Hakan Fidan yeni anlaşma ilə döndü - Qazaxın kəndləri və Zəngəzur...

Politoloq Natiq Miri Teleqraf.com-un suallarını cavablandırıb.

Onunla müsahibəni təqdim edirik.

- Türkiyə xarici işlər naziri Hakan Fidanın ABŞ səfəri maraqlı anlaşma ilə yadda qaldı. ABŞ və Türkiyə Azərbaycanla Ermənistan arasında davamlı sülhü təşviq etmək üçün birgə işləməyə razılaşdı. Anlaşmanın arxasında hansı məqamlar var?

- Hesab edirəm ki, bu anlaşma sülh prosesini tamamilə fərqli yönə döndərəcək. Bu, spontan olaraq ortaya çıxan nəticə və razılaşma deyil. Qənaətimə görə, Vaşinqtonda indiyədək sülh prosesi ilə əlaqədar baş verənlər və bunun doğurduğu yanlış nəticələr, həmçinin bu fonda region üçün yaranan geosiyasi təhlükələr də ciddi müzakirə predmeti olub. Yekun olaraq razılaşdırıldı ki, bu yöndəki siyasət dəyişsin. Artıq bu xüsusdə Türkiyənin prosesdəki rolu və müdaxiləsi ilə bağlı ABŞ-nin baxış bucağı dəyişib. Yəni indiyədək Fransanın bölgəyə müdaxilə cəhdləri kənardan ABŞ tərəfindən idarə olunurdusa, artıq bu rolun Türkiyə üçün ayrıldığı bəlli olur. Bu da o deməkdir ki, Amerika reallığı anlamağa başlayıb.

Fransanın siyasəti Cənubi Qafqazda dağıdıcı amilə çevrilib. Bu da region üçün ciddi təhlükələr vəd edir. Bu da təkcə Fransa və Avropa Birliyinin yox, ABŞ-nin də geosiyasi maraqları üçün təhdid yaradır. Buna görə də, Türkiyənin prosesdə daha böyük rol alması razılaşdırıldı.

Türkiyənin Ermənistanla sərhədinə uzaqmənzilli artilleriya sistemləri və ya minaatanlar gətirməsi təsadüfi hadisə deyil. İndiyədək Türkiyənin Ermənistanla sərhədində hücum silahları görülməyib. Türkiyənin Ermənistanla sərhədində hücum silahları yerləşdilməsi işinin içində həm də Rusiya təhlükəsi var. ABŞ anlayır ki, Rusiya Ermənistana hərbi təhlükə yaradarsa, bunun qarşısını Fransa və onun qurduğu “koalisiya” ala bilməyəcək. Gec də olsa, ABŞ reallığı anladı. Türkiyənin Ermənistanla sərhədində hücum silahları və canlı qüvvə yerləşdirməsi bölgəni qarışdırmaq istəyən güclər üçün çəkindirici faktor olacaq.

Hesab edirəm ki, bu siyasət davam edərsə, Türkiyə Azərbaycanla Ermənistan arasında növbəti vasitəçi ola bilər. Antalya Diplomatiya Forumundan sonra Ankara və İrəvan arasında əlaqələr və müzakirələr intensivləşib. Mirzoyan da etiraf etdi ki, Türkiyə və Ermənistan rəhbərlikləri arasında mütəmadi dialoq və təmaslar var. Bu da prosesin idarəolunan səviyyəyə keçdiyini göstərir. Hakan Fidanın son ABŞ səfərini bu yöndə dəyərləndirmək olar. Artıq Ermənistan-Azərbaycan sülh prosesinin təkanverici qüvvəsinin Türkiyə olacağını demək mümkündür. Bundan sonra müsbət nəticələr ola bilər.

- Qazaxın kəndləri ilə bağlı maraqlı ictimai-siyasi müzakirələr gedir. Erməni mənbələrinə inansaq, sərhədə bitişik 4 kənd ilkin mərhələdə təhvil veriləcək, anklavlarla bağlı məsələ də müzakirələr zamanı həllini tapacaq. Artıq Ermənistanda həmin kəndlərə girişin qadağan edildiyi, Vikipediyada qondarma məlumatların dəyişdirildiyi bildirilir. Təhvil-təslim başlayırmı?

