov kimi qaydadan, ədəb-ərkandan uzaq bəzi istisnaları hesaba almırıq).

Rusiya imperiyasında sadə poruçik, hətta daha sonra polkovnik olmaq hamıya müyəssər olmurdu. General olmaq isə… Bəlkə də buna görə imperiyanın Asiya hissəsindən generallar praktiki olaraq yox idi.

İndi isə sual olunur: sizcə XX əsrin əvvəlində sayı heç 2 milyona çatmayan xalqın arasından neçə general çıxıb? Cavab verərkən nəzərə alın ki, həmin xalq cəmi 100 il imperiyanın tərkibində olub.

Siz inanmayacaqsınız – 50-dən çox! Üstəlik, bunlar intendant idarələrində ütülü şalvarlarda oturan mərasim generalları deyil, əsasən döyüş zabitləri idi. Parlaq tərbiyə görmüş, rus və fransız dillərində sərbəst danışan, Rusiyanın yaradıcı elitası ilə tanış olan generallar idilər.

Bəzi qonşularımızın azərbaycanlıları təqdim etməyə çalışdıqları kimi savadsız, məzlum xalq imperiyanı şöhrətləndirən bu qədər adı bir yerə yığa bilərdimi?

Generallar

Rusiya imperiyasının azərbaycanlı generallarının hər biri haqqında ayrıca məqalə yazacağıma ümid edirəm. İlk olaraq imperiyanın böhtan atılmış qəhrəmanı İsmayıl Xan Naxçıvanski və sona qədər imperator II Nikolayın yanında qalan general Hüseyn xan Naxçıvanski barədə yazmağı qərarlaşdırmışam.

Hələlik isə yuxarıda yazdığım sözlərin əsassız görünməməsi üçün Rusiya imperiyasının azərbaycanlı generallarının açıq mənbələrdən əldə etdiyim siyahısını bura yerləşdirirəm:

Əlbəttə, bu tam siyahı deyil. Bəzi soyadları burada görmürəm. Təəssüf ki, bu, kifayət qədər mürəkkəb, zəhmət tələb edən bir işdir, çünki Azərbaycandan olan azərbaycanlı generallardan başqa artıq metropoliya ərazisində doğulanlar da var idi. Həm də 1917-ci ildən 1920-ci ilə qədər Rusiyada “mejçarstvovaniya” adlanan dövrdə general rütbəsi alanlar var.

Ancaq hətta bu 46 nəfər (onlardan 19-u (bəziləri dəfələrlə) Rusiya imperiyasının ən yüksək ordeni – Müqəddəs Böyük Əzabkeş və Qalib Georgi imperator hərbi ordeni ilə təltif edilmişdi) belə mənzərəni bütövlükdə təqdim etmək üçün kifayətdir.