Şəhriyar Del Gerani: “Dünyaya çıxarılası şeirlər yazmamışam” - MÜSAHİBƏ

Teleqraf.com şair Şəhriyar Del Geraninin "artkaspi.az"-a müsahibəni təqdim edir:

– Həmişə statuslarında və yazılarında istedad amilini qabardırsan. Bəs bir insanın istedadlı olduğunu bilmək üçün meyarın nədir?
– Müsahibə öncəsi səninlə kiçik bir dialoqumuz oldu. Məndən soruşdun – istedadın ilkin göstəricisi nədir? Cavab verdim ki, istedad – ilk növbədə mətni görə bilməkdir. Məsələn, eyni hadisəyə şahid iki nəfər olayı nəql edir. Biri elə danışır ki, sən heç nə təsəvvür edə bilmirsən, nə baş verdiyini anlamırsan. Bütün danışdıqları səs-küydən başqa bir şey olmur. Digəri isə ikicə cümləylə həmin hadisəyə az qala birbaşa səni də şahid edir. Bax, istedad dediyimiz nəsnə də budu. Yazıçı, şair həmin situasiyanı görə, həmin situasiyanın onurğasını mətnə çevirə bilməli. Baxırsan roman yazıb, hekayə yazıb. Oxuyursan, hər şey qaydasında, əməlli-başlı oturub yazıb. Amma nəyi yazdığının fərqində olmayıb. Yazdıqlarında xaotik küydən başqa heç nə yoxdur. Heç nə eşitmirsən. Mətn sənə heç nə demir. Həyatın, hadisənin yanlış hissələrini köçürüb. Eyni zamanda şeirdə. Hər gün onlarla şeir oxuyuruq. Yenə də baxırsan hər şey qaydasındadır, yazıb, amma nəsə çatmır. Bax, o "nəsə” istedaddır.

– Çingiz Əlioğlu müsahibəsində belə bir fikir dedi ki, psevdoədəbiyyat getdikcə çoxalır, xüsusilə, xanımlar daha canfəşanlıq edirlər. Sənin xanım yazarların yaradıcılığına münasibətin necədir?
– Mən bu məşum bölgü ilə razı deyiləm. Bu "canfəşanlıqda” kişilər də bol, qadınlar da. Ola bilsin, Çingiz müəllimin gözünə qadınlar daha qabarıq dəyib. Azərbaycan və Azərbaycan kimi dinin, mentalitetin amansız hakim olduğu bütün cəmiyyətlərdə qadınlar dəhşətli ağır şərtlərin basqısı altında yaşayırlar. Bu tövr basqılardan sıyrılıban ədəbiyyat yaratmaq, ümumiyyətlə yaradıcı insan ömrü yaşamaq da başqa məharət tələb edir. Bu müstəvidə kişilər daha rahatdı. Bəlkə də bizim xanım dostlardan umduğumuz mətnləri ala bilməməyimizin kökündə məhz bu amansız fakt dayanır.

– "Yaradıcı ömür” deyərkən nəyi nəzərdə tutursan?
– Məsələn, mənim gecənin üçündə-dördündə evə getmək lüksum var, amma qadının yoxdur. Və ya mən sərxoş olub küçədə ucadan mahnı oxuya bilərəm, sokqabıya təpik vura bilərəm, amma qadın bunları edə bilmir. Yaxud, hər şeyə əlimin çölüylə "əh!.. deyib” pencəyimi götürüb çıxıb gedə bilərəm hamıdan, amma qadın yox, gedə bilmir. Mən bu sadaladıqlarımı etməyə də bilərəm. Heç etmirəm də. Əsas odur, mənim bunları etmək azadlığım var, belə deyək - potensialım var. Qadının isə bütün bunları düşünmək azadlığı belə yox. Azərbaycan qadını bu potensialdan belə məhrum.

– Amma sərbəst yaşayanlar da var axı...
– Görünür, sərbəst yaşayanlarda bayaq dediyim həmin o "nəsə” çatmır...

– Səncə, şair öz obrazını necə formalaşdırmalıdır?
– Bu spontan məsələdir. Obrazı şairin xarakteri, istedadı, intellekti, təfəkkür tərzi özü diktə edir. Başqa sözlə desək – şairin obrazı xarakteri ilə birgə doğulur. Bir vaxtlar müsahibələrin birində dediyim, indi dillərdə laədri dolaşan – "istedad – həyat tərzidir”... məsələsi.

– Şeirlərin barədə belə fikir var ki, müxtəlif şeirlərin kollajıdır. Məsələn, sərbəstlə hecanın uyarlılığı var, bunu çox vaxt Vaqif Bayatlıya bənzədirlər və ya obrazlar sistemində Vaqif Səmədoğludan gəlmələr müşahidə olunur, yaxud "poetiq təqvim”, aylara şeir yazmaq Səlim Babullaoğlunun şeirlərində hələ uzun illər əvvəl rast gəlinirdi və s. Bu məsələlərə münasibətin necədir?
– Bilirsən ki, heç vədə mətnlərimin "cangüdəni” olmamışam. Əgər bu fikirlər varsa, deməli, həqiqət payı da var. Ümumiyyətlə isə, şeir həm də bütövlükdə emosional reaksiyadır. Şairin hadisələrə, adamlara, ağaclara, Allaha, təbiət hadisələrinə və. s şeylərə və zadlara reaksiyası. Mən Musa Yaqubun şeirindəki yağışdan da təsirlənə bilərəm, pəncərəmə döyəcləyən yağışdan da. Əsas olan odur ki, şair bütün bu təsirlənmələrin içindən peşəkarcasına arınıb öz şeirinin intonasiyasını tapa bilsin, öz içinin nəğməsini eşitsin. Mənə elə gəlir istər "Darıxmağın adı” kitabına daxil olan şeirlərdə, istərsə də kitabdan sonra çap etdirdiyim şeirlərin hamısında "Şəhriyar del Gerani intonasiyası” var. Bütün səmimiyyətimlə deyirəm, əgər o intonasiya olmasaydı, ümumiyyətlə şeir adına heç nə yazmazdım. Biryolluq imtina edərdim...

– Adətən, həyatın düyünlü nöqtələri yaradıcılığa ciddi təsir edir. Məsələn, işsizlik, ayrılıq, yaxınların dönüklüyü və s. Sadaladıqlarım insanı sarsıdır. Özünəməxsus daxili dünyası olanlar, bu zaman daha yaxşı yazmağa başlayırlar. Bəs işsizlik yaradıcı insan kimi sənə necə təsir etdi?
– Yaxşı sualdır. Belə deyim, işsizliyin başqa adı da pulsuzluqdur, pulsuzluğun başqa adı da məişət qayğılarıyla uğraşmaq, soyuducuyla "dalaşmaq”, supuluyığanla "çəpləşmək”, məhəllə dükanının nisyə dəftərində "çap olunmaqdı”. (gülür) Əlbəttə, bütün bunlar normaldır. Amma o qədər də zarafata salınası mövzu deyil məişət. Zarafat eləmirəm, məişət ciddi məsələdir. İnsanın, xüsusilə yaradıcı adamın məişətə uduzması çox ağırdır. Ən pis tərəfi də bu ki, adamı deyingən eləyir bu məğlubiyyət. Gərək bundan qaçasan. Mənə bütün bu çətinliklərdə yumor hissim kömək edib. Özüməironiyam qoruyub məni deyingənlikdən. Məişət deyingəni qədər zəhləmi tökən ikinci bir adam yoxdur. Özü də kapitalizmdə. Kapitalizmdə də adam pulsuzluqdan şikayət edər? Düzdü, mənim də əsəblərimi tarıma çəkir bu vəziyyət. Yaradıcılıq, məxsusən şeir adamdan rahatlıq tələb edir, harmoniya istəyir. Harmoniya pozulanda heç nə yaza bilmirəm. Elə olub 10 ay, 15 ay bircə misra belə yaza bilməmişəm. Sənin sualındakı "özünəməxsus daxili dünyası olanlar belə hallarda daha yaxşı yazmağa başlayırlar” təsbitini məhz bu müstəvidə yanlış hesab edirəm. Mənim son gəldiyim qənaət bu ki, yaradıcı adam zəngin həyat tərzi yaşamalıdır. Nə qədər qəribə olsa da deyim, bəzən mənə elə gəlir ki, mənim avtomobilim olmasaydı, mənzilim olmasaydı, istədiyim restoranlarda əylənə bilməsəydim, istədiyim pencəyi, ayaqqabını ala bilməsəydim, hansısa xanım dostuma könlümdən keçən hədiyyəni bağışlaya bilməsəydim, heç o sevilən şeirləri də yaza bilməzdim.

– Kim çox oxunursa, daha çox təhrif olunur. Bu bir sıra şairlərə aiddir. Sanki daha çox oxunduqca şairin yazdıqlarının cövhərindən uzaqlaşırlar...
– Azərbaycanda sevilən şair olmaq həmin adamın özündən başqa hamıya sərf edir. Burada şair kimi sevilmək həmişə şairin əleyhinə işləyir. Mənim oxunan şair olmağımın şəxsən mənə nə maddi, nə də mənəvi heç bir xeyri olmayıb. Ancaq ziyanı olub, zərbələr vurub. Haqqımda arzuolunmaz miflər yaradıblar, həmişə obrazımı zədələməyə çalışıblar, "əyyaş” deyiblər, "alfons” deyiblər, "babnik” deyiblər, qəribə olsa da eyni zamanda "mavi” deyiblər. Təsadüfi deyil ki, mənimlə tanış olan hər 5 nəfərdən hər 5-i "mən səni belə bilməzdim” deyə təəccüb edib. Sən də yaxşı bilirsən mənim barəmdə hansı önyarqıları sırıyıblar cəmiyyətə. Fərid, bu cəmiyyətdə sevilməyi adama bağışlamırlar. Min şükür, hələ mənim çox oxucum da yoxdur, beş-on min civarında olar, ya olmaz. Onlar da hamımızı oxuyur. İndi ola bilər ki, məni üç nəfər artıq oxuyur, beş nəfər daha çox sevir və ya on nəfər daha artıq paylaşır sosial şəbəkələrdə-filan. Bundan ötrü adama zülm etməzlər axı. Fakt budur ki, mənfi bir imic uydurublar mənim haqqımda, arzuolunmaz şəxs kimi tanıdırlar hər yerdə. İki ildən artıqdı mənə iş vermirlər. Xeyli səssiz qaldım. Axırı dostum Salam Sarvan dedi ki, belə olmaz, ərkin çatan, münasibətin olan adamlara müraciət elə. Dedim baş üstə. Xülasə, döymədiyim qapı qalmadı, "zınqıldatmadığım” telefon qalmadı. Alınmadı ki alınmadı. Hətta bu yaxınlarda atama da zəng elədim. Dedim, bəy, gör neçə müddətdir işsizəm, xahiş edirəm mənə rayonda, kənddə-kəsəkdə bir iş "düz-qoş” elə. O da dedi ki, darıxma, bir az da səbir elə, bir şey fikirləşərik. Az qaldı məndən CV istəsin.

– Səncə, bütün bunlara ancaq istedadın bais olur?
– Bilmirəm. Mən kimə nə etmişəm axı?

– Bəlkə hansısa günahlarının cəzasını çəkirsən... (gülüş)
– Belə çıxır ki, ölkədə hamının günahını mən çəkirəm? (yenə gülüş)

– Bəlkə özünüifadə imkanlarını məhdudlaşdırırsan, ona görədir...
– Bilmirəm.

– Klassik ədəbiyyatda "ki”-nin misranın əvvəldə işlənməyi var idi, sonradan XX əsr ədəbiyyatında bu məsələ qismən səngidi. Amma sən bunu həm şeirdə, həm nəsrə yenidən istifadə etdin, elə bilirəm qəbul olundu. Yaxud "əgərçi”-ni dilə-ağıza sala bildin....
– Bunlar mənim istər poetik, istər prozaik təhkiyəmin özünün gətirdiyi sözlər, ifadələrdir. Məndən asılı olmayan şeylərdi yəni. Həqiqət isə budur ki, mənim şeirlərim hamısı muğamdan gəlir. Hamısında tar səsi var. Heç birində saz dınqıltısı yoxdur, tar ləngəri var. Ümumiyyətlə, bu qənaətdəyəm ki, muğamı bilmədən, əruzu hiss etmədən, Quranın daxili intonasiyasını duymadan türk dilində, xüsusilə Azərbaycan türkcəsində şeir yazmaq, özünü bir imza kimi türkdilli şeirdə təsdiq etmək mümkün deyil.

– Sazdan gələndə nə olur bəs?
– Sazdan gələndə olur: "yar yaxasın düymələsin, düymələmir özü bilsin”. Ümumiyyətlə, saz köçəri tayfaların özünüifadə alətidir. Mədəniyyət, böyük mənada Kult qaçaraq deyil, oturaq həyat tərzində yaranır. Folkloru yazı kultu sıradan çıxartdı. Danışıq dili küt, nimdaş dildir, yazı dili gəlişmiş, çağdaş. Çağdaş dünyada böyük mədəniyyətlər danışıq diliylə deyil, yazı diliylə kontakta girir. Bu anlamda saz – şifahi nitqdir, tar – yazılı nitq.

– Vaqif Bayatlı və Vaqif Səmədoğlunun şeirlərini sevirsən. Bu şairləri hansı poetik üstünlüklərinə görə yüksək dəyərləndirirsən?
– Bəzən baxıram bir adam bir-iki saatlıq müsahibə verib, hər şeydən danışıb. Ən qəribəsi də bu ki, adam bütün sualları cavablandırıb. Düzü, məni diksindirir belə şeylər. Necə ola bilər adamın hər şeyə cavabı olsun? Bu məni dəhşətə gətirir, inan. İnsan hər şeyin cavabını necə bu qədər "bilir”? Məsələn, mən sənin sualına uzaq Qərb, Amerika ədəbiyyatından və ya orta Şərq, yaxın Rusiya poeziyasından bir neçə sitat gətirməklə cavab verə bilərəm. Məlum. Di gəl, tam səmimi deyirəm, mən sənin bu sualının cavabını dərin qatlarda bilmirəm. Mən eyni sevgiylə Musa Yaqubu da oxuyuram, Ramiz Rövşəni də. Amma hansı poetik üstünlüklərinə görə dəyərləndirdiyimi bilmirəm...

– Bəs müasirlərindən kimləri təqdir edirsən?
– Bir neçə dəfə bu suala cavab vermişəm, indi də deyim. Konkret poeziyadan söhbət gedirsə, təəssüf ciddi imza görünmür hələ. Mən də gənc qələm dostlarımızın yanında "xal” qazanmaq üçün 70 ad çəkə bilərəm. Amma o yalançı "xallar” nə mənə lazım, nə də bu aldanış onların özlərinə gərək. İnciyirlər məndən, bilirəm. Eybi yox, qoy incisinlər. Amma əlini üstünə qoyub rahatlıqla "bax, bunu yazan adam şairdir” deyə biləcəyim ciddi bir şeir, mətn toplusu, kitab yoxdur hələ. Hərdən mənə elə gəlir bizdən sonrakı ədəbi nəsil ədəbiyyata yox, facebook-a gəldi. Ona görə qeyri-ciddi göründülər, qeyri-ciddi işlərlə uğraşdılar. Düzü, istər mənim özümün, istərsə ədəbi elitanın qəbul etdiyi, etiraf etdiyi kitab olaraq sonuncu şeirlər toplusu müəllifi olduğum "Darıxmağın adı” idi. Hətta bir az qabağa gedib, məncə, bir qədər də kitabın sehrinə düşüb, emosionallığa qapılıb "müstəqillik dövrü poeziyamızın kitabı” da dedilər. Ya zəlzələdən, ya vəlvələdən, o kitab hadisə ola bildi. Artıq o kitab gənclik üçün bir etalondur. Gərək elə bir şeirlər kitabıyla çıxış etsinlər ki, "Darıxmağın adı”nın kölgəsində qalmasınlar. Təəssüf, ondan sonra çap olunmuş kitablar onu adlaya bilmədilər, onun yanında görünə bilmirlər. Mən o eyforik mərhələni adlamışam, sadəcə fakt kimi deyirəm bunları. Daha məni "Darıxmağın adı” məşğul etmir. Kənardan aşırı eqoizm kimi görünə bilər. Olsun. Hər-halda mənimlə eyni fikirdə olan xeyli peşəkar ədəbiyyat adamları var. Onlar yaxşı bilir, mən hansı laddan danışıram.
Bir də son aylarda bir şeir kitabı çıxdı, çox bəyəndim, onun haqqında yazacam deyə, müsahibədə bu barədə danışmaq istəmirəm.

– Bəs eyni vaxta ədəbiyyata gəldiklərindən kimin əsərləri sənin üçün maraqlıdır?
– Mən bilmirəm kimlərlə eyni dövrdə gəlmişəm. Həqiqətən. Nə AYO-da olmuşam, nə də AYB-nin "Gənc ədiblər məktəbi”ndə. Heç bir birlikdə olmamışam, tək gəlmişəm.

– Göydən zənbillə düşmüsən bəlkə? (gülüş)
– Məndən nə desən çıxar. (gülüş) Məni ilk dəfə, səhv etmirəmsə 2009-da Zahir Əzəmət o vaxtkı "Kult.az”-da çap edib. Sonra 2010-da Rövşən Qəmbərov "Oxu zalı”nda. Yəni, məntiqi olaraq özümü sizin ədəbi nəsilə, şərti olaraq "2010-cular” deyilən nəsilə aid edirəm. Amma siz də məni çox sonralar qəbul etdiniz, təxminən dünənlərdə. Hətta sualından belə başa düşdüm ki, hələ də tərəddüd edirsiniz. (gülür) Siz məni qəbul edəndə artıq mən Azadlıq Radiosunun ənənəvi "Ədəbi azadlıq” ədəbiyyat müsabiqələrində bir neçə dəfə qalib olmuşdum, "MKM-2013”də romanım qalib olmuşdu, ədəbiyyatşünaslar, tənqidçilər haqqımda xeyli məqalələr yazmışdılar, Seyfəddin Hüseynli, Yusif Rzayev dəfələrlə demişdilər ki, onu oxuyun, sevin, o da sizlərdən biridir ey könül həmdəmləri, ey əhli Məclisi-xamuşan, qoymayın gedib qoşulsun Məclisi-fəramuşanlara. (gülür)

– Layiqli və istedadlı şair nə qədər səbirli olmalıdır ki, ölkəsindən kənarda da tanınmağa ömrü yetsin?
– Bunun üçün ilk növbədə tərcümə problemi aradan qalxmalıdı Amma mənə görə şeir ilk növbədə milli hadisədir. İstər dil olaraq, istərsə təfəkkür. Məsələn, mənim bütün şeirlərim türk dili və türk təfəkkürünün imkanları çərçivəsində, potensialındadır. Mən milli şairəm, türk dilinin şairiyəm. İstənilən şeirimi Türkiyə türkcəsinə uyğunlaşdır, Azərbaycandakı reaksiyadan 10 dəfə artıq uğur qazanacaq, seviləcək, əzbərlənəcək. Di gəl, inanmıram ingilis, ya alman dilində həmin şeirlər uğur qazansın, sevilsin. Çünki mən ingilis, alman təfəkkürünün şairi deyiləm. Dünyaya çıxarılası şeirlər yazmamışam. Məni bir şair kimi qəbul etmələri üçün onlara muğamı, əruzu öyrətmək lazımdı, Quranın daxili intonasiyasını əxz etdirmək lazım. Tərcümə effekti şeirdə keçmir. Nədən ki, şeirin tərcüməsində yalnız sətrin, misranın özünü, xarici anlamını çevirmək mümkün. Şairin orijinal intonasiyasını, təfəkkür qatını çevirmək mümkün deyil. Yaxşı olar "dünyaya çıxmaq” istəyən şair dünyanın aparıcı dillərindən birini öyrənsin, həmin dildə yazsın şeirlərini. Amma bu da hələ hamısı deyil. Bir dili bilmək həmin dildə ciddi bədii mətn yarada bilmək anlamına gəlmir. Bunun üçün təkcə həmin dili bilmək yox, həm də həmin dildə düşünə bilmək lazımdır. Heç bizim o çıxmaq istədiyimiz "dünyanın” şairlərini də biz sevə bilmirik. İntellektuallığımıza sığışdırıb etiraf etməyə bilərik. Olsun. Oxuya bilərik, ədəbi fakt kimi qəbul edə bilərik, hətta təqdir edərik də. Olsun. Amma inanmıram Eliotu, Bodleri, Rembonu, ya Kavafisi, nə bilim Tranströmeri, məsələn, Nazim qədər, Cemal Süreyya, Orxan Vəli qədər sevə bilsin kimsə.

– Bu qədər realizmin içində necə romantik şair ola bilirsən?
– Əvvəla şair elə orqanik olaraq romantikdir. O ki qaldı mənə, mənim şeirlərimdə konkret "izm” yoxdur, təbir-caizsə, mən realizmin romantikasını yazıram. Materialist də deyiləm, idealistəm. Şeirlərimin taleyini yaşasam gərək ayda heç olmasa iki-üç dəfə "intihar edim”. Bir qədər mistik olayı xatırladım. Mərhum yazıçı dostum Mövlud Mövludla son dialoqumda mənə yazmışdı: boş ver e, onsuz da "yerin dibinə aparır bu şaquli darıxmaq”. Və bir neçə gün sonra özünü 17-ci mərtəbədən atıb intihar etdi. Mən o misranın poetik həqiqətinin müəllifiyəm, o isə real həqiqətinin müəllifi oldu. Misranı mən yazdım, taleyini Mövlud yaşadı. Baxın, realizm bu qədər təhlükəlidir. Mən şüuraltı bir növ özümü qorumaq üçün realizmdən qaçıram. Realizm amansızdır. Nəsrdə realist oluram, amma sarsılıram, həmən bir təxəyyül elementi əlavə edirəm. Yaxud ironiya ilə vəziyyətdən çıxıram. Ümumiyyətlə, şair niyə realist olmalıdır, anlamıram? Realizm, materializm şairin sonudur. Mənim poeziyada mövzum darıxmaqdır. Heç darıxmaq hissi də real hiss deyil. XXI əsrin nanotexnologiyalar dövründə insan niyə darıxmalıdır ki? Darıxırsansa, təxminən elə real deyilsən.

– Hər hansı vəzifədə işləyə bilərsən? Ümumiyyətlə, səncə, bir şairin vəzifədə işləməsi onun səmimiyyəti ilə nə qədər mütənasibdir?
– Məmur ola bilmərəm. Mənə konkret desələr ki, məsələn, gəl deputat ol, birmənalı şəkildə razılaşmaram. Mənim kimi həssas biri o şərtlərə tab gətirə bilməz. Amma məsələn, "525-ci qəzet”in baş redaktoru ola bilərəm. Həmçinin, Yazıçılar Birliyinin gənclər üzrə katibi. Nəsə ağlıma ilkin olaraq ard-arda bunlar gəldi. İndi Rəşad Məcid müsahibəni oxuyub düşünəcək ki, bunun şüuraltında nələr varmış. (gülür) Dediyim bu ki, səbrimin, əsəblərimin sərhədləri buralara qədərdir. O ki, qaldı səmimilik, yaxud istedad məsələsinə. Mən nