“Elçibəyin ətrafının yaltaqlandığını görəndə”

- Təəssüf ki, yox. Amma bu məsələni gündəmdə saxlamaqda davam edəcəyik. Təhsildə ciddi nailiyyətlər əldə etmək üçün mütləq islahatlar aparılmalıdır. Dövlət universitetləri özəlləşdirilməli, təhsil kreditləri verilməlidir. Təhsil qanunvericiliyində rektorların böyük Elmi Şuralar tərəfindən seçilməsi müddəası öz əksini tapmalıdır. Hətta özəl universitet olsa belə, sahibkarın ali məktəbin rektorunu özü təyin etmək ixtiyarı olmamalıdır. Universitet açmaq üçün professor, müəllim heyətindən ibarət kollektiv toplanmalı, bundan sonra həmin şəxslər öz aralarından rektoru seçməlidir. Sahibkar yalnız oradan pul qazanmalı, tədrisin işinə müdaxilə etməməlidir. Buna nail ola bilməsək, təhsilə vəsait qoymaqla, kadr dəyişməklə ciddi nəticələr əldə etmək qeyri-mümkündür.

- Kadrlar ümumən təhsildə vəziyyətin dəyişməsində ciddi rol oynaya bilməz. Əlbəttə, nələrsə dəyişə bilər, amma bir çox hallarda görürük ki, kadr dəyişikliyi nəinki o sahədə vəziyyəti düzəldir, əksinə, problemlər yaradır. İndi metropolitenin rəisi dəyişib, ticarət obyektlərinin sökülməsinə qəti qərar verilib. Kim gəldi, öz zövqünə uyğun olaraq qərar qəbul edir, bundan camaat əziyyət çəkir. Sistem islahatları aparılmalıdır, idarəetmə təkmilləşməlidir.

- Azərbaycanda prezidentli respublikadır. Bu, dəyişilməli, parlamentli respublika qurulmalıdır. Bizim kimi İslam və Şərq ölkələrində kollegial idarəetmə, yəni parlamentli respublika demokratiyanın inkişafına yol aça bilər. Elçibəy kimi demokrat insanın yaxın ətrafının ona iyrənc formada yaltaqlanmağını görəndə iyrənirdim. Biz Xalq Cümhuriyyətinin hüquqi varisiyik, həm də tarixi ədalət baxımından parlamentli respublikaya getməliyik. Gürcüstan da artıq buna keçdi. Mən parlamentdə bunu qaldıranda orada bu məsələni müzakirəyə belə çıxarmamışdılar. Ermənistanda artıq rəhbərlik səviyyəsində bu tipli müzakirə gedir. Ukrayna da parlamentli respublikaya qayıtdı.

- Hansısa bir məqamda mütləq parlamentli respublikaya keçəcəyik. Yaxşı olardı ki, 2015-ci il də həm də Konstitusiya islahatları olsun, parlamentli respublikaya keçək. Cəmiyyətdən də tələb gəlməlidir. BAXCP bu məsələni qaldıranda heç bir partiya bizə dəstək vermirdi. Sonradan Milli Şuradakı partiyalar da buna dəstək oldu, faktiki olaraq müxalifətin böyük hissəsi bu ideyanı dəstəkləyir. İqtidarın daxilində də ideyaya dəstək verənlər var. Görünür, həm də şərait yetişməlidir. İqtidar baxır ki, xalq bu idarəetmə ilə razılaşır. Amma insanlar müəyyən tələblərdə bulunmalıdır. Parlamentli respublikaya keçid həm də iqtidarın maraqlarına uyğundur. Qərbi Avropa ölkələrində hətta 4 dəfədən artıq ardıcıl baş nazir seçilən şəxslər var.

- İnsanlarda demokratik vərdişlərin yaranması üçün uzun illər vaxt lazımdır, bir çox hallarda bu yol çalxalanmalar, ziddiyyətlərdən keçib gedir. 1918-ci ildə Milli Şura formalaşdıranda bu, birbaşa seçkilər yolu ilə olmadı. Kvotalar müəyyənləşdi və o əsasda Milli Şura formalaşdırıldı. Biz 70 ildən artıq Sovet İttifaqının tərkibində totalitar cəmiyyətdə mövcud olmuşduq, birdən-birə insanlara azadlıq verildi və insanlar o azadlıqdan istifadə etməyi bacarmadı. İndi görün üstündən nə qədər vaxt keçib. Artıq 23 ildir müstəqil dövlətik. Biz də bu təkliflərlə çıxış edirik ki, dördüncü respublikanı quraq. İstərdim ki, bu iqtidar bunu eləsin, öz adını Azərbaycanın tarixinə qızıl hərflərlə yazsın.

- Çox təəssüf ki, BAXCP də daxil olmaqla siyasi proseslərə təsir etmək gücündə olan təşkilat yoxdur. Real vəziyyəti yalnız iqtidarın apardığı siyasi islahatlar dəyişə bilər. Əlbəttə, müxalifəti gücləndirmək iqtidarın borcu deyil. Dünyanın hər yerində iqtidarda olan partiya əslində qanun çərçivəsində müxalifətin zəifləməsi uğrunda çalışır. Amma güclü müxalifət olanda siyasi sistem daha dayanıqlı olur. Amma müxalifət olmayanda iqtidarın özü də kənar təzyiqlərə qarşı müqavimətsiz olur. Əlbəttə, QHT-lərə, mətbuata dövlət yardımlarını, siyasi partiyaların maliyyələşməsini alqışlayırıq. BAXCP uzun illər siyasi partiyaların maliyyələşməsi məsələsini gündəmdə saxlayıb. Hər zaman söyləyirdik ki, ayrı-ayrı partiyaların xarici dövlətlərin, dini ekstremist qrupların təsiri altına düşməməsini istəyiriksə, dövlət özü siyasi partiyanı maliyyəşdirməlidir. Ayrılan vəsait azdır, bununla normal partiya qurmaq mümkün deyil. Siyasi mədəniyyət yüksək olmadığına görə iş adamları siyasi partiyalara maliyyə vermir və bundan çəkinirlər. Buna görə də partiyaların maddi resursları məhduddur. Parlamentin tərkibinə baxaq, 11 partiya var, hərəsindən bir, bəzisindən 2 nəfər təmsil olunur. Xaricilər görüşə gələndə, 11 partiya üzvü olan deputatlar boy sırası ilə düzlənirik. Soruşurlar ki, neçə nəfərlə təmsil olunursunuz, bir nəfər deyirik. Parlament haqqında qeyri-ciddi imic formalaşır. Parlament kollegial orqan olsa da, idarəetmədə YAP-dan başqa heç bir partiya iştirak etmir. Bizdə islahatlar heç olmazsa Rusiya səviyyəsində aparılmalıdır. Orada hakim partiyadan başqa 3 partiya var, onların sədrləri vitse-spikerdir, komitələr partiyalar arasında bölüşdürülür. Rusiya bütün dünya ilə üz-üzə qalıb, amma Rusiyada narazı elektorat bu partiyalar ətrafında formalaşdığına görə faktiki olaraq parlamentdən kənar müxalifətin ətrafında çox az adam var. Onlar Putinin siyasətinə təsir etmək gücündə deyillər. Bizim durumumuza gəlincə, axırıncı seçkilər göstərdi ki, konstruktiv müxalifətlə iqtidarın əməkdaşlıq qurmaması ona gətirdi ki, bir çoxları Rusiyanın Azərbaycanda dəyişiklik etmək istədiyinə inandı. Gördünüz ki, onlar özünü milli qüvvə adlandırsa da, hətta iranpərəstləri də cəlb edib, heç bir siyasi təcrübəsi olmayan Rüstəm İbrahimbəyovun ətrafında toparlandılar. Siyasətdə tam naşı olduğunu bildikləri halda əmin idilər ki, Rusiya ona dəstək verə bilər və onlar hakimiyyətə gələrlər. Xarici güclər istəyəndə qıraqda olan rüşeymlər ətrafında güc toplaya bilirlər. Ona görə də iqtidar əməkdaşlığa hazır olan qüvvələrin siyasi gücə çevrilməsi üçün islahatlar aparmalıdır. İqtidar dövləti nə qədər yaxşı idarə edir-etsin, onun narazı elektoratı olur. O narazı elektorat bir var qisas hissi ilə alışıb-yanan partiyalar ətrafında cəmləşsin və hansısa bir məqamda onların ekstremist çağırışları ilə küçələrə tökülsün. Bir də var ölkənin milli maraqları naminə hazır olan partiyalarla bu iş qurulsun.

- Müasir dövrdə partiyaların yaranması üçün çox böyük məbləğdə vəsaitlər lazımdır. 1988-ci ildəki Xalq Hərəkatına baxın. O hərəkatın davamlı olması üçün həmin ərəfədə iki faktor rol oynadı. Kommunist Partiyasının rəhbərliyi o dövrdə insanların küçəyə çıxmasında maraqlı idi. Allah Kamran Bağırova rəhmət eləsin. Mən tələbə idim, yataqxanada qalmırdım, gəlirdim, orada dostlarla görüşürdüm. Hüquq fakültəsində dərslər ikinci növbədə olurdu, səhər yataqxanaya gəldim, uşaqlar dedi ki, axşam komsomoldan gəlmişdilər, söylədilər ki, görmürsünüz Qarabağ gedir, niyə tökülmürsünüz küçələrə? Bundan sonra aksiya təşkil etdik. Əvvəllər bunu demirdim, fikirləşirdim ki, bu, mənim də tələbə həyatımdakı fəaliyyətimə kölgə sala bilər. Belə çıxır ki, bizi komsomol küçəyə çıxarıb. Axı komsomol çıxarana qədər biz artıq universitetdə böyük işlər görmüşdük. Biz Politexnik Universitetinin qabağına çıxanda gördük ki, onlar da küçəyə çıxıb bizə qoşuldular. Bakı Dövlət Universitetində bizlər vardıq, axı başqa universitetlərdə tələbə hərəkatları yox idi. İlk mitinqləri də tələbələr təşkil etdi. Mitinqlərə küftə qazanları qoyulurdu. İnsanları o meydanda böyük pullar saxlayırdı. O cür böyük pullar olmadan kimlərsə fikirləşirsə siyasi çevikliyi və iti ağlı ilə böyük sayda insanları ətrafında səfərbər edə bilər, bu, yanlış yanaşmadır. Avropa ölkələrinin təcrübəsinə baxın, kim öz seçki fonduna daha çox miqdarda pul toplaya bilirsə, o, qalib gəlir.

- Azərbaycanda daha ağılla işləyən dini təriqət nurçulardır. Ona görə ki, onlar savadlı adamları, orta məktəblərdən 6-cı sinfə qədər təhsildə xüsusi seçilən uşaqları cəlb edirlər. Sonra onları formalaşdırırlar. Həm də onlardan böyük miqdarda pul alırlar. 7 min manat dəyərində pulu imkanlı ailələr verə bilər. Kim o qədər pul verər? Siyasi elitaya yaxın insanlar, iş adamları... Bunun vasitəsilə valideynlərə təsir edirlər. İstər-istəməz valideyn övladına görə həmin təriqətə daha loyal mövqe sərgiləyir. Digər -vəhhabi, sələfi təriqətləri də var. Azərbaycanda televiziyalar dini mövzuda müxtəlif polemikalar açsaydı, siyasətçilər, ayrı-ayrı sosial təbəqələr müzakirələrə qoşulsaydı, mən dini təriqətlərin öz təbliğatını aparmasında qorxulu şey görməzdim. İnsanlar cəmiyyətdə sosial ədalət olmayanda dinə meyillənir. Dövlət strukturları, məhkəmə sisteminin hüquqlarını qoruya bilmədiklərini görəndə ümidini Allaha bağlayır. Bizim partiyanın qərargahı BDU yaxınlığındakı məscidin yanındadır. Cümə günləri 5-10 min adam yığılır. Binaların arası maşınlarla dolu olur, fikir vermişəm, həmin maşınların qiyməti 50-60 min manat dəyərindədir. Bu, cəmiyyətin orta təbəqəsidir. Orta təbəqə dinə meyillənir. Niyə? Bunun üzərində də düşünmüşəm. Ölkəyə neft müqavilələrindən böyük miqdarda vəsait gəlib, əhalinin həyat səviyyəsi həqiqətən yaxşılaşıb. Amma onların məhkəmə hakimiyyətinə inamının olmaması ona gətirir ki, hamı fikirləşir ki, ay Allah, birdən min zülmlə qazandığımı bir anın içində itirə bilərəm, sən kömək ol. Mülkiyyətin toxunulmazlığı ilə bağlı problem olduğuna görə dinə meyillənirlər. Televiziyalarda bu istiqamətdə müzakirələr açılmalı, din alimləri dəvət olunmalıdır. Yalnız maarifçilik və sosial ədaləti bərpa etməklə dinə qarşı mübarizə aparmaq mümkündür. Bu olmazsa, Dini Qurumlarla İş üzrə Dövlət Komitəsinin və Qafqaz Müsəlmanları İdarəsinin fəaliyyəti ilə Azərbaycanı gözləyən təhlükəni adlaya bilməyəcəyik. Ölkəmizdə dini təriqətlərin ayaq açıb yeriməməsi, dinin dünyəvi dövlətçiliyə təhlükəyə çevrilməməsində QMİ və başda Şeyx olmaqla ətrafındakı insanların xidmətləri var. Şeyxin “mən nə şiəyəm, nə sünniyəm, mən müsəlmanam” fikrini söyləməsi ölkəmiz üçün son dərəcə əhəmiyyətli açıqlamadır. Bu, artıq konkret şəxslərə bağlıdır. Allah uzaq eləsin, Şeyxin başına bir iş gəlsə, o vəzifəni başqa birisi tutsa, ölkədə tamam başqa vəziyyət yaranar. Cəmiyyətimizin müqavimət gücü zəifdir, yoxsul insanlara maddi yardım göstərməklə ələ alırlar.

- Mən siyasətçinin dindar olmasını istəyirəm. Siyasətçi ədalətli olmalıdır, bu, vacib tələbdir. Siyasətçi Allaha inananda bir az da Allah qorxusu onu daha ədalətli olmağa sövq edir. Ancaq siyasətçinin hansısa dini cərəyanın üzvü olmasını qəbul etmirəm. Türkiyə, İran nümunəsi gözümüzün qabağındadır. Dünyəvi dövlətdə din dövlətdən aralı tutulmalıdır. Siyasətçi dini cərəyanın aktiv tərəfdarı olanda din siyasiləşir. Din siyasiləşəndə ən çevik və müdrik siyasətçilər belə səhv edirlər. Onların səhvi həm də dinin adına yazılır, din gözdən düşür.

- Mən bu barədə bir söz deyə bilmərəm, amma bildiyim qədər, Fazil bəy, deyib ki, nurçu deyiləm.

- Nizami Cəfərovun açıqlamasını eşitməmişəm. Amma Fazil Mustafa nurçu olmadığını bəyan edib. Mən də onun sözünə inanıram.

- Əlbəttə, inanaram. Çünki əlimdə başqa fakt yoxdur.

- Bu barədə məlumatsızam.

- Ayrı-ayrı siyasətçilərin müxtəlif cərəyanların üzvü olan, hətta onun başında duran şəxslərlə yaxın münasibətləri ola bilər. Amma bu, o demək deyil ki, həmin şəxs o cərəyana xidmət edir. Qənirə Paşayevanın Fəthullah Gülənlə də, nurçularla, Ərdoğan tərəfdarları ilə də yaxın münasibətləri ola bilər. Onun Türkiyədə bütün cərəyanların nümayəndələri ilə normal münasibəti var. Əslində, onların hamısı birlikdə Türkiyəni təmsil edir. Bizə acıq gəlir ki, niyə xaricilər gəlib müxalifətlə əlaqə qurmur, axı müxalifət də cəmiyyətin bir hissəsidir. Amma sənin hansısa maraqlara xidmət etməyin təhlükəlidir. Araşdırma aparanda bunu aşkara çıxarmaq lazımdır. Yoxsa, kiminsə kimləsə salam-əleykümü varsa, ona nurçu demək doğru deyil.

- Yayda çalışıram ki, ailəm ilə birlikdə heç olmazsa 2 həftə müddətində harasa gedək.

- Öz regionlarımıza da, ölkədən kənara da gedirik. Vaxtımı gündüzlər çox sayda insanlarla görüşə sərf edirəm. Millət vəkilləri insanlara daha əlçatandır. İndi gözəl ənənə yaranıb, nazirlər gedib regionlarda insanları qəbul edir. Bunu təqdir edirəm. Bu qəbuldan Bakıda da təşkil etmək lazımdır. İnsanlar problemlərini bizə danışırlar. Boş vaxtlar olanda köhnə tələbə dostlarla çıxıb parkda gəzirik. Əvvəllər hərdən futbol oynayardıq, indi isə yaş öz işini görür. Həm də artıq Milli Məclisdəki o komanda da dağılıb. Vaxt olanda Fazil bəylə hərdən şahmat oynayıram. Axşam evdən internet vasitəsilə dünyada baş verən prosesləri izləyirəm. Rusiya televiziyaları, CNN, BBC-dən xəbərləri izləyirəm. Çalışıram ki, həftədə bir dəfə övladlarımın dərsləri ilə maraqlanım.

- Çox təəssüf ki, son vaxtlar bədii ədəbiyyat oxuya bilmirəm. Amma hərdən televiziyada kanalları dəyişəndə maraqlı epizodla qarşılaşsam, bədii filmlərə baxıram. Boş vaxtımın çoxu məlumat əldə etməyə gedir.

- Profil səhifəsi açmışdım, iki həftə ərzində gördüm ki, çox vaxtımı aparır, bağladım. Facebook-da müavinim Niyaməddin Orduxanlı çox aktivdir. Lazım olan informasiyaları o yayır. Mətbuat xidməti vasitəsilə vacib məsələyə münasibətimi bildirirəm. İnsanlar var ki, fikrini Facebook-da birbaşa yazır, mən də mətbuat xidməti ilə, eyni şeydir.

- Sözün düzü, vaxt çatışmazlığına görə Facebook-a girmirəm. Mən dil öyrənməyə gec başlamışam. Paralel olaraq ingilis dilimi təkmilləşdirirəm. Ona görə də bədii ədəbiyyat oxumağa da vaxt yoxdur. Dil, informasiya almaq, ailə, uşaqlar, qohum-əqraba, dostlar xeyli dərəcədə vaxt alır.

- O, bir çox hallarda hansı restoranda toya getməyimdən asılıdır. Bir də sənin bir xeyir işin olubsa, həmin adam nə qədər vəsait salıbsa, çalışırsan borclu qalmayasan. Özüm daha çox imkanı nəzərə alıram, əgər onun imkanı azdırsa, çalışıram çox kömək edim. Gənc ailənin ilkin dövrlərdə ayaq üstə qalmasına o vəsait kömək ola bilər. Ən azı restorandan borcla çıxmaz. Bilirsiniz, bir çox hallarda toyda toplanan vəsait restoranın xərcini ödəmir. Azərbaycanda cəmiyyətin aparıcı şəxslərinin, vəzifəli şəxslərin dediyi söz bir çox hallarda yeni adət-ənənənin yaranmasında qanunun gücündən də üstündür. Vasif Talıbov Naxçıvanda hüzr mərasimlərindəki israfçılığı göstərişlə həll etdi. Toy mərasimləri ilə bağlı prezident göstəriş versə, birinci nazirlər məcbur olub icra edəcək, sonra digər şəxslər. İndi yer danışmaq üçün restoranlara gedirsən, restoran sahibi deyir ki, 32 adda yemək verəcəyəm. Mən deyirəm ki, 2 cür soyuq, 3 cür isti yemək olsun. Qayıdır ki, mümkün deyil, gedin başqa restorana. Restoran sahibləri adamları məcbur edir. Birinci bunun qabağı alınmalıdır. Bu məsələyə müvafiq dövlət orqanları müdaxilə etməlidir. Avropada toya salınacaq pulu konvertə qoyub qutuya salmırlar. Xüsusi bank listi var ki, evlənən cütlüyə onu təqdim edirlər. Bunu gənc ailəyə yardım məqsədilə verirlər.

- Ən çox xoşladığım Mənsum İbrahimovdur.

- Bəli. Amma deyim ki, musiqiyə də çox qulaq asmağa vaxtım yoxdur. Avtomobildə radiolara qulaq asıram. İndi radioların çoxunda xarici mahnılar verirlər, ya da dalğanı çevirirsən ki, cavan uşağı efirə çıxarıblar, dünyagörüşü də hiss olunur ki, məhduddur. Onlar minlərlə insanın qulaq asdığını nəzərə almadan məsləhət verirlər, öz baxışlarını təbliğ etməklə məşğuldurlar. Telefonlara bağlanıb insanları ələ salırlar, çox xoşagəlməz vəziyyətdir. Özlüyümdə deyirəm ki, yaxşı ki, xaricilər bizim dili başa düşmürlər.

- Çox çətin sual oldu. Dəqiq xatırlamıram, amma Əliməmməd bəylə getdiyimiz yadımdadır. Sözün düzü, teatra getməyimizə də peşman olduq, erotik səhnələr vardı...

- Həyat yoldaşım ixtisasca həkimdir. O, siyasətə maraq göstərmirsə, öz peşəsi ilə maraqlanırsa, bu, məni qane edir. Biz onunla teatra da, konsertə də getmişik. “Bu şəhərdə”yə bilet alıb tamaşa etmişik. Qadınlarımızın siyasətə gəlməsinin tərəfdarı olmuşam. Çalışıram ki, partiyada da qadınlara dəstək verək. Beynəlxalq təşkilatlar da bizdən tələb edir ki, kvota olsun. İstənilən partiya özünün seçki siyahısına 25 faiz qadın salsın. Bizim kimi ölkələr üçün bu, son dərəcə önəmlidir. Bu ideyanı dəstəkləmək lazımdır. Sonradan demokratiya inkişaf edəndən sonra kvotanı aradan qaldırmaq da olar.

- Övladlarım arasında bir yaş fərq var. BDU nəzdindəki “Gənc istedadlar” liseyində oxuyurlar. Hər ikisi əlaçıdır, ingilis dili ilə məşğul olurlar, məndən yaxşı bilirlər. Ümid edirəm ki, ali məktəbə qəbul olacaqlar.

- Özüm hüquqşünas olsam da, həm oğlumun, həm də qızımın iqtisadçı olmağını istəyirəm. Çünki cəmiyyətə iqtisadçı kimi daha çox fayda verə bilərlər. Amma son qərarı özləri verəcəklər. Orxanın fizikaya marağı var. Sonda görsəm ki, onda israrlıdır, getsin olsun fizik. Qızım riyaziyyatı xoşlayır. Ümid edirəm ki, hər ikisi Azərbaycan üçün layiqli vətəndaş olarlar.