“Qərib vətən, binlər yaşa” – Himnimizin sözlərinin fərqli versiyası

Bu gün Rusiyanın Bakıda törətdiyi 20 Yanvar qətliamının ildönümüdür. 1990-cı ildə tankları ilə ölkəmizə girən rus qoşunları yüzlərlə vətəndaşımızı öldürdü, 1920-ci ildən etibarən başlayan qırğınların, repressiyanın sonuncu dalğasını həyata keçirdi. Bu hadisə şər imperiyasının özünün də sonu oldu. “İttifaq” adlanan işğalçı dövlət yerlə-yeksan oldu, Azərbaycan müstəqilliyini bərpa etdi.

Azərbaycan dövlət marşında belə bir ifadə var: “Minlərcə gənc qurban oldu, sinən hərbə meydan oldu!”. Həqiqətən də, çar Rusiyasının dağılmasından sonra Leninin göstərişi ilə Bakıda və ətraf yerlərdə törədilən Mart Soyqırımından 20 Yanvar qətliamına qədər Azərbaycan gəncliyi müstəqillik uğrunda qan tökdü, şəhid oldu, yurdumuzun çox yerləri darmadağın oldu. Birinci Qarabağ savaşında da gənclərimiz canlarından keçdilər, düşmən ələ keçirdiyi torpaqlarımızı xarabazara çevirdi. Vaxtilə Şaumyan demişdi ki, “onlar müstəqil Azərbaycan istəyirdilər, biz isə xarabazar verdik”.

Şükür ki, artıq bunlar geridə qaldı. 2020-2023-cü illərdə Azərbaycan yenə də minlərlə gəncinin qanı bahasına işğaldakı torpaqlarını azad etdi, himnimiz artıq Xankəndidə də səsləndirilir.

20 Yanvarın ildönümü ərəfəsində Ankarada yaşayan dəyərli tarixçimiz Qiyas Şüküroğlu mənə maraqlı bir material göndərdi. Bu materialda Azərbaycan dövlət himninin sözləri fərqli şəkildə idi. Müstəqillikdən bu yana himnimizlə bağlı müxtəlif iddialar səslənsə də, yazılar yazılsa da, müəllifinin kim olması ilə bağlı konkret mövqe ortaya qoyulmayıb. Çünki Cümhuriyyət dövründə bir kitabçada çap olunan himnin sözlərinin altında sadəcə “Cəmo bəy” yazılıb. Ona görə də bəziləri bu imzanın Cümhuriyyət dövründə müəllim işləyən şamaxılı Cəmo bəy Cəbrayılbəyliyə aid olduğunu düşünür. Digərləri isə “Cəmo” adının “Cavad Əhməd Məhəmmədəli oğlu” olduğunu yazırlar. Mühacirətdə çıxan broşuralarda himnin mətni verilsə də, müəllifinin kim olduğu yazılmayıb. Halbuki mühacirlər bu məsələni daha dəqiq bilərdilər, amma nədənsə bu barədə heç bir qeyd yazmayıblar. Halbuki Əhməd Cavadın bir çox şeirləri mühacirət mətbuatından sağlığında dərc olunub, buna görə də bədxahları Bakıda onu tənqid ediblər. M. Rəsulzadə də məcbur olaraq izahat verib ki, bu şeirlər Cavadın bolşeviklərin işğalından öncə yazdığı əsərləridir.

Şübhəsiz ki, himnimizin sözlərinin Əhməd Cavada aid olduğu artıq qəbul olunub, dəqiq bir mənbə ortaya qoyulmadıqca, digər adlar sadəcə versiya olaraq qalacaqdır.

Maraqlıdır ki, himnimizin sözləri mühacirətdə çıxan broşuralarda və Türkiyədə çap edilən bəzi marş kitablarında kiçik nüanslar xaric, demək olar ki, eynidir. Amma Qiyas bəyin “Öz dilek” adlı jurnaldan əldə etdiyi mətn xeyli fərqlidir. Jurnalın 28 təşrini-əvvəl (oktyabr) 1341-ci ildə (1925) çıxan 22-ci sayında əski əlifbada verilmiş “Azərbaycan marşı” bu şəkildədir:

“Azərbaycan, Azərbaycan

Ey qəhrəman övladı vətənin

Səndən ötrü can verməyə cümlə hazırız

Ay, yıldız bayrağınla məsud yaşa

Binlərcə gənc qurban oldu

Sinən hərbə meydan oldu

Hüquq üçün gedən əfrad

Hərə bir pəhləvan oldu

Sən imişsən gülüstan

Sənə bir çün məhəbbət

Namusunu hifz etməyə

Bayrağını yüksəltməyə

Binlərcə gənc müştaqıdır

Şanlı vətən, binlər yaşa!

Yüksəlmişdi ay-yıldızlı bayrağın

Qafqaziya dağlarının başına

Səkkiz dişli yıldızınla hilalın sənin

Kölgə salmış mavi rəngli “Bəhri-Xəzərə”

Göz bəbəyi tək süzəriz səni

Düşmən pəncəsində alarız səni

Binlərcə gənc qurban oldu

Gözəl yerlər viran oldu

Tökülən şu al qanlardan

Dağlar, daşlar əlvan oldu

Qara geydi gəlinlər

Ağlar qaldı annələr

Rəhm qıl göz yaşına

Yetmiş gələ fəryadıma

Yabancı qanlı pəncələr

Altında inliyor gənclər

Səbir et yaxındır xilasın

Qərib vətən, binlər yaşa”.

Göründüyü kimi mətnin sözləri xeyli fərqlidir, sanki sonradan əlavə olunub. Marş jurnalın 1925-ci il sayında dərc olunduğu üçün, bəlkə də, mühacirlərdən kimsə mətnin sonuna işğalı ifadə edən sözlər artırıb və bu şəkildə təqdim edib.