100 mindən çox uşaq Rusiyaya aparılıb, aqibətləri... - Ukraynalı nazir müavini ilə müsahibə

Ukrayna daxili işlər nazirinin müavini Katerina Pavliçenko N.V radiostansiyasına müharibə dövründə baş verən cinayətlər, uşaq və qadın alveri, Rusiya ordusuna qarşı açılan cinayətlər və digər məsələlərdən danışıb, türkürpədici faktlar açıqlayıb.

Teleqraf.com müsahibənin maraqlı olduğunu nəzərə alaraq izləyicilərə təqdim edir:

- Rusiyanın Ukraynaya genişmiqyaslı müdaxiləsindən sonra düşmən hərbçiləri tərəfindən törədilən çoxsaylı hərbi cinayətlər haqqında məlumatlar yayılır. Bu cinayətlər nədir?

- Təcavüzkarlar və talançılar ordusu ilə müharibə edirik. Rusiya bütün mövcud qanunları və müharibə adətlərini pozub və pozmaqda davam edir. Genişmiqyaslı işğalın başlanğıcından bəri Milli Polis müstəntiqləri Rusiya Silahlı Qüvvələrinin hərbçiləri və onların əlbirləri tərəfindən Ukrayna ərazisində törədilmiş cinayətlər üzrə 10 mindən çox cinayət işi açıb. Bunlar insan hüquqlarının misli görünməmiş pozuntularıdır - müharibə cinayətləri, insanlığa qarşı, mədəni irsimizə qarşı cinayətlər.

Əksər işlər Cinayət Məcəlləsinin 438-ci maddəsi ilə, müharibə qanunlarını və adət-ənənələrini pozma ilə başlanıb. Bu maddəyə mülki obyektlərin bombalanması, işgəncələr, mülki şəxslərin zorlanması, vəhşicəsinə qətllər, Rusiyaya məcburi deportasiya və s. daxildir. Proseslərin əksəriyyəti Kiyev, Luqansk, Xerson və Donetsk vilayətlərində başlanıb.

- Bu cür cinayətlərin qeydə alınması və belə şəraitdə dəqiq rəqəmlərin verilməsi nə dərəcədə çətinlik yaradır?

- Müharibə başlayandan bütün hüquq-mühafizə orqanları, o cümlədən Daxili İşlər Nazirliyinin bölmələri öz fəaliyyətini yenidən hərbi cinayətlərin sənədləşdirilməsi və araşdırılmasına yönəldiblər. Hüquq-mühafizə orqanlarımızın gecə-gündüz əlaqələndirilmiş işi sayəsində qeydə alınan hərbi cinayətlərin sayı hər gün artır. Bununla belə, ərazilərimizin bir hissəsi işğal altında olduğundan hələ də mənzərəni tam dərk edə bilmirik. Belə cinayətlərin qeydə alınmasının çətinliyi ondan ibarətdir ki, bizim çox vaxt sübut toplamaq imkanımız olmur. Məsələn, ən şiddətli döyüşlərin getdiyi ərazilərdə cinayətlərinin sübutlarını toplamamaq üçün insanları yandırırdılar. Və ya cinsi cinayətlərdən danışırıqsa, qurbanların təmasda olması çox vaxt çətindir. Başlarına gələnləri danışmaq istəmirlər. Buna baxmayaraq, biz Rusiya ordusunun törətdiyi hərbi cinayətlərin maksimum sayını qeyd etməliyik ki, onları beynəlxalq məhkəmələrə çatdıraq.

- Ruslar Donbasın Mariupol və digər ətraf şəhərlərinin sakinlərini zorla Rusiyaya deportasiya edir, bəzilərinin sənədləri əlindən alınır, bəziləri isə Rusiya vətəndaşlığı almağa məcbur edilir. Nə qədər insanın Rusiyaya məcburi deportasiya edildiyi ilə bağlı təxmini statistikanız varmı?

- Müharibə zamanı Rusiyanın istənilən beynəlxalq normalara, qanunlara və müharibə adətlərinə tamamilə məhəl qoymadığı bəlli oldu. Buraya ukraynalıların Rusiyaya məcburi deportasiyası, həmçinin ukraynalılar üçün filtrasiya düşərgələri adlanan yerlər daxildir. Belə halların sayından danışsaq, indi Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Qaçqınlar üzrə Ali Komissarlığının rəsmi məlumatlarına istinad edə bilərik. Fevralın 24-dən bu yana 700 minə yaxın insan Ukraynadan Rusiyaya gedib, onlardan 100 mindən çoxu uşaqdır. Bunlar əsasən müvəqqəti işğal altında olan Ukraynanın şərq vilayətlərindən deportasiya edilmiş insanlardır. Bu adamların nə qədəri zorla getdiyini aydınlaşdırmağa çalışırıq, amma bu olduqca çətin işdir. Başa düşürük ki, bu insanların əksəriyyəti təzyiq altında deportasiya edilib: onları faktiki olaraq Rusiyaya “qovublar”, işğal olunmuş yaşayış məntəqələrində bir-birinə uyğun gəlməyən yaşayış şəraiti yaradılıb. Bundan əlavə, 2022-ci il fevralın 18-dən 23-dək olan müddətdə Rusiya Federasiyasının təşkil etdiyi “saxta” evakuasiya zamanı müvəqqəti işğal olunmuş Donetsk və Luqansk vilayətlərindən 105 min insan Rusiyaya köçürülüb.

- Onların Ukraynaya qayıtmaq imkanı varmı, bunu bacarırlarmı?

- Əgər təsadüfən Rusiyada olan şəxsin xarici pasportu varsa, ukraynalılarda vizasız rejim olduğu üçün ondan istifadə edərək Aİ ölkələrindən birinə gedə bilərsiniz. Məsələn, bunlar Gürcüstan, Finlandiya, Polşa, Litva, Latviya, Estoniya kimi ölkələrdir. Bu ölkələrdən Ukraynaya qayıda bilərsiniz. Belə hallar artıq məlumdur. Ukrayna vətəndaşlarımızın evlərinə qayıtması üçün beynəlxalq humanitar missiyalara müraciət edəcək - biz hazırda mexanizm üzərində işləyirik. Bizim üçün vacibdir ki, onların hər birini - bütün mümkün yollarla qaytaraq. Belə bir alqoritmin hazırlanması məsələsinə müvəqqəti köçkün qismində Aİ-yə üzv dövlətlərin və digər dövlətlərin ərazisində olan Ukrayna vətəndaşlarının hüquq və azadlıqlarının müdafiəsi üzrə işçi qrupunun iclaslarında baxılır.

- İrpen, Qostomel və Buça uğrunda gedən döyüşlər zamanı bəzi yerli əhalinin zorla Belarusa sürgün edildiyi barədə də məlumatlar var idi...

- Fevralın 24-dən Ukraynada yaşayan 25 mindən çox insan Belarusa gedib. Bunlar artıq qeyd olunan BMT Qaçqınlar Agentliyinin məlumatlarıdır. Amma yenə də zorla deportasiya edilən ukraynalıların dəqiq sayını müəyyən edə bilmirik.

- 24 fevral 2022-ci il tarixindən sonra ümumilikdə nə qədər insan xaricə gedib?

- Rusiyanın genişmiqyaslı işğalı başlayandan bəri təxminən 5 milyon insan Ukraynanı tərk edib. Onların əksəriyyəti (3 milyondan çox) - Polşaya gedib. Orada 1 milyondan çoxu rəsmi qeydiyyatdadır ki, onların əksəriyyəti qadınlar və uşaqlardır, həmçinin 50 minə yaxını 18 yaşdan yuxarı kişilərdir. 850 mindən çox insan Rumıniyaya, 550 mindən çoxu Macarıstana, 450 mindən çox ukraynalı Moldovaya, 400 minə yaxın isə Slovakiyaya gedib. Bundan əlavə, 2022-ci il fevralın 24-nə olan məlumata görə, axtarış bazasına 6345 nəfər əlavə edilib - yəni o qədər insan hələ də itkin düşüb.

- Müharibə səbəbindən Ukraynanı tərk etmək məcburiyyətində qalan qadınlar tez-tez xarici ölkələrdə problemlərlə üzləşir. Ukraynalı qadınların xaricdə insan alverinin qurbanına çevrildiyi vəziyyətlərdən xəbəriniz varmı? Bu hallar hansılardır?

- Hələ müharibədən əvvəl biz insan alverinin kökünün kəsilməsi üçün fəal işləyirdik. Mənfəət baxımından insan alveri narkotik və silah alverindən sonra ikinci qlobal cinayət sənayesidir. Nəhəng qaçqın dalğasına səbəb olan müharibə insan alverçiləri üçün ideal örtük oldu. Onlar üçün həmrəylik və ya birlik anlayışı yoxdur, onlar üçün bu, gəlirli bir işdir. İnsan alverçiləri əsasən başqa ölkəyə köçmək məcburiyyətində qalan və çətin həyat şəraitində olan qadın və qızları ovlayırlar. İnsan alverçiləri kişi və ya qadın olmasından asılı olmayaraq peşəkar psixoloqlardır. Təəssüf ki, tək bir portret yoxdur. Oğrular tez-tez özlərini könüllü kimi göstərərək başqalarına inam yaradırlar. Odur ki, indi insan alverçisinin tələsinə düşməmək üçün xəbərdar olmaq və diqqətli olmaq xüsusilə vacibdir.

- Hazırda belə halların sayı və məsələn, bu cür cinayətlərin ən çox olduğu ölkələrin statistikası varmı?

- Genişmiqyaslı müharibə başlayandan sonra insan alverinin qurbanı olmuş ukraynalılar - məcburi köçkünlər haqqında nə Avropoldan, nə İnterpoldan, nə Ukraynanın diplomatik və ya konsulluq nümayəndəliklərindən, nə də qeyri-hökumət təşkilatlarından məlumat almamışıq.

Eyni zamanda, Litva və Polşa hüquq-mühafizə orqanlarının əməkdaşları Ukrayna Milli Polisi ilə əməkdaşlıq edərək, Ukrayna uşaq evindən 43 uşağın ABŞ-a deportasiyası cəhdinin qarşısını alıblar. Eyni zamanda, inzibati sənədlərə əsasən, uşaq evi Kirovohrad vilayətindən Litvaya köçürülüb. Baş Prokurorluq artıq bu faktla bağlı cinayət işi açıb. Oxşar araşdırmanı Litva hüquq-mühafizə orqanlarının əməkdaşları aparır. Xarici həmkarlarla qarşılıqlı əlaqə Europolun himayəsi altında həyata keçirilir.

- Bəzən belə hallar aşkar olmaya bilər. Məsələn, bu gün Avropada bir çox ukraynalı qadınlar yerli ailələrə sığınacaq tapıblar - sahibləri onlara öz evlərində və ya mənzillərində bir otaq pulsuz verirlər. Başqasının evində müvəqqəti yaşayan qadınlar əmək istismarının qurbanı olmamaq üçün nələrə diqqət etməlidir?

- Özünüzü və uşaqlarınızı qorumaq üçün miqrantlar üçün məlumat mərkəzlərində qeydiyyatdan keçin. Belə mərkəzlər hər bir keçid məntəqəsində yaradılır - onlar hüquq-mühafizə orqanlarının nəzarəti altında fəaliyyət göstərirlər. Bütün şəxslər immiqrasiya qeydiyyatı mərkəzlərində qeydiyyata alınır, zəruri hallarda mütəşəkkil şəkildə müvəqqəti olma yerlərinə göndərilir. Belə bir qeydiyyat proseduru əlavə qorunma və yalnız Aİ-də qanuni qalma hüququ deyil, həm də işə düzəlmək və ya maliyyə yardımı almaq imkanıdır. Özünüz, dostlarınız və ya tanışlarınızla ayrılsanız və ya yerli ailə tərəfindən müvəqqəti sığınacaqda olsanız belə, müvafiq köçürmə mərkəzində qeydiyyatdan keçməli və gələcək yaşayacağınız ünvanı göstərməlisiniz.

- Bəs uşaq təhlükəsizliyi?

- Uşaqlar böyüklərin müşayiəti olmadan sərhədi keçə bilməzlər. Başqa bir məsələ xaricdə təxliyə edilən qurumlardır. Söhbət pansionatlardan, yəni internat məktəblərindən, tədris-reabilitasiya mərkəzlərindən, sanatoriya məktəblərindən, uşaq evlərindən gedir. Belə müəssisələrdə valideyn himayəsindən məhrum olmuş yetimlər, imkansız ailələrin uşaqları, habelə çətin həyat şəraitində olan uşaqlar var. Müharibə başlayandan indiyədək 60 mindən çox uşaq belə müəssisələrdən öz valideynlərinə və digər qanuni nümayəndələrinə qaytarılıb. 5765 uşaq müəssisələrdə qalıb, onlardan 2389-u Ukrayna daxilində təxliyə edilib. Müəssisələrdən 3821 uşaq Ukraynadan kənara təxliyə edilib. Belə müəssisələrdən ən çox uşaq Polşa, Almaniya, Avstriya, İtaliya, Türkiyə, eləcə də Çexiya, İspaniya, Hollandiya, Rumıniya, Slovakiya, Litva, İsveçrə və Portuqaliyaya ixrac edilib.