- Qənaətimə görə, çox keçməz ki, Azərbaycan ictimaiyyəti bu məsələ ilə bağlı müsbət xəbər alacaq. Sərhədə bitişik işğal altındakı bu 4 kəndin qaytarılmaması üçün heç bir səbəb yoxdur. Əgər Ermənistan rəhbərliyi səviyyəsində bu ərazilərin işğal edildiyi etiraf edilibsə, bunun beynəlxalq hüquqdan irəli gələn gərəyi bu kəndləri Azərbaycana qaytarmaqdan ibarətdir. Əks halda, məsələnin həlli Azərbaycan ordusuna həvalə edə bilər, bu da cəmi bir neçə saat aparacaq. Belə bir addım da tam legitim sayılacaq. Qərb dünyası bunu bəhanə edərək Azərbaycanın üstünə gələ bilməz.

Həm Qərb, həm də Ermənistan bu torpaqların Azərbaycana məxsus olduğunu bəyan edib. Bu fonda Ermənistanın “31 kəndin Azərbaycan tərəfindən işğal edilməsi” iddiası absurddur. Bunu sübut edəcək dəlillər yoxdur. Üstəgəl, sərhəd hələ müəyyən edilməyib, bilmək olmaz ki, kimdə kimin ərazisi var. Hesab edirəm ki, 4 kəndin qaytarılması sərhəd komissiyalarının növbəti görüşündə əsas müzakirə mövzusu olacaq. Bununla bağlı anlaşma çox da uzaqda deyil.

- İran Zəngəzura marağını yenidən artırıb. Xüsusən də Ermənistan müdafiə naziri Suren Papikyanın ötən həftə Tehrana səfərindən sonra bu yöndə müəyyən iddialar irəli sürülür. İddialardan biri də, İranın Zəngəzurda hərbi baza quracağı ilə əlaqəlidir. Belə bir gəlişmə nə qədər mümkündür, ümumən, İranın yenidən diqqətini bura yönəltməsi nə ilə bağlıdır?

- Zənn edirəm ki, bu, Fransanın oynadığı oyuna daxildir. Bu oyunun içində İran da var. Həmişə demişəm ki, səhnənin arxasında Fransa-Ermənistan-İran anlaşması mövcuddur. Bəzi məsələlərdə Qərbin yanaşması çərçivəsində İranla Fransa arasında fikir ayrılığı ola bilər, ancaq Azərbaycana qarşı mövqedə və ya Ermənistan məsələsində yekdil fikir var. Bu kontekstdə İrana bölgədə müəyyən rol ayrıla, gələcəkdə Rusiya çıxarsa, ona bu yöndə müəyyən vədlər verilə, üstəgəl, Ermənistanın təhlükəsizliyi Tehrana həvalə oluna bilər. İran bu səbəbdən bir az aktivləşib, boyundan yuxarı tullanmağa çalışır, özündən yekə fikirlər səsləndirir. Amma İranın bu istəkləri o tərəfə keçməyəcək.

Bölgənin gələcək taleyi ilə bağlı qərarı verəcək dövlət Fransa deyil. Bölgənin gələcəyi ilə bağlı qərarlarda İran-Ermənistan hərbi-təhlükəsizlik əməkdaşlığı məsələsi yoxdur. ABŞ bunu qəbul etməz. İranın boyundan yuxarı atılıb-düşməsi, səsləndirdiyi fikirlər söz olaraq da qalacaq. Bu mümkün olsaydı, Ermənistan çoxdan Yunanıstan və Fransa ilə olduğu kimi, İranla da hərbi-təhlükəsizlik sahəsində saziş imzalayardı. Belə bir saziş yoxdursa, hətta perspektivdə də layihə olaraq görünmürsə, demək, ABŞ və Britaniyanın buna razılığı yoxdur. Ermənistan bu qlobal güclərin razı olmadığı məsələyə gedə bilməz, mümkün deyil. Bir sözlə, İranın istəkləri şirin yuxu kimi davam edəcək.