"İndə də intriqa yaratmaq, adamları üz-üzə qoymaq, kinonu məhv etmək üçün..." - Müsahibə

Kinorejissorlar Gildiyasının rəhbəri, Əməkdar incəsənət xadimi, rejissor Hüseyn Mehdiyev Teleqraf.com-un suallarını cavablandırıb.

Onunla müsahibəni təqdim edirik.

- Hüseyn müəllim, iki günlük kino forumu sizin üçün nə ilə əlamətdar oldu?

- Ondan başlayaq ki, kino forumunun keçirilməsi çox müsbət hadisədir. Sovet dönənimdən üzü bu tərəfə kino ictimaiyyətinin belə çoxşaxəli – yaradıcı müəllifləri, texniki işçiləri, kinoteatr təmsilçilərini əhatə edən görüşü olmamışdı. Bu, özü-özlüyündə böyük hadisədir. Nə qədər bir yerdə çox olsalar, bir-birilərinə hörmət və kömək etsələr, müzakirə aparsalar, Azərbaycan kinosu bir o qədər ağ günə çıxar.

Təbii ki, ağ günə çıxmaq ifadəsi məcazi mənadadır, ümumən bizim kinomuzun üzü ağdır: yaradıcı, intellektual səviyyə baxımından problemimiz yoxdur, ən əsas problem maliyyədir. Forumda digər problemlər də sadalandı. Mənə elə gəlir, bu problemlərlə Kino Agentliyi məşğul olacaq.

Dediyim kimi, ən birinci problem maliyyə qıtlığıdır. Onu mütləq həll etmək lazımdır ki, kino çəkmək istəyən hər kəsin - istər dövlət, istər özəl, istər hüquqi şəxsin əli pula çatsın. Əlbəttə, söhbət peşəkarlardan, layiqli, səviyyəli insanlardan gedir. O pul əlçatan olmayanda söz-söhbət başlayır. Biri deyir, dövlət filmi olmasın, o biri deyir, özəl film olmasın... Niyə? Hər şey olsun. Bizim gözəlliyimiz elə çoxşaxəli fəaliyyətimizdədir. Özəllə dövlət rəqabətdə olsun.

Hazırda ölkədə iki kinoteatr şəbəkəsi var: “Cinemaplus” və “Park Cinema”. Bu, çox yaxşıdır, düzdür, onlar ölkəni tam əhatə edə bilmirlər, çünki imkanları məhduddur. Ona görə kinonu gəlir gətirən səviyyəyə qaldırmaq gücündə deyillər.

O adamlar ki, vaxtilə kinoteatrları özəlləşdirmək adıyla satdılar... O kinoteatrlar ki, bütün ölkəni əhatə edirdi və yüzlərlə zalları var idi. Soruşmaq istəyirəm: onlar indiyə qalsaydı təzə yaranmış, müasir təchizatla təmin olunmuş iki kinoteatr şəbəkəsinə maneçilik törədərdilər? Yox. Kinomuza yalnız köməkləri dəyərdi. Çəkilən film bir həftəyə pulunu çıxarıb, gəlir gətirərdi. Bunu tam əminliklə deyirəm.

İndi film nümayiş etdirmək üçün əvvəlki qədər böyük xərc lazım deyil. Hər şey çox sadələşdirilib.

Özəl sektor film çəkmək üçün pul tapa bilmir. Soruşuram, bəs özəl sektor necə formalaşsın? Necə inkişaf etsin? Film çəkmək istəyəndə kimə müraciət etsin? Niyə dövlətə müraciət edilməlidr? Niyə fondlar yoxdur, niyə sahibkarlar pul ayırmırlar? O qədər banklar var, onlar niyə kinoya kömək etmirlər? Bu sualları verən yoxdur.

Axı varlı, imkanlı ölkəyik, bunun qarşılığında niyə kinoya yaxın duran tapılmır? Niyə özəl sektor dövlətin puluna göz dikməlidir?

- Dediyiniz şərait olmayanda ucuz komediya çəkmək məcburiyyəti yaranır...

- Bəli, doğrudur. Rejissor görür ki, qəpik-quruşa çəkdiyinə azdan-çoxdan kinoteatrda tamaşaçı baxır. Halbuki imkan olsa peşəkarlar səviyyəli mövzu ətrafına yığışıb yaxşı film çəkərlər. Yenə də deyirəm, bu, ilk növbədə maliyyəyə bağlıdır.

- Hüseyn müəllim, sizin “Dövlət kino çəkmir” fikriniz özəl sektor tərəfindən birmənalı qarşılanmır.

- Dövlət kino çəkmir, dövlət kinoya yardım göstərir. Kinonu çəkən yaradıcı insanlar, prodüserlərdir. Onlar birləşib qrup yaradır, filmi çəkirlər. Bu baxımdan məncə, bu cür söhbətlər bitməlidir: dövlət kino çəkməz, dövlət kinoya yardım edər...

- Yardımı necə göstərmək məsələsi önəmlidir. Vaxtilə dövlət özəl prodakşnlarla işləyirdi. Bəli, o zaman verilən vəsait yardım kimi anlaşıla bilərdi. Amma bu işbirliyinin ömrü az oldu. Sistem dağıldı və yenidən ancaq “Azərbaycanfilm” kinostudiyası kino çəkməyə başladı. Məhz buna görə belə fikir formalaşır.

- Kinostudiyanın rəhbəri forumda maraqlı statistika təqdim etdi. Orada açıq şəkildə kinoya ayrılan vəsaitdən “Azərbaycanfilm”ə çatan maliyyənin hesabatı var idi. O vəsait də film çəkilişlərinə sərf olunub. Kinostudiya heç vaxt büdcədən maliyyələşməyib və büdcə təşkilatı olmayıb. Sovet dönəmində “Azərbaycanfilm” bəlkə də yeganə təşkilat idi ki, özü-özünü dolandırırdı. Moskvadan kredit alırdı. Niyə Moskvanın adını çəkirəm? Çünki o vaxt kino sahəsi mərkəzləşdirilmişdi, krediti göstərişlə ancaq Moskva verə bilərdi.

Rejissor krediti alırdı, gəlirdi bura, filmi çəkirdi, sonra da Moskvaya təhvil verirdi. Filmi Moskvaya təhvil verməyin də səbəbi var idi. Moskva öz növbəsində həmin filmin bütün SSRİ məkanında prokatını təşkil edirdi. Bununla film xərcini çıxarırdı. Hələ filmlərimizin xarici ölkələrə satılmasını demirəm.

Bizim bir çox filmlərimiz xaricə satılıb: “Babək”, “Nəsimi”, “Arşın mal alan” və digərləri. Deməyim odur ki, kinematoqrafımız heç vaxt indiki vəziyyətdə olmayıb. Həmişə özü qazanmağa çalışıb və qazanıb da.

“Azərbaycanfilm” kinomuza elə sənətkarlar, korifeylər bəxş edib ki, saymaqla bitməz. Rejissorlar, təsvir rejissorları, ssenaristlər, rəssamlar... Onların ömrü bu məkanda keçib, sitatları ilə insanların dilində əzbər olan filmlər çəkiblər. Bundan artıq nə demək olar? Ayaz Salayev düz deyir, necə ki, konservatoriyamız, milli kitabxanamız var, biz kinostudiyaya da elə yanaşmalı, onu qoruyub dirçəltməliyik.

Bir də ki, “Azərbaycanfilm”in ərazisində dekorasiyalar tikmək olar. Məsələn, İçərişəhərin ən baxımlı yerini burda qurmaq, onu pavilyona çevirmək mümkündür. Bütün dünyada bu cür təcrübələr var. Bizdə niyə olmasın?

Bu gün əlimizdə olan imkanları kiminsə məqsədlərinə görə səpələməyək. Mən bilmirəm bu söhbətlərin arxasında hansı məqsədlər dayanır, amma belə şübhədəyəm ki, bu, milli kino, milli dövlətçilik naminə deyil.

- Şübhəniz “Azərbaycanfilm”in tamamilə ləğv olunması ilə bağlıdır?

- Deyirlər ki, ancaq xidmət göstərsin, filmlər çəkilməsin. Niyə? Yadınızdadır ki, televiziya serialları başlayanda xarici serialların nümayişini qadağan etdilər. Bundan nə udduq?

- Müəyyən mənada yerli serialların daha çox çəkilməsinə və tamaşaçı qazanmasına dəstək oldu.

- Axı, biz rəqabəti süni şəkildə ləğv etdik. Onda bu necə bazar iqtisadiyyatıdır? Niyə biz süni şəkildə hansısa özəl struktura maneə yaradaq? Belə çıxır ki, təbii rəqabətdən qorxuruq.

- Serial mövzusunu davam etdiririksə, məncə, o rəqabətə də ilkin dövrlərdə davam gətirmək asan deyil.

- Amma elə alınmasın ki, kinoteatrların vəziyyətinə gətirib çıxarsın. İş işdən keçib, hamısı dağıdılıb, satılıb. Heç olmasa səhvlərimizdən nəticə çıxaraq, addım atanda ölçüb biçək ki, ikinci dəfə o səhvləri etməyək.

- Forumda sizin təklifiniz bu idi ki, “Azərbaycanfilm” Milli Kino Mərkəzi olsun.

- Bəli, biz təklifimizi vermişik. Qanunda milli statusla bağlı dəqiq fikirlər var. O fikirlərin hər cümləsi elə bilin ki, kinostudiya üçün yazılıb: tarixi, milli dəyərləri, verdiyi töhfələri, zəngin fondu... Niyə də olmasın? Milli status almış hansı mədəni obyektdən əksikdir? Bəlkə də hamısından üstündür, çünki yüzlərlə əsərlər yaradıb, indi də xalq tərəfindən sevilə-sevilə baxılır. Həm də mənəvi-əxlaqi dəyərləri aşılayır. Bunu görməmək, bilməmək, bilərəkdən qarşını almaq mənə elə gəlir ki, milli kinoya qarşı düşmənçilikdir.

- Forumda rejissorları bilərəkdən milləti aşağılamaqla festivallarda uğur qazanmaqda ittiham etdilər. Filmləri dünya festivallarında nümayiş olunan və mükafat qazanan rejissorsunuz, bu məsələyə yanaşmanız maraqlıdır.

- Hər festivalın öz siyasəti var. Biz də vaxtilə “Audiovizual” festival həyata keçirmişik. Festivalı ya dövlət maliyyələşdirirdi, ya özəl struktur. Kim onu maliyyələşdirirsə, aydın məsələdir ki, müəyyən siyasət çərçivəsində şərtlər qoyur. Hər bir festivalın ölkə daxilində ümumi siyasəti var. İtaliya, Fransa, Almaniya, hərədə bir cürdür. Və əlbəttə ki, festivallar elə filmləri götürməyə çalışırlar ki, onların qəbul etdiyi, gördüyü siyasəti, mənəvi dəyərləri aşılasın.

Bu mövzunun bir tərəfi. Bu tərəfdən yanaşanda, bəli, məncə də bir az ehtiyatlı davranmaq lazımdır. Çünki çox pis təsirləri ola bilər.

İkinci tərəfdən mən sizi əmin edirəm ki, festivala təqdim olunan filmdə rejissorun qeyri-adi baxışı, yeni kino dili varsa və bu bir sənət əsəridirsə, heç bir festival onu diqqətdən kənarda qoymaz. Ola bilsin, onu nümayiş etdirərlər, amma heç bir mükafat qazanmaz.

Bir şeyi nəzərə almaq lazımdır ki, festivallar yalnız mükafat demək deyil. Festivallar elə bir yerdir ki, orda müxtəlif ölkələrin kino tənqidçiləri, kinoşünasları, rejissorları, kino biliciləri yığışırlar. Festival dünya kino sahəsində gedən prosesləri əks etdirən bir məkandır. O məkanda hamı hər şeyi görür. Hansısa bir tənqidçi filmə baxar, amma onun haqqında yazmaz, bütün hallarda bilər ki, bu film Azərbaycandan gəlmişdi...

Bizim dünya ilə danışmağımız, dialoqa girməyimizin yeganə aləti festivaldır. Ona görə festivalı qaçırmaq, ona mənfi münasibət bəsləmək düzgün deyil. Düzdür, yenə deyirəm, siyasi məsələdə çox diqqətli olmalıyıq. Onların şərtləri ilə oynamaq düz deyil. Amma bunu da nəzərə almaq lazımdır ki, festivallar bizim dünyaya çıxışımız üçün yaxşı platformadır.

Bundan başqa festival böyük bazardır. Bu bazarı biz niyə unuduruq? Hər normal festivalın bazarı var. Sənin filmlərin varsa, çıxart bazara... Pulun var, get orda pavilyon aç, təbliğ elə...

- Kino Agentliyinin yaradılmasının gecikməsi, sədr və heyətin açıqlanmamasına münasibətiniz?

- Çox pis, yenə də uzadılır. Axı, nə problem var? Niyə indiyə kimi həll olunmayıb? Bu, bizi çox narahat edir. Çünki idarəetmə sisteminin başında duran insandan çox şey asılıdır. O, əgər bu sistemi bilirsə, ürəyi yanırsa, deməli, kino naminə nəsə edəcək. Yox, karyeraya görə gəlibsə, onda məsələ qəlizləşəcək.

Bir məsələni də vurğulayım, forumdakı bəzi çıxışlarda özəl sektorla bağlı özüm üçün çox pis qənaətə gəldim. Açığı, mən belə təsəvvür etmirdim. İndiyə qədər düşünürdüm ki, bu sahədə həm peşəkar, həm iqtisadi münasibətlər baxımından bir az savadlı, bir az da diplomat, ümumiyyətlə kinoya ürəyi yanan adamlar var. Amma onlara qulaq asdıqca bu nəticəyə gəldim ki, çoxu primitivdi, elə məqsədlər güdürlər ki, onlarla yüksək niyyətlərə çatmaq mümkün deyil.

Özəl sektorla dövləti qarşı-qarşıya gətirirlər, bu, düzgün yanaşma deyil. Axı, nə özəl, nə dövlət... Bir fikir var, bir amal var: milli kinematoqrafiyamız. Bölgü aparanların məqsədi indiyə kimi necə kinonu dağıdaraq, insanları bir-birinə üz-göz edərək, müəlliflər arasında intriqa yaradaraq bu vəziyyətə gətiriblərsə, indi də elə davam etmək istəyirlər.

Bu qarşıdurmadan qaçmaq lazımdır. Özəl sektora kim mane olur? Özəl sektorun əl-qolu dövlət sektorundan daha açıqdır. Başqa məsələdir ki, özəl sektora iqtisadi, maliyyə, hüquqi şərait yaratmırlar. Getsinlər, yaratsınlar.

- Kim yaratsın?

- Kino Agentliyinin birinci vəzifəsi kinematoqrafiya sistemində əlaqələri tənzimləmək, bütün istiqamətlər üzrə normal iş strukturu yaratmaqdır. Fondlarmı yaradılacaq? Vergi güzəştlərimi olacaq? Sənətkarlara xüsusi göstərişmi olacaq? Nə olacaq, bilmirəm. Bildiyim odur ki, bu siyasəti agentlik həyata keçirməlidir. Ki, kino ilə məşğul olan hər bir sahibkar öz fəaliyyətini bu ölkədə normal şərtlər daxilində qursun.

- Hüseyn müəllim, vaxtilə Rasim Ocaqov, Cəmil Quliyev və digərlərinin çəkdikləri filmlərin bəziləri məhz özəl sektorun payına düşür. Bu o dövr idi ki, siz “Azərkinovideo”da sədr müavini idiniz və dövlət sifarişli filmləri təsdiqləyirdiniz. Bu sistem necə qurulmuşdu?

- Düz deyirsiniz, yaxşı ki, yada saldınız. 90-cı illərin ortalarında rejissorlar dövlət sifarişli filmləri çəkmək istəmirdilər, çünki hamısı özəl sektorda yaxşı pul tapırdılar, yaxşı da çəkirdilər. Sahibkarlar kinoya maliyyə ayırmağa maraqlı idilər.

Dövlət sifarişi olanda başağrısı çox olur: yoxlama, sənəd işləri və sair. Özəl sektor azad idi, pulu var idi, necə istəyirdi elə də xərcləyirdi.

Bu cür şərait yaradandan sonra dövlətlə özəl sektor arasında hansı problemlər yarana bilər? Deməli, cənablar, əvvəl o şəraiti yaradın, daha sonra nəyin olub, nəyin olmadığını müzakirə edək.