Əməkdar artist: “Bir dəstə adam tökülüşüb gəldi, mən də çarpayıda...” – Müsahibə

Budəfəki həmsöhbətimiz Akademik Milli Dram Teatrının sevilən aktyoru, əməkdar artist Elşən Rüstəmovdur.

Onunla müsahibəni təqdim edirik.

- Elşən müəllim, siz teatra kinodan gəlmisiz və bildiyim qədər, elə də coşquyla gəlməmisiz. Yəni ürəyinizi kinoda qoymusuz. Nə üçün?

- Biz uşaqlıqdan filmlərlə böyümüşük. Kinolardan hansısa epizodları uşaqlarla öz aramızda təkrar edirdik. "Yeddi oğul istərəm" bizim aramızda çox populyar idi. O filmin rol bölgüsü də yaxşı alınırdı. Çünki ordakı qəhrəmanların hamısının adını əzbərdən bilirdik, özümüz də onlara bənzəmək istəyirdik.

Biz filmlərdən qidalanmışıq. Yerli filmlər, hind filmləri, rus filmləri... Bizə elə gəlirdi ki, aktyor mütləq kinoda olmalıdır, kinoya çəkilməlidir.

Ona görə 1992-ci ildə mənə "Etiraf" filmində baş rol təklif ediləndə, təbii ki, çox sevindim. Tələbənin baş rola çəkilməsi o vaxt üçün nadir rast gəlinən hal idi.

Sonra rəhmətlik Ceyhun Mirzəyev məni "Fəryad" filminə dəvət elədi. Ard- arda kinoya dəvət aldığımdan özümü kinoaktyor kimi hiss edirdim. Ona görə teatra dəvət alanda da fikirləşdim ki, bir neçə ay işləyərəm, sonra təzədən kinoya qayıdaram.

Amma milli kino o illərdə dağılmağa doğru gedirdi. Mütəmadi filmlər çəkilmədi.

- Sevgi sevgiylə unudulur, necə deyərlər. Siz də kino sevgisini teatr sevgisi ilə unutdunuz...

- Bu sevginin necə doğulduğunu özüm də bilmədim. Teatr yaxşı mənada bataqlıqdır, özüm də bilmədim bu “bataqlığa” necə düşdüm. Üç-dörd ay demişdim, bir də gözümü açdım ki, 20 ildir burda işləyirəm. İndi əksinədir, artıq kinoya çəkilməyə ərinirəm.

- Janr etibarilə kino ilə teatr arasında olan "İtkin gəlin" serialının sizin karyeranızda necə bir rolu oldu?

- Sözün düzü, xeyli vaxtdır "İtkin gəlin"lə bağlı sualları eşitmirəm... Siz mənim yaddaşımı təzələdiniz. Əslində mən gözləmirdim ki, bu serial insanların yaddaşında özünə belə yer edəcək. Romanın sevə- sevə oxunduğunu bilirdim, amma filmin necə alınacağı barədə təsəvvürüm belə yox idi.

Serial ekranlara çıxandan sonra böyük populyarlıq qazandı. Aktyorlardan da bu populyarlıq yan ötmədi. Onlardan biri də mən oldum.

Mənim üçün ikiqat sevinc o idi ki, orda çəkilən aktyorların çoxu tanınmış, özünü təsdiqləmiş sənət adamları idi. Mən isə addımlarını təzə-təzə atan 3- cü kurs tələbəsiydim. İndi də çox adam məni o serialla tanıyır.

- Xarakterinizlə bu obraz arasında nə kimi uyğunluq var və aktyor bir uyğunluq axtarırmı obrazında?

- Təbii ki, aktyor rolu oynayanda özünü təqdim edir. Obrazın arxasında özü dayanır. Elməddin rolu xarakterimə daha yaxın idi, sanki özümu oynayırdım. Təbii ki, illər keçəndən sonra aktyor daha da peşəkarlaşır, püxtələşir.

İndi aktyor oyununa baxanda, fikirləşirsən ki, bunu bir az ayrı cür edərdim. Amma bəzi nüanslardakı qeyri-peşəkarlığın, xamlığın içində böyük bir təmizlik var. O təmizliyi indi vermək çox çətindir. O vaxtsa o təmizliyi, saflığı canlandırmaq lazım deyildi, özü varıydı... Bu baxımdan mənə elə gəlir ki, rol mənə tam uyğun idi.

- Elşən müəllim, doğrusu, mən də "İtkin gəlin"dən üzü bəri çox suların axdığını, bu barədə çox danışıldığını düşünürdüm, amma qonaq olduğunuz proqramın video yazısının altındakı tamaşaçı rəyləri mənim fikrimi dəyişdi. Tamaşaçı hələ də o serialın təəssüratı altındadır və sizi təkrar-təkrar o illərə qaytarmaq istəyir.

- Məncə, əsas səbəb kitabın özünün çox populyar olması idi. Kitabı çox sevirdilər, əldən-ələ ötürürdülər. Ona görə də tamaşaçılar eşidəndə ki, bu roman əsasında film çəkilir, səbirsizliklə gözləməyə başladılar. Oxuduqlarını vizual şəkildə görmək istəyirdilər. Əsərin geniş kütləyə tanış olması filmin də uzunömürlülüyünə yardımçı oldu.

- Xeyli yaşlı və təcrübəli sənət adamlarının arasında gənc və təcrübəsiz aktyorlar özlərini bir qədər inamsız hiss edirlər. Kollektivdə kimi özünüzə ruhən yaxın bilirdiz?

- Təcrübəli aktyorlarla birgə çəkilirdik. Kamal Xudaverdiyev, Lətifə Əliyeva, Hicran Nəsirova, Zemfira Əliyeva, Zemfira Nərimanova, Rafiq Əzimov... Biz isə - mən, Məleykə Əsədova, Kazım Həsənquliyev, İlqar Cahangir təzə-təzə addımlarımızı atırdıq.

Təbii ki, gənclər bir-birinə daha yaxın olurlar. Biz həm də bir institutda oxuyurduq. Amma bu filmdə ayrı-seçkilik, ögeylik olmadı. Həm yaşlı, həm də gənc nəsil bir-birilə qaynayıb qarışdı. Belə olmasaydı, nəsə əldə eləmək mümkün deyildi.

Bizdən böyük nəslin bizə həssas yanaşmasıyla fərqlənən bir ab-hava gördüm. Onlar öz köməklərini, məsləhətlərini bizdən, şəxsən məndən əsirgəmirdilər. Kənardan onların oyununa baxmağın özü kifayət idi...

- Aktyorların adlarını çəkərkən Kamal Xudaverdiyevin üzərində durmamaq mümkün deyil. Bu sanballı aktyorda çəkiliş prosesində nələri kəşf etdiniz?

- Onun dediyi sözün yükü vardı. Sözü elə- belə demirdi. Mən ona baxanda anlayırdım ki, aktyor həm oyunuyla, həm danışıq manerasıyla necə təsiredici ola bilər. Aktyorluğun sirlərini öyrənirdim.

Bir haşiyə çıxım. 2002-ci ildə Milli Dram Teatrında "Hamlet" tamaşası qoyulurdu, Layert rolu mənə həvalə edilmişdi. 60-cı illərdə səhnələşdirilən “Hamlet” tamaşasında Layert rolunu Kamal Xudaverdiyev oynamışdı.

Elə oldu ki, məşq prosesində kostyum problemləriylə üzləşdik. Kamal müəllim problemimizin olduğunu hiss elədi. Hər gün bufetdə rastlaşırdıq. Soruşdu ki, kostyum problemi var? Dedim ki, hə, kostyum çatışmır. Dedi, kostyumerşalara de ki, 60- cı illərdə mənim oynadığım Layert obrazının kostyumunu sənə versinlər. Fikirləşirdim ki, Kamal müəllimin kostyumu mənə yekə olar. O, cüssəli aktyor idi. Gördüm, yox, tamamilə mənim əynimə oturdu.

Tamaşada da Kamal müəllimin kostyumundan istifadə elədim. Bunu da özümə böyük fəxr hesab elədim ki, Kamal müəllimin kostyumunu səhnəyə mən daşıdım. Həm də böyük bir sənətkar gənc aktyora görün necə dəstək oldu…

- Hərçənd teatrlarda aktyorlar - xüsusilə yaşlı və gənc nəsil arasında qısqanclıq, ədavət olduğunu deyirlər.

- Yox, yox, mən yaşlı aktyorların mənə qarşı qısqanclıq hissini görməmişəm. Bunun əksini hiss eləmişəm. Həmişə köməklik göstərmələrini, yardımlarını görmüşəm. Eləcə də digər aktyorların.

- Dediniz ki, sizi daha çox teleserialda oynadığınız Elməddin obrazıyla tanıyırlar. Halbuku teatrda çox rəngarəng, müxtəlif rollarda oynamısız. Bu sizi məyus etmir ki?

- Zatən belə də olmalıdır. Teatra 200, 300, 500 nəfər gəlib baxır, gedir. Televizora isə eyni vaxtda bütün Azərbaycan baxır. Televiziya kütləvi baxış məkanıdır. Ələlxüsus da o vaxtkı dövr üçün. O vaxt bir-iki kanal vardı və bir günün içində məşhur ola bilirdin.

Televiziyada tanınmaq aktyora mane olmur. Bunun həm də teatra xeyri var. Elə aktyor olur ki, sırf onu görmək üçün tamaşaya gəlib baxırlar. Bu qanunauyğun, təbii bir haldır.

-Adətən populyar serialdan sonra aktyorların pərəstişkar ordusu meydana gəlir. Yəqin, sizdə də elə olub.

- O vaxtlar tamaşaçı üçün aktyor daha əlçatmaz idi. İndi artıq heç kimi təəccübləndirə bilməzsiz. İnternet, sosial şəbəkələr var. İndi populyar olmaq da çətin deyil. Feysbuka, tik-toka çıxdın, bir günün içində populyar ola bilərsən.

O vaxt aktyorlara münasibət bir az başqaydı. Müqəddəslik, əlçatmazlıq məsələləri vardı. Yadıma gəlir ki, mən o vaxt yataqxanada qalırdım. O ətrafda yaşayan insanların bir qismi xəbər tutmuşdu ki, "İtkin gəlin"də oynayan aktyor bu yataqxanada qalır. Gəlib baxmaq istəyirdilər.

Təsəvvür edin ki, yataqxana şəraitində, çarpayımda uzanmışam. Birdən qapı açılır, bir qrup adam içəri girir və mən də başa düşmürəm ki, onlar niyə gəlib... Bir nəfər də bələdçilik edir: "Baxın, həmin oğlan budu".

- Təsəvvür edirəm. Həm gülməli, həm də kədərli situasiyadır. Bəs həmin anlarda nə edirdiz?

- Hə, ürəkaçan situasiya deyildi… Bilmirdim, üst- başımı səliqəyə salım, yoxsa şəpşəpimi tapıb geyinim…

- Elşən müəllim, siz özünəqapalı insan olduğunuzu deyirsiz. Amma söhbət zamanı heç də dediyiniz adam təsiri bağışlamırsız.

- Bu mənim özümdən asılı olmayan xüsusiyyətdir. Elə anlar olur ki, qapalı oluram. Mən daha çox müsahidə etməyi, qulaq asmağı sevirəm. Çox vaxt rayona gedəndə sürücünün yanında yox, arxada otururam. Qabaqda oturmaq o deməkdir ki, sürücü ilə söhbət etməlisən.

Yəni öz -özümlə daha çox baş-başa qalıram, özümlə daha çox ünsiyyətdə oluram, özümü içimdə analiz edirəm. Bu o demək deyil ki, insanlara, cəmiyyətə qapalıyam. Elə məqam olur ki, mən saatlarla danışıram, indi sizinlə danışdığım kimi. Bu, qarşımdakı adamın səmimi münasibətindən də asılıdır.

- Belə insanlar özlərini mühakimə etməyə meyilli olur. Populyarlıq sizin özünüzə olan münasibətinizi dəyişdimi, daha çox rəğbət oyatdımı?

- Rəğbət yox, inam deyərdim. Daha çox oynamaq, daha çox sevilmək həvəsi oyatdı.

- Bəs populyarlığın fəsadları, yan təsirləri necə?..

- Yox, bunun mənə mənfi təsiri olmadı. Populyarlıq məni korlaya bilmədi. Mən heç vaxt sənətimdən sui-istifadə etməmişəm. Hətta çox vaxt aktyor olduğumu gizlədirəm. "İtkin gəlin"in adını isə soruşulmayana qədər çəkmirəm.

Sənətim məni bir insan, bir şəxsiyyət kimi püxtələşdirdi. Mənim zövqümü, dünyaya baxışımı formalaşdırdı.

Ona görə də mən öz sənətimə minnətdaram. Həmişə də deyirəm ki, mən öz sənətimə heç vaxt xəyanət eləməmişəm. Heç vaxt sənətimi yarı yolda qoymamışam. Sənətim də heç vaxt mənə xəyanət etməyib. Mən sənətə dostum kimi baxmışam.

- Siz uzun müddət iki teatrda çalışmısız. İndi, deyəsən, tamamilə Milli Teatra keçmisiz. Demək, nəhayət ki, Gənc Tamaşaçılar Teatrı ilə yollarınızı ayırdınız...

- Gənc Tamaşaçılar mənim ilk addımlarımı atdığım doğma teatrdır. Orda uzun müddət çalışmışam, orda yetişmişəm, püxtələşmişəm. Artıq püxtələşmiş halda Azdramaya gəldim. Sonra bura da mənim üçün doğma teatra çevrildi. Beləliklə, iki doğma teatr qazandım.

Amma hər iki teatra vaxt çatdırmaq olmur. Ona görə tamamilə Milli Dram Teatrına keçdim. Buna baxmayaraq, Gənc Tamaşaçılar teatrı ilə əlaqəmi tam üzməmişəm, bəzi tamaşalarda yenə oynayıram.

- Mehriban Ələkbərzadənin gəlişindən sonra Azdramada nə kimi yeniliklər var?

- Mehriban xanımın gəlişindən sonra repertuarımıza yeni tamaşalar daxil oldu. Xaricdən də tamaşa səhnələşdirmək üçün rejissorlar dəvət edildi. Və beləliklə, aktyorların bir yox, bir neçə rejissorla işləmək imkanları oldu.

Anarın "Dantenin yubileyi" əsərini səhnələşdirən rejissor Ərşad Ələkbərov Sankt-Peterburqdan dəvət olundu. Çox uğurlu tamaşa alındı.

Hazırda Mehriban xanım özü "Əsrə bərabər gün" tamaşası üzərində işləyir. Biz də onunla birlikdə çalışırıq və düşünürəm ki, çox maraqlı tamaşa olacaq. Şəhərdən axşama qədər məşqlərimiz gedir. Ondan sonra da planlar çox böyükdür. Teatrın repertuarı daha da zənginləşəcək.

- Xaricdən rejissor dəvəti yerli rejissorlarda narazılıq yaratmır ki? Adətən belə olur.

- Yox, axı, onlar kənarlaşdırılmırlar. Onlar da işləyir, xaricdən gələn rejissorlar da. Zatən xaricdən gələn rejissorlar çox olmur. İldə 1-2 rejissor dəvət oluna bilər. Yerli rejissorlar isə burdadır və daim teatrla təmasda ola bilirlər.

- "Dantenin yubileyi”nin adını çəkdiniz. Tamaşa oynanıldı, razı qalan tamaşaçılar da oldu, narazı qalanlar da. Daha çox sual doğuran isə səhnədəki avtobus idi. Bu nəyə işarə idi?

- Tutalım, bir rəssam qeyri- adi bir rəsm çəkir və hər tamaşaçı o rəsmdə fərqli şeylər görür.

Ümumiyyətlə, aktyorlar qastrol insanlarıdır. Avtobus həm də bunu simvolizə edir. Aktyorlar elə təkər üstündə olublar. Onların evi də odur, həyatı da odur, səhnəsi də odur.

Həm də paz avtobusunun olması Kəbirlinskinin truppaya bir paz olaraq yapışmasını simvolizə edir. Buna bir çox tərəflərdən baxa bilərik.

- Fəaliyyətiniz seriallarla da əlaqəli olduğuna görə bu sahədəki problemlərlə bağlı fikirlərinizi bilmək istərdik. Son illərdə Azərbaycan seriallarında gözəçarpan inkişaf gedibmi?

- Təxminən on il olar ki, serial bumu başlayıb. Seriallarımız göz qabağındadır. Çatışmayan çox şeylər var. Elə seriallar var ki, xüsusilə məişət serialları, düşünürsən ki, müəllif bunu hansı planet haqqında yazıb? Axı burda azərbaycanlı həyatı yoxdur. Ümumiyyətlə həyat yoxdur burda.

Bir də seriallarda diqqəti cəlb etmək üçün çox qara- qışqırıq, çığır-bağır var. Hamı acıqlıdır. Gülər üz yoxdur. Gülər üzlə dialoq aparan insan yoxdur.

Mən də bu vəziyyətin içindəyəm, özümü kənara çəkmirəm. Və bilirəm ki, bu dəyişilməlidir. Mənə elə gəlir ki, son illər dəyişikliklər var. Rejissorlar başa düşürlər ki, artıq başqa müstəviyə keçmək vaxtıdır. Uğurlu seriallar var. Məsələn, "Əqrəb mövsümü", "Simurq", "İfşa" serialları.

Mən gələcəyə nikbin baxıram. İnanıram ki, bu tipli, keyfiyyətli seriallar çox olacaq.

- Siz özünüz sonuncu dəfə nə vaxt seriala çəkilmisiz?

- Sonuncu dəfə elə bu yaxınlarda "Əqrəb mövsümü"nə çəkildim.

- Sizcə, "Əqrəb mövsümü"nün başgicəlləndirici uğuru nə ilə bağlı idi?

- Burda rejissorun öz dəsti-xətti var. Emil Quliyevin hər işi çox uğurlu olur. Bu serialın uğuru həyat həqiqətlərinə sadə yanaşmasıdı. Obrazların danışıq tərzi həyatidi, gerçəkdi. Biz gündəlik həyatımızda necə danışırıq? Rus sözləri, türk sözləri də işlədirik. Bax, obrazlar o dildə danışır.

- Onda serialın yaxşı cəhəti həm də onun nöqsanına çevrilib, çünki serialdakı danışıq tərzi Azərbaycan dilinin normalarına uyğun gəlmədiyi üçün çox tənqid olundu.

- Mən Emil Quliyevin müsahibələrinə qulaq asdım, o dedi ki, axı həyatda biz necə danışırıq? Rejissor həyatı necə varsa, elə göstərib. Məsələn, Emilin filmlərinə baxanda elə bilirsən ki, gizli kamera qoyulub və insanların real həyatını lentə alır. Elə bil ki, sənədli bir filmə baxırsan. Ona görə də bu, tamaşaçıların marağına səbəb oldu.

- Siz bir aktyor kimi çəkiliş sirrini bir az aça bilərsiniz? Məsələn, çəkiliş vaxtı sizdən nə tələb olunurdu? Bunca çılpaq reallığa rejissor necə nail olur?

- Maksimal dərəcədə çalışırdıq ki, dialoqlar təbii alınsın. Əlbəttə, təbiilik bayağı olmaq deyil. Bəzən elə bilirlər ki, əgər loru danışırlarsa, söyüş işlədirlərsə, demək, təbiidirlər. Bu çox həssas məqamdır, burda çox incə məqamlar var. Sanki sən ipin üstündəsən, hansı tərəfə getsən, uçurumdur. Ona görə düz xətti tutmaq lazımdır.

Hər halda belə cəhdlərin, axtarışların olması yaxşıdır ki, hansısa bir nöqtəyə gəlib çıxaq.

- Elşən müəllim, siz dublyajda da çalışırsız. Bizim tamaşaçılar nə üçün öz dilimizə dublyaj edilən filmləri sevmirlər, dublyaj səslərini isə ögey, saxta səs kimi qəbul edirlər?

- Dublyajla bağlı mənim mövqeyim bir az başqadır, tamaşaçıların mövqeyindən bir balaca fərqlənir. Düzdür, dublyajda çatışmayan cəhətlər var, amma mən hesab etmirəm ki, bu sahə pis vəziyyətdədir. Bizim dublyajımız kifayət qədər normal səviyyədədir, sadəcə, tamaşaçıların bu münasibəti dublyaja yox, dilimizə olan münasibətdir. İnsanlar filmlərə rus dilində baxmağa öyrəşdikləri üçün belə düşünürlər.

Məsələn, görürsən ki, ruslar xarici bir filmi çox başdansovdu dublyaj ediblər, bütün filmi sadəcə bir diktor etinasız şəkildə, hissiz-həyəcansız səsləndirir. Tamaşaçılar ona qulaq asmağa razıdır, amma bizim ürək qoyduğumuz dublyaja yox. Onlar rus dilinə qulaq asmaq istəyirlər.

Ona görə deyirəm ki, dilə münasibət var burda. Bəli, bəzi tərcümələr o qədər ürəkaçan olmur, dublyajın mayası tərcümədir. Amma bizim yaxşı tərcümələrlə bağlı nümunələrimiz çoxdur. Biz istənilən xarici ölkəyə də dublyaj nümunələrini göndərsək, onlar o tərcüməyə, o səslərə qulaq asıb deyəcəklər ki, afərin sizə.

- Yarım əsr həyat yaşamısız və bu həyatın yarıdan çoxunu teatra həsr etmisiz. Bu məqamdan sonra "Həyat bir teatrdır" fikriylə razısınızmı?

- Dünya bir teatrdır, elədir ki, var

Qadınlar, kişilər aktyordular

Yeddi pərdəlidir burda hər əsər

Yeddi rol oynayır burda hər nəfər–

Şekspirin belə bir şeiri var... Əsl teatr elə həyatdır. Bizim oynadığımız teatr daha təmiz, daha sevimlidir. Çünki biz səhnədə aktyorluq eləməməyə çalışırıq. Amma həyatda hər addımbaşı bunu hiss edirik.

Dünyanın gedişi sanki bir ssenari üzərində qurulub. Sanki insanlar üzərində bir tamaşa qurulub. Və çox təəssüf ki, bu həqiqi tamaşadır. Səhnədə aktyoru vurursan, guya ölür, amma əslində ölməyib. Həyatdakı tamaşa isə insanların müqəddəratını həll edir. Bax, bu çox təhlükəlidir...

Foto: Elnur Muxtar