İranda səssiz çevriliş – ABŞ kəşfiyyatı Rza Şahı necə xilas etdi?

ABŞ Mərkəzi Kəşfiyyat İdarəsi (MKİ) İranda dəstəklədiyi 1953-cü il çevrilişinin demokratik olmadığını açıq şəkildə etiraf edib.

Teleqraf.com xəbər verir ki, bu barədə “Associated Press” agentliyi (AP) məlumat yayıb.

MKİ-nin məşhur əməliyyatlarından biri, 1979-cu ildə ABŞ-ın İrandakı səfirliyi ələ keçirilmədən qaçmağa müvəffəq olmuş 6 amerikalı diplomatın bu addımı ilə bağlı yeni təfərrüatları xatırladan kəşfiyyat qurumu ilk dəfədir belə bir şeyi etiraf edir. MKİ indi 1953-cü ildə İranda baş naziri devirən və Şah Məhəmməd Rza Pəhləvinin hakimiyyətini möhkəmləndirən çevrilişi “qeyri-demokratik” adlandırır.

Digər ABŞ rəsmiləri də keçmişdə oxşar bəyanatlar veriblər, amma MKİ-nin etirafı çevrilişdən 70 il sonra da olayın gizli qaldığı vaxta təsadüf edir. Bu, baş verənləri anlamağı çətinləşdirir, çünki Tehran və Vaşinqton arasındakı gərginlik hələ də davam edir.

Kəşfiyyat qurumundan AP-yə verilən açıqlamada deyilir: “MKİ rəhbərliyi ictimaiyyətlə mümkün qədər dürüst olmağa çalışır. Biz bilirdik ki, bu inanılmaz hekayəni danışmaq istəsək, bu hadisələrin tarixi konteksti və MKİ-nin buradakı rolu haqda şəffaf olmaq vacibdir”.

AP-nin sualına cavab olaraq, İranın BMT-dəki missiyası 1953-cü ildəki çevrilişi “Amerikanın İranın daxili işlərinə amansız müdaxiləsinin başlanğıcı” adlandırıb və ABŞ-ın etirafını rədd edib:

“ABŞ-ın etirafı heç vaxt təzminat almaq və ya gələcək müdaxilədən çəkinmək üçün səmimi öhdəliyə çevrilməyib və İran İslam Respublikasına qarşı pozucu siyasətini dəyişməyib”.

MKİ-nin sənədlərində iki epizod 6 amerikalı diplomatın qaçışına həsr olunub. Kanadanın Tehrandakı səfirinin evində gizlənən MKİ-nin iki nəfərdən ibarət qrupu İrana sızaraq, özlərini çəkiliş qrupunun üzvləri kimi təqdim edərək, onlara ölkədən uçmağa kömək edib.

Sənəddə 1953-cü il çevrilişinə həsr olunmuş qısa söhbət də var.

1953-cü ildə baş vermiş olay onilliklərdən sonra da İranda müzakirə edilir.

MKİ-nin çevrilişdə iştirakı ABŞ tərəfindən “soyuq müharibə” dövründə “kəşfiyyat uğuru” kimi qələmə verilir.

2009-cu ildə Qahirədəki çıxışında ABŞ-ın o vaxtkı prezidenti Barak Obama Mərkəzi Kəşfiyyat İdarəsinin fəaliyyətini İranın demokratik yolla seçilmiş hökumətinin devrilməsinə gətirib çıxardığını demişdi.

MKİ 1953-cü ilə aid bir çox faylın olduğunu etiraf edib, amma AP iddia edir ki, 1960-cı illərdə bunların çoxu məhv edilib.

“Dövlət çevrilişi əməliyyatının tam məxfilikdən çıxarılması düzgün deyil”, - ABŞ Milli Təhlükəsizlik Arxivindən Malkolm Börn söyləyib.

AP yazır ki, vacib sənədlər əvvəlki kimi məxfi olaraq qalır, bu da uzun illərdən sonra ABŞ-ın rolu haqda miflərin yaranmasına kömək edir.