Marsın yoxa çıxan çay və gölləri – “Qırmızı planet”də həyat necə başa çatdı?

Mars həmişə quraq və soyuq planet olmayıb. Vaxtilə sulu çaylar və göllərlə örtülmüş isti dünya idi, amma sonra onun maqnit sahəsi yoxa çıxdı və Günəş şüaları planeti atmosferdən məhrum etdi.

Teleqraf.com xəbər verir ki, yapon planetoloqları bunun necə baş verdiyini araşdırmağa çalışırlar.

Yerin nüvəsi maqnit sahələri yaradan maqnit effekti yaradır. Daxili nüvənin istiliyi xarici nüvəyə ötürülür ki, bu da planetin hərəkətindən, daxili nüvə və “koriolis effekti”ndən asılı olan konvektiv cərəyanlara səbəb olur. Bu, Yerin maqnitosferini qoruyucu qabıq kimi əhatə edir və Günəş küləklərinin qarşısını alır. Digər planetlərdəki maqnitosferlərin də oxşar şəkildə işlədiyi düşünülür. Amma Marsda yox.

Marsın daxili quruluşu hələ alimlərə məlum olmasa da, meteorit tədqiqatlarından əldə edilən məlumatlar onun nüvəsinin kükürdlə əridilmiş dəmirdən ibarət olduğunu göstərir. Üstəlik, NASA-nın “InSight” zondunun seysmik məlumatları göstərir ki, planetin nüvəsi əvvəllər düşünüldüyündən daha böyük və daha az sıxdır. Bəlkə də hidrogen kimi daha yüngül elementlərin olması səbəbindən belədir.

Əvvəlki tədqiqatlarda hidrogen amili nəzərə alınmayıb. Amma “InSight”ın məlumatları doğrudursa, nüvədəki hidrogen Marsın maqnit sahəsinin dağılmasında mühüm rol oynayıb.

Tədqiqatçılar Marsın nüvəsinin strukturuna uyğun gələn model hazırlayıblar. Tərkibində dəmir, kükürd və hidrogen yer alıb və onu almaz anvilin üzərinə qoyublar, bu da modeli yüzlərlə giqapaskal təzyiqə məruz qoyub. Bu vaxt lazer planetin nüvəsinin temperaturunu simulyasiya edərək nümunəni qızdırıb.

Temperatur və təzyiq yüksək həddə çatan kimi tədqiqatçılar nümunənin əriməsini, həmçinin tərkibindəki dəyişikliyi müşahidə etməyə başlayıblar. Başlanğıcda homogen olan nüvə bu təzyiqdə əvvəllər heç vaxt görülməmiş mürəkkəblik səviyyəsinə çataraq, iki ayrı mayeyə bölünməyə başlayıb. Elm adamları deyirlər ki, mayelərdən biri kükürdlə, digəri hidrogenlə zəngin olub. Bu, Marsın maqnit sahəsinin mənşəyi və yox çıxmasını anlamaq üçün açar ola bilər.

Ayrıldıqdan sonra daha sıx mayelər nüvənin daha dərin hissəsində qalıb, daha yüngül olanlar isə yuxarıya çəkilərək, xarici maye təbəqələri ilə qarışaraq Marsın nüvəsinin konveksiyasına başlayıblar. Bununla belə, eyni zamanda, iki növ mayenin olması səbəbindən bütün nüvə qeyri-homogen olub və konveksiya dayanıb. Bu, təxminən 4 milyard il əvvəl baş verib.

Mayelərin ayrılması başlayan kimi Mars məhvə məhkum olub. Maqnetizm dayanıb, atmosfer və su yoxa çıxıb. Bunun nə qədər vaxt apardığı bəlli deyil, amma nəticə məlumdur - Mars ölü planetə çevrilib.