Elçibəyin Ədliyyə naziri: “Surət Hüseynovu tanımırdım” - MÜSAHİBƏ

Teleqraf.com sabiq ədliyyə naziri, baş prokuror, millət vəkili, hazırda Ədalət Partiyasına sədrlik edən İlyas İsmayılovla müsahibəni təqdim edir:

- İlyas müəllim, Almaniya Bundestaqının qəbul etdiyi erməni “soyqırımı” qətnaməsinin hüquqi aspektləri haqda nə deyə bilərsiniz?

- Bu sənədin heç bir hüquqi nəticəsi yoxdur və ola da bilməz. Əgər ermənilər, həqiqətən, istəyirlərsə ki, 1915-ci ildə baş verənləri soyqırımı kimi tanıtsınlar, bu halda onlar beynəlxalq məhkəməyə müraciət etməlidirlər. Beynəlxalq məhkəmə də bunu araşdırıb qərarını verməlidir. Həqiqət axtarışında olan xalqlar, adətən belə edirlər...

- Amma 30-a qədər dövlətin ali qanunverici orqanı “erməni soyqırımı” adlanan qətnamə və ya qanun layihələri qəbul edib...

- Bəli. Ayrı-ayrı ölkələrin verdiyi qərarlar siyasi xarakter daşıyır, bu sənədlərin heç bir hüquqi nəticəsi yoxdur.

- Bu ölkələrin sırası genişləndikcə nə baş verəcək?

- Bütün dünya ölkələri bunu qəbul edə bilər. Lap qəbul etsinlər də. Əgər Türkiyə bu olayı soyqırımı aktı kimi qəbul etməyəcəksə, deməli, bu qərarların nəticəsi olmayacaq. Türkiyə isə heç vaxt bunu soyqırımı kimi qəbul etməyəcək və bunda da haqlıdır. Heç olmasa bu sənədləri qəbul edənlər tarixə, mediada bu mövzuda gedən yazılara diqqət ayırsınlar. Bu yaxınlarda Fransa mətbuatında bir məqalə oxudum. Məqalədə vaxtilə Osmanlı imperiyasında nə qədər erməni yaşadığı qeyd edilirdi. İndi ermənilər iddia edirlər ki, bunlara qarşı baş verən “soyqırımı” zamanı 1 milyon 500 min erməni qırılıb, məhv edilib. Ancaq iş ondadır ki, həmin dövrdə Osmanlı İmperiyasında bu sayda erməni yaşamayıb. Həqiqət budur. Digər deyilənlər erməni yalanıdır. Ermənilər bunu özlərinin milli ideologiyasına çeviriblər. Onlar nəsə düzəldiblər, hara getdilərsə, bu materialları aparırlar. Erməni yalanının mahiyyəti budur. Onlar yalansız yaşaya bilməzlər. Baxın, Türkiyə təklif etdi ki, Osmanlı arxivini açaq, tarixçilər, elm adamları bunu araşdırsın, birgə komissiya yaradılsın. Ancaq onlar bundan imtina etdilər.

- Soyqırımı aktının hüquqi anlayışı nədən ibarətdir?

- Birincisi və ən vacibi budur ki, insanların kütləvi qırılması hələ soyqırımı aktı demək deyil. İnsanların kütləvi qırılması o zaman soyqırımı adlana bilər ki, bu, dövlətin siyasəti olsun. Lap faşist Almaniyasında olduğu kimi. Bircə sənəd də yoxdur ki, orada Osmanlının dövlət səviyyəsində erməniləri qırması kimi fakt olsun. Sadəcə olaraq, ermənilər daima Rusiyanın xidmətində olub, onlara qulluq edib, verilən sifarişi həyata keçiriblər. Bu səbəbdən Osmanlı erməniləri müharibədən kənar tutaraq Suriya və İraqa köçürüb. Məsələnin mahiyyəti budur. Buna isə soyqırımı demək əsla mümkün deyil. İkincisi, yolda kimsə ölə, kimsə qala bilər. Bu, ümumiyyətlə soyqırımı demək deyil. Bir daha qeyd edirəm ki, genosidin hüquqi anlayışı var.

- Bu halda qəbul edilən qətnamələr nəyə hesablanır?

- Bu, siyasi xarakter daşıyan bir sənəddir. Üstəlik həm də təzyiq məqsədi daşıyır.

- Bu prosesdə Azərbaycanın çıxarları nədən ibarətdir?

- Azərbaycan, sözsüz ki, belə siyasi mülahizələr əsasında qəbul edilən sənədləri pisləyən dövlətlərdən biridir. Türkiyənin yeni baş naziri Azərbaycana rəsmi səfər edib. Güman edirəm ki, müzakirələrin bir istiqaməti də bu mövzunu əhatə edəcək. Bir sözlə, bu sənədlərin qəbulu boş şeylərdir. Gözləyib indiki mərhələdə belə qətnamələr qəbul edirlər. Bildiyiniz kimi, aprelin əvvəllərində ermənilər cəbhədə məğlub oldular. İndi bu məğlubiyyəti yaddan çıxarmaq üçün nəsə edilməlidir ki, erməni əhalisinin də əhval-ruhiyyəsi qalxsın. Ancaq qeyd edim ki, belə sənədlər həm də Azərbaycanın ziyanınadır. Türkiyə bizə qardaş dövlətdir.

- 1993-cü ilin 4 iyun Gəncə qiyamından 23 il ötür. Maraqlıdır, həmin dövrü necə xatırlayırsınız?

- Həmin dövrdə mən Ədliyyə naziri vəzifəsində işləyirdim. Bakıdan qiyamı yatırtmaq məqsədilə Gəncəyə bəzi şəxslər getmişdilər, onlardan üçünü qiyamçılar həbs etmişdi. Söhbət baş prokurorun, daxili işlər və milli təhlükəsizlik nazirinin birinci müavininin həbsindən gedir. Bununla da, proses başqa mərhələyə daxil oldu və nəticəni də bilirsiniz. Gəncə qiyamı ilə bağlı hər şey məlumdur. Mən təkrar nə deyə bilərəm ki? Sonradan məsələni araşdırmaq məqsədilə komissiya yaradıldı.

- Hələ 4 iyuna qədər Prezident Aparatında və Ali Sovetdə müzakirələr aparılırdı, bu haqda danışılırdı. Siz bu müzakirələrə qatılırdınızmı?

- Hakimiyyət dəyişməmişdi, ancaq ölkənin başına belə bir fəlakət gəlmişdi. Ancaq iş ondadır ki, həmin vaxt nazirləri toplayaraq bu məsələni müzakirə etmədilər.

- Demək istəyirsiniz ki, ölkədə qiyam baş verir, ancaq ədliyyə nazirini və digər nazirləri dəvət edib bu haqda hökumət müzakirələr təşkil etmirdi?

- Deyirəm ki, bunu ciddi müzakirə etmək vacib idi. Bu məqsədlə nazirləri toplamalı, müzakirələr təşkil etməli idilər, ancaq bunu etmədilər. Ədliyyə naziri bütün nazirləri toplayıb Gəncə qiyamını müzakirə etməli deyildi ki...

- Təcrübəli biri olaraq sizcə, qiyam niyə baş vermişdi?

- Bu məsələ təcrübə və nüfuzla bağlı məqam deyil. Mən bu haqda,ümumiyyətlə, danışmaq istəmirəm. Bu prosesdə iştirak edən insanlar, eləcə də məsələni araşdıran komissiya olub. Mənim sözlərimdən daha çox həmin komissiyanın materialları ilə tanış olun və hər şey sizə aydın olsun.

- Siz həmin dövrdə hökumətdə təmsil olunurdunuz. Bəs, qiyam baş verməyə, onun qarşısı alına bilərdimi?

- Yüksək post tutmaq hər şey demək deyil. Hər bir hadisənin səbəbi araşdırılmalı, öyrənilməli və sonradan fikir deyilməlidir.

- Ancaq sizin subyektiv yanaşmanız da maraqlıdır...

- Siz dediyiniz tarixdə qiyam oldu və bu məsələ bitdi. Yəqin ki, qiyamın qarşısını almaq olardı, əgər digər tədbirlər görülsəydi.

- Surət Hüseynovu baş nazirin müavini, milli qəhrəman, prezidentin səlahiyyətli nümayəndəsi, korpus komandiri kimi vəzifələrə irəli çəkmək doğru idi?

- Mən ona qiymət verə bilmərəm. Mən, ümumiyyətlə, Surət Hüseynovu tanımırdım.

NEMƏT