Professor: “Azərbaycanlılarla ermənilərin mehriban yaşadığı zamanlar olub” - MÜSAHİBƏ

Teleqraf.com Azərbaycan-Erməni Araşdırmaları Mərkəzinin və Türkiyənin Ərciyəs Universiteti Ermənişünaslıq bölümünün rəhbəri, professor Qafar Çaxmaqlı ilə müsahibəni təqdim edir.

– Qafar müəllim, neçə ildir erməni araşdırmaları ilə məşğulsunuz?

– Konkret il deyə bilmərəm. Özümü anlayandan erməni millətinin bizə qarşı münasibətini bilirəm. Hesab edirəm ki, onların milli keçmişini, bütün keçdikləri yolu, hətta zorluqlarını yaxşı bilirəm. Amma bununla belə yenə də öyrənirəm və tələbələrimə bildiklərimi aşılamağa çalışıram. Ən əski zamanlardan günümüzə - bütün erməni ədəbiyyatını və tarixini öyrənmək obyektiv mövqe qoymağımıza yardım edir.

– Heç yorulduğunuz olubmu? Daha bəsdir, mən əlimdən gələni etdim.

– Yorulmaq deyəndə ki, artıq mən bunu həyat tərzi hesab edirəm. Və bəzən belə gileylənən olur ki, onsuz da adamın qədrini bilmirlər, niyə bunları edim? Mən bunları qəbul etməzdim. Zəngəzuru, İrəvanı qoyuram bir tərəfə, Qarabağı alıb orada bu qədər müddətdə səni adam yerinə qoymadan həyasızca edilən iddialar millətin bir fərdi kimi mənə çox ağır gəlir. Hər gün mən özümü təhqir olunmuş bir millətin nümayəndəsi kimi görürəm . Bu alanda faydalı nəysə etmək məcburiyyəti ilə yaşayıram. Bu bir az da onur məsələsidir.

Mən indiyədək heç kəsdən gördüyüm işlərə görə qarşılıq gözləmədim. Hələ bir adam deyə bilməz ki, mənim kitabımın çapına yardım edib. Bütün kitablarımın sponsoru özüm olmuşam.

– Bir az konkret danışaq. Erməni Araşdırmalar mərkəzi bu günə kimi hansı işləri olub?

– Erməni Araşdırmaları mərkəzini mən 2009-da elan etmişəm. Rəhbəri olduğum Araşdırmaçı Jurnalistlər Liqasının tərkibində fəaliyyət göstərib."Erməni məsələsi"nin ən aktual problemləri ilə bağlı araşdırmalarımız olub. Bunlar həm Azərbaycan , həm də Türkiyə cəmiyyətində yayılıb. Türkiyədə bu mövzularada mənim 4 kitabım çıxıb. Ən çox diqqət çəkəni "Erməni düşüncə sistemi və ideolojiləri" adlı kitabdır ki, onun indi İstanbulda ikinci nəşri ahzırlanır.

Türkiyədə çıxan "Erməni düşcə sistemi ideolojiləri" kitabını Azərbaycanca çap olunmasını çox istərdim. Çünki bu kitab erməniləri çox həyəcanladırıb və Türkiyə erməniləri hətta onun yığışdırılması girimində bulunublar.

Mən bu məsələlərlə bağlı ən mötəbər simpozyum və konfranlarada ermənilərin Azərbaycan və Türkiyəyə qarşı apardıqları ideoloji təxribatları anladır, elmi cəhətdən onların iç üzünü açmağa çalışıram.

– Əsas fəaliyyətiniz hansı ölkələrdədir?

– Türkiyə və Avropa ölkələrində.

– Tez-tez Türkiyə səfəriniz də yəqin ki, məhz gördüyünüz bu işlərlə bağlıdır...

– Mən əsasən Türkiyədə yaşayıram. Burada Erciyəs Universitetində Ermənişünaslıq Mərkəzinin və Strateji Araşdırmalar Mərkəzininn qurucusuyam. Bu Mərkəzlərdə dediyimiz sahədə yetərində fəaliyyət göstəririk. Türkiyənin çeşidli elmi qurumlarının düzənlədiyi simpoziumlara dəvətli oluram. Amma hamısına yetişə bilmirəm. Təkcə bu ay işlərimin çoxluğundan üç konfrasa qatıla bilmədim, amma bildirdilər ki, yazdığım məqalə həmin konfransların yayınlayacağı kitablarda yer alacaq.

– Bir ifadəni tez-tez işlədirlər: erməni lobbisi güclüdür. Onlar bir yalanı həqiqət kimi göstərə bilir.

– Azərbaycanda hələ də lobbi ilə Diasporanı ayırmırlar. Lobbi başqa millətlərdən və müxtəlif quruluşlardan muzdla tutulmuş və öz xeyrinə işlətməsini təmin edən adamlara və təşkilatlara deyilir. Ermənilər uzun müddət bu üsulla işləmişlər. Və indi də zəngin erməni diasporu bu işi davam etdirir. Məsələn, Argentina parlamentində adam tapıb onların iddiasını təmin etdirmək üçün lobbiçilik fəaliyyətinə razı salır. Bu işə açıq şəkildə pul da ayırır.

– Bu üsuldan biz də istifadə edə bilmərikmi?

– Belə baxanda bu üsuldan biz də istifadə edə bilərik. Amma bu sahədə beynəlxalq təcrübəmiz olmadığından bizim pulllarımız bəzən fırıldaqçı adamların əlinə düşür və bu məsələdə ermənilərə uduzuruq. Bu baxımdan lobbiçilikdə geri qalırıq. Ya da bizim ayırdığımız vəsait bəzən belə olur ki, elə özümüzün fırıldaqçıların əlinə düşür və hədəfə çatmır.

– Lobbiçilik fəaliyyəti qanunla qadağan olunurmu?

– Yox, qadağan olunmur.

– Qafar müəllim, Azərbaycan və erməni xalqlarının tarixən dostluğu olubmu? Bəzi yaşlı adamlar tez-tez münasibətdə olduğu erməni dostlarını xoş hisslərlə xatırlayır...

– Azərbaycanlılarla , o cümlədən Türkiyə türkləri ilə ermənilərin bir arada mehriban yaşadıqları zamanlar olub. Amma tarixi gedişat nəticəsində, yəni ermənilərin bizim torpaqlarda dövlət yaratmaq planları ortaya atılandan sonra onlarla yolllarımız ayrıldı.

– Bu iştah nə zaman baş qaldırdı?

– Təxminən XIX əsrən ikinci yarısından. Erməni düşüncə sistemində bir milliyətçilik toxumu səpilmişdir. Bu işə isə Qərb dövlətləri , özəlliklə Rusiya yardım etmişdir. Ermənilər fikirləşmişlər ki, çox asanlıqla bu ərazlərdə, yəni Şərqi Abadoluda dövlət qura biləcəklər. Bu olmayınca planı Qafqaza keçirmişlər və bizim torpaqlarda, indiki Ermənistan ərazisində heç bir haqları olmasa da dövlətlərini elan ediblər, yenə də dediyim güclərin yardımı ilə.

Bizim qonşuluq münasibətlərimiz o zamanlardan pozulub. Sovet höküməti bunu nə qədər malalasa da, süni dostluq alqışı yaratmağa çalışsa da mümkün olmmamışdır. Bundan sonra heç olmayacaq.

Ayrı- ayrı yaltaq adamlar sovet vaxtı kitablar da yazıb, hətta bəziləri kitabına "dostluq telləri" adı qoyub. İndi də belə adamlar tapılr və ermənilər bu adamların yazdıqlarını əldə bayraq edərək nəsə bir fikir yaratmağa çalışırlar.

– Bəzilər dostluqdan və barışdan danışır... Siz necə?

– Gələcəkdə ermənilərlə aramızda münaqişələr bitsə belə biz onlarla dost ola bilmərik. Sən yazarsan, erməni ədəbiyyatına bələdsən. Bircə dənə də olsa bizə nifrət aşılamayan əsər göstərə bilərsənmi?

– Necə bilirsiniz, Azərbaycanda erməni dilini bilən mütəxəssislər yetərincədirmi? Bunu öyrədən xüsusi bir kurs, universitetlərin hanısındasa bir qrup varmı, yaxud Akademiyada erməni dili öyrədilirmi?

– Bizdə indi erməni dilini bilən adamlar var, amma onları mütəxssis saymaq çətindir. Mütəxəssiləri barmaqla saymaq olar. Onlar da yaşlı adamlardır. Onun yerini doldurmaq üçün üzdə bəzi şeylər eləmək istəyənlər var. BDU-da tarix faültəsində dərs verilir, bəziləri kurs açmağa cəhd edir. Amma bunlarla mütəxəssis yetişdirmək çətindir.

Mən o zaman BDU-da bir mərkəzin yaradılmasına çalışdım. Amma bu Laboratoriya kimi fəaliyyətə başladı və məncə, onun imkanları hədəf götürdüyümüz məqsədə çatmaq üçün yetərli ola bilməzdi. Ona görə də mən Türkiyədə belə bir işi görmək üçün edilən təklifi qəbul etdim. Və burada Erciyəs Universitetində fəaliyyət göstərən bölüm hər il sırf erməni dilini və Ermənistanı, onun hər şeyini öyrənən mütəxəssislər buraxır. Onlar artıq türkiyənin müxtəlif yerlərində faydalı fəaliyyət göstərirlər. Həm Türkiyədə , həm də Azərbaycanda belə adamlara ehtiyac var və gələcəkda daha çox lazım olacaq.

Bizim Elmlər Akademiyasının Dilçilik İnstitunda Qədim dillər və Mədəniyyətlər şöbəsində magistratura açılıb. Onlara mən də yardım edəcəm. Belə işləri təqdir etmək olar.

– Sizcə, niyə düşmənin dilini öyrənmək məsələnin üstünə daha ciddi şəkildə düşmürlər? Erməni dilinin öyrədiləməsi, bu sahədə mütəxəssilərin yetişdirilməsi ilə bağlı daha əsaslı işlər görməyə nə mane olur?

– Bu sualı səlahiyyətli adamlara vermək olar. Düz, mən də bunun səbəbini öyrənmək istərdim. Amma mənə elə gəlir ki, bəziləri bunu sadəcə anlamır və işin hansı səviyyədə olması üçün ciddi və qeri-ciddi məsələri bir-birindən seçə bilmirlər. Görüntü yaratmaq xəstəliyi var.

– Maraqlıdır, Ermənistanda da Azərbaycan Araşdırmalar Mərkəzi fəlaiyyət göstərirmi? Yəni onlar da belə bir qurumun fəaliyyətinə ehtiyac görür?

– Bəli, mən dəfərlə qeyd etmişəm ki, onların nə türk dili, nə də Azərbaycan dili problemi var. Bu sahədə aparılan araşdırmlar arasında hətta rəqabət var. Ermənistanda çox güclü türkoloqlar, çox güclü azərbaycanşünaslar var. Çalışmaları yüksək səviyyədədir.

Mən bildiyim 20-dən çox Mərkəz var ki, onlar bizi öyrənirlər. Akademiyada, Universtetlərdə kafedralar var. Sovet dövründən onlar bu işə əhəmiyyət vermişlər. İndi də yeni mərkəzlərin, saytların yaradılmasının şahidi oluruq.

– Biz neçə illərdən bəridir ki, Avropaya Xocalının, Şuşanın şəkillərini daşıyırıq, ölmüş uşaq şəkillərini, sınmış şüşələri, qan gölməçələrini bütün dünyaya göstəririk ki, baxın, ermənilər bizi bu vəziyyətə qoyublar. Düz 24 ildir dayanmadan Xocalının təbliğatın aparırıq. Uşaq sadəlöhvlüyü ilə bir sual vermək istəyirəm. Bəs dünya bizə niyə inanmır?

– Dediklərinizə qatılıram. Hətta mən bir dəfə bu məsələ ilə bağlı sual da qoymuşdum. Biz nə etmək istəyirik? Xoxalı dəhşətli bir faciə və soyqırımdır. Bunu dünyada nə qədər anlatsan onun hüquqi cəhətdən soyqırım olduğunu qəbul elətdirməsən o təbliğatın və İstanbulda bir milyon adamın iştirakı ilə sənin mitinqinin heç bir əhəmiyyəti olmayacaq.

Bu ilin əvvəllərində Milli Məclisdə Xocalı ilə bağlı tədbir keçirilirdi. Deputatlardan biri dedi ki, bu işləri boş vermək lazımdır. Xocalı soyqırımı deyil və ona biz vaxt ayırmamalıyıq. O deputata cavab verən olmadı və mən protest olaraq danışmadım. Bir ondan soruşan olmadı ki, məgər 1915 erməni olayları soyqırımmıdır, nə üçün onlar bunun üstünə gedir və bir çox ölkələrdə onu soyqırımı kimi qəbul elətdirməyə nail ola bilirlər?

Bu zehniyyətlə biz heç nəyə nail ola bilmərik və qərbdəkilər fakta hüquqi gözlə baxırlar. Bir də dediyim kimi, görülən işin bir məqsədi olmalıdır. Çox vaxt Türkiyənin bu başından düşüb bütün fevral-mart aylarında o başından çıxanlar deyəsən, Xocalını araç olaraq əlinə alıb özlərini göstərirlər. Hələ onların bu məsələlərdən nə dərəcədə bilgili olmasını demirəm.

Xocalı ilə bağlı ermənilər həmin vaxtlar Ayaz Mütəllibovun bir müsahibəsini yayırlar, orada isə deyilir ki, Xocalı faciəsini azərbaycanlılar özləri törədiblər. Vəssalam. Bununla da bizim təbliğatımız olur sıfır.

Kəramət Böyükçöl