Xameneyi “İslama zidd” adlandırmışdı – Tehranda fikir dəyişdi

Nüvə silahı vaxtilə İranın ali lideri tərəfindən İslama zidd hesab olunurdu. Amma 1990-cı illərdən bəri çox şey dəyişib, Əli Xameneyi hələ də rejimə rəhbərlik etsə də, nüvə silahları artıq tabu deyil.

Teleqraf.com xəbər verir ki, bu barədə “The Telegraph” yazır.

Britaniya nəşri bildirir ki, Tehran nüvə proqramından silah kimi istifadə etmək planının olmadığını israr edir, bunun yalnız “mülki məqsədlər” üçün nəzərdə tutulduğunu vurğulayır. Həmçinin ABŞ kəşfiyyatının son fikri ondan ibarətdir ki, İran hazırda təsdiqlənəcək nüvə silahı istehsal etmək üçün lazım olan əsas nüvə inkişaf fəaliyyətlərinə malik deyil.

Nəşr qeyd edir ki, İran zənginləşdirilmiş uran istehsalını artırıb, amma bu, hələlik nüvə bombası üçün lazım olan səviyyədə olmasa da, istənilən vaxt bu həddə çatdırıla bilər. 2019-cu ildən etibarən İran zənginləşdirilmiş uranın həcmini 997 kq-dan 5525 kq-a çatdırıb. Bura son bir ildə 60 faizə qədər zənginləşdirilmiş və ya silah dərəcəsinə yaxın olan 88 kq-dan 123 kq-a yüksəldilməsi də daxildir.

Silahlara Nəzarət Assosiasiyasının nüvə silahları üzrə mütəxəssisi Kelsey Davenport iddia edir ki, İran indi öz tarixinin istənilən vaxtında sürətlə bomba yarada bilər:

“Tehran nüvə arsenalının yaradılması ilə bağlı siyasi qərar versə, bir həftədən az müddətdə partlayıcı qurğu, məsələn, 5-6 ədəd üçün bəs edən uran istehsal edə bilər. Bomba hazırlamaq daha uzun çəkəcək, yəqin ki, altı aydan bir ilə qədər. Amma proses gizli obyektlərdə baş versə, bu, aşkarlanması və məhv edilməsini çətinləşdirəcək”.

Britaniya nəşri yazır ki, bu böhranın kökü İranın nüvə sazişindən (JCPOA) başlayır. 2015-ci ildə imzalanan sazişə əsasən, İran bir bombanın hazırlanmasına bəs edəcək qədər belə zənginləşdirilmiş uran saxlaya bilməzdi. Tehran bu kimi ciddi məhdudiyyətlərə razılaşmışdı. Amma 2018-ci ildə o vaxtkı prezident Donald Tramp ABŞ-ni müqavilədən çıxardı və Vaşinqtonun Tehrana qarşı sanksiyalarını yenilədi. Co Baydenin prezidentliyi dövründə sazişi qaytarmaq cəhdləri İranın müqaviməti və ABŞ-də siyasi iradənin olmaması səbəbindən uğursuzluğa düçar oldu.

ABŞ-nin geri çəkilməsindən sonra Tehran sazişi ləğv etmək hüququnun olduğunu açıqladı. 2021-ci ilin fevralından BMT müfəttişlərinin İranın mühüm nüvə, o cümlədən sentrifuqa istehsalı obyektlərinə çıxışı yoxdur.

Nəşrə görə, bunun nəticəsi ondan ibarətdir ki, İranın nüvə proqramı beynəlxalq nəzarətin olmaması səbəbindən dramatik şəkildə irəliləyib.

Tehran hesab edir ki, faktiki bomba hazırlamaqdansa, sanksiyaların qaldırılması və gələcək danışıqlar baxımından “bomba təhlükəsi” barədə siqnal vermək daha qazanclı ola bilər.

“The Telegraph” iddia edir ki, əgər İsrail cavab addımı atsa, Tehran bombanın öz təhlükəsizliyi üçün lazım olduğuna qərar verə bilər.

Bundan əlavə, Rusiya bundan sonra əvvəlki saziş üzrə danışıqlarda oynadığı rolu oynamayacaq.

“Rusiya və Çin də daxil olmaqla vahid beynəlxalq koalisiyanın İrana nüvə məsələsində təzyiq üçün bir araya gəlməsi perspektivi indiki mərhələdə demək olar ki, mövcud deyil”, - britaniyalı analitiklər deyirlər.

Nəşr onu da qeyd edir ki, gözlənilməz durumu İranın dini liderinin yaşı mürəkkəbləşdirir: “84 yaşlı Əli Xameneyi vəfat etdikdə onun siyasəti daha sərt xətli varisi ilə davam edə bilər”.