Rusiya və İrana kritik həmlə: Azərbaycan ətrafında durum dəyişir – Müsahibə

Jurnalist Elçin Alıoğlu Teleqraf.com-a müsahibə verib.

Onunla müsahibəni təqdim edirik.

- Brüsseldə Avropa Şurasının prezidenti Şarl Mişelin vasitəçiliyi ilə Azərbaycan və Ermənistan liderləri İlham Əliyev və Nikol Paşinyan arasında növbəti görüş keçirildi. Görüş haqda fikriniz necədir: proses istədiyimiz kimi irəliləyirmi?

- Brüssel görüşü ilə bağlı cəmiyyətimizdə gözləntilər çox böyük idi. Bir kəsim var, o belə düşünürdü ki, görüşdə yekun sülh müqaviləsi imzalanmalıydı, Paşinyan məğlub olduğunu deməliydi, hətta orada intihar etməliydi və s. Amma belə deyil, siyasət belə yürüdülmür. Siyasət addım-addım, zərrə-zərrə, qətrə-qətrə toplanan kiçik uğurların məcmusudur. Brüssel görüşü də hər hansı bir eyforiyadan, hansısa izafi nikbinlikdən uzaq olaraq, Azərbaycanın əldə etdiyi çox böyük uğurudur.

Bəli, Brüssel görüşündə Avropa Şurası Şarl Mişelin timsalında bir daha erməni əsirləri “saxlanılmış ermənilər” adlandırdı və Azərbaycandan onların azad olunmasını tələb etdi. Bəli, Brüssel görüşündə Xankəndi, Xocalı, Əsgəran, Ağdərə barəsində heç nə deyilmədi, yekun sülh müqaviləsi imzalanmadı. Amma Brüssel görüşündə nələr oldusa, onlara baxaq.

Birincisi, İkinci Qarabağ Müharibələrindən sonra ilk dəfə olaraq, Ermənistan Baş naziri Nikol Paşinyan Cənubi Qafqazda yaranmış yeni reallığı etiraf etdi. İkincisi, Avropa Birliyi konkret şəkildə bildirdi ki, Cənubi Qafqazda sülhyaratma və ya sülhməramlı prosesə kənar dövlətlərin müdaxiləsini qanunauyğun saymır. Yəni arzuolunmaz hesab edir. Açması budur ki, rəsmi Brüssel Rusiya və İranın prosesə kobud müdaxiləsinə imkan verməməyə çalışacaq. Brüssel Bakı və İrəvanı öz aralarında danışıb ümumi anlaşmaya gələrək, yekun sülh müqaviləsini imzalamağa, habelə sərhədlərin delimitasiya və demarkasiyası haqqında razılığın əldə olunmasına sövq etməyə səy göstərir. Nəhayət, Brüssel görüşü Azərbaycan və Ermənistan xarici işlər nazirlərinin bundan sonrakı görüşlərinin, eləcə də üçtərəfli komissiyaların fəaliyyətinin intensivləşdirilməsi ilə bağlı prosesə təkan verdi.

Bu isə o deməkdir ki, Brüssel yekun sülh müqaviləsinin imzalanmasında Tehran və Moskvanın rolunu minimuma endirməyə çalışacaq. Təbii ki, bunun müqabilində həm Azərbaycan, həm də Ermənistana müəyyən prefereniyalar olacaq. Buna görə də, izafi nikbinlikdən, böyük gözləntilərdən uzaq olaraq, Brüssel görüşünü Azərbaycanın ciddi diplomatik uğuru və irəliləyişi hesab etmək olar.

- Sizin də qeyd etdiniz kimi: görüşdə razılaşdırılmış məsələlərdən biri də sülh sazişi üzərində işin başlaması ilə bağlı oldu. Ermənistan bununla əlaqədar növbəti dəfə üzərinə öhdəlik götürdü. İndiyədək bütün anlaşmalardan yayınan Ermənistanın bu dəfə qaçmağa yeri varmı?

- Təbii ki, yenə də boyun qaçırmağa çalışacaq. Əgər sizi düşünürsünüzsə ki, Ermənistan verdiyi vədləri yerinə yetirəcək – yanılırsınız. Çünki Ermənistan hakimiyyətinin öz xalqı qarşısındakı öhdəliklərindən daha ağır öhdəlikləri var. Bu öhdəliklər Rusiya, ABŞ, Fransa və İran qarşısındadır. İlk baxışda paradoksal mənzərə yaranır. Bir-birinə qarşı proksi müharibə aparan bu ölkələr Ermənistanla bağlı razılığa gələ bilirlər. ABŞ və Fransa səfirlərini Şuşaya göndərmir, demarş edir. ABŞ aşkar şəkildə Azərbaycana deyir ki, Minsk qrupunun bərpası üçün əlindən gələni edəcək. Bu təhdiddir, amma biz bunu nəzərə almaya bilmərik.

İran da “həftə səkkiz, mən doqquz” “Zəngəzur dəhlizi bizim “qırmızı xətt”imizdir”, “Mehri bizim “narıncı xətt”imizdir” deyərək, bütün rənglərə uyğun bəyanatlar verir, bizi təhdid etməyə çalışır. Tehranın təhdidləri yalnız daxili bazara hesablanır. Nə Qərb, nə də Rusiya İranı ciddi geosiyasi oyunçu hesab edir. Tehranın “sülhməramlı çağırışlar”la çıxış etməsinin özü gülüncdür. Çünki İran hakimiyyəti indiyədək bəzi Yaxın Şərq ölkələrində sülhyaratma istiqamətində bir mm addım atmayıb. Əksinə, İran maliyyələşdirdiyi, silah verdiyi, öyrətdiyi və təlim keçdiyi müxtəlif paramilitar və proksi qüvvələr vasitəsilə Suriyada, Liviyada, Yəməndə, xüsusilə İraqda öz maraqlarını təmin etməyə, ideologiyasını yaymağa çalışır. Vəziyyət o yerə çatıb ki, indiyədək İraqda İranı dəstəkləyən qüvvələr ona nifrət edirlər və ona qarşı çıxırlar.

Fransaya gəldikdə, bu ölkə öz maraqlarını təmin etmək üçün Azərbaycana əks mövqe tutur və belə addımlar atır. Belə bir situasiyada Ermənistanın öz üzərinə götürdüyü öhdəlikləri tam və vaxtında yerinə yetirəcəyini düşünmək mənasız gözləntidir. Əksinə, Ermənistan prosesi və vaxtı mümkün qədər saxta səbəblər və uydurma bəhanələrlə uzatmağa çalışacaq. Bununla tərəflərin hamısından dividentlər əldə etmək niyyəti güdəcək. Şübhəsiz ki, sonda imzalayacaq, amma onadək mümkün qədər vəziyyətdən yararlanmağa çalışacaq.

- Rusiya Xarici İşlər Nazirliyinin sözçüsü Mariya Zaxarova görüşün başladığı ərəfədə Avropa Birliyinin vasitəçiliyinin əleyhinə çıxdı. Onun iddiasına görə, Brüssel prosesi tormozladığı halda, Moskva irəliyə doğru konkret addımların atılmasına zəmin yaradır. Sizcə, Moskva qarşıdakı müddətdə Brüsseli qabaqlamaq üçün hansı addımları ata bilər?

- Çox qəribə bir mənzərə yaranır. Təbii ki, biz Zəngəzur dəhlizini işə salacağıq. Amma bu dəhlizin işə salınmasında bizdən qat-qat maraqlı olan dövlət Rusiyadır. O, Zəngəzur dəhlizinə Ukraynada apardığı müharibə səbəbindən ona qarşı tətbiq edilən genişmiqyaslı sanksiyaların çəmbərindən çıxış yolu kimi baxır. Rusiya Zəngəzur dəhlizi vasitəsilə Türkiyə bazarına daxil olmağı, öz məhsullarını və təbii resurslarını buradan həm də dünya bazarına çıxarmağı hədəfləyir. Buna görə də, Rusiya çalışacaq ki, Zəngəzur dəhlizi mümkün qədər tez istifadəyə verilsin. Məhz bu səbəbdən Rusiya Federal Təhlükəsizlik Xidməti Ermənistan-İran sərhədindəki bölgələrdə – Zəngəzurda yolları nəzarətə götürdü.

Məhz bu səbəbdən Rusiya sərhədçiləri Ermənistanın Tavuş rayonunda – Azərbaycanın Qazax rayonu ilə həmsərhəd bölgədə yeni kazarmalar tikərək, yeni psevdo hərbi bazalar yaradırlar. Burada məqsəd həm Ermənistanın şimalında, həm də cənubunda strateji avtomobil şoselərini nəzarətə götürməkdir. Bu, Zəngəzur dəhlizinin açılmasına hazırlıq prosesidir.

Rusiya heç bir vəchlə Avropa Birliyinin, yəni Qərbin prosesə qarışmasına imkan vermək niyyətində deyil. Bunun üçün əlindən gələni edəcək: təxribatlar da olacaq, ermənilər mövqelərimizi atəşə tutmağa da davam edəcəklər, müxtəlif diversiya qruplarının Azərbaycan ərazilərinə sızma cəhdləri də olacaq və s. Bunların hamısının arxasında Rusiya və İran dayanır. Rusiya Şarl Mişelin bəyantından sonra sakit dayanmayacaq.

Geosiyasi oyunçular öz oyunlarını davam etdirəcəklər. Biz buna hazır olmalıyıq. Proses getdikcə mürəkkəbləşir. Azərbaycanın diplomatik uğurları, yürütdüyü müstəqil siyasət, təbii ki, müəyyən qonşularımızı qıcıqlandırır. Biz də bu qıcığın hansı fəsadlar törədə biləcəyini indidən hesablamalıyıq.

- İranlı həmkarı Hüseyn Əmir Abdullahiyanla görüşən Rusiya xarici işlər naziri Sergey Lavrovun açıqlaması da maraqlı oldu. Lavrov Azərbaycan, Ermənistan və Rusiya nümayəndələrindən ibarət üçtərəfli işçi qrupunun Cənubi Qafqazda nəqliyyat əlaqələrinin açılması yönündə irəliləyiş əldə etdiyini dedi. Sizcə, bunu Zəngəzur dəhlizinə qarşı olan İrana Rusiyanın mesajı hesab etmək olarmı?

- Zəngəzur dəhlizi ilə bağlı İran və Rusiyanın əməkdaşlığı mümkün deyil. İran üçün Zəngəzur dəhlizi həyati önəm daşıyan bir antilayihədir. İranın fikrincə, bu layihə reallaşsa, Ermənistan üzərindən Gürcüstan və Rusiyaya çıxışlarını itirəcək. Həmin dəhlizə Rusiya sərhədçiləri ilə yanaşı, Azərbaycanın təhlükəsizlik qüvvələri və Türkiyə hərbçilərinin də nəzarət edəcəyi istisna olunmur. İranı qıcıqlandıran budur. Buna görə də, Rusiya və İranın bu məsələdə əməkdaşlığı geosiyasi baxımdan mümkün deyil. Rusiya taktiki baxımdan müəyyən addımlar ataraq, onun üçün strateji önəm kəsb edən məqsədlərini həyata keçirmək üçün indidən zəmin yaratmağa çalışır. Rusiya bunun üçün həm Azərbaycan, həm də Ermənistanla əlaqələrini gücləndirəcək. Əlaqələri gücləndirməklə yanaşı, hər iki ölkəyə təsir və təzyiqlərini intensivləşdirmək üçün yollar axtaracaq. Biz buna hazır olmalıyıq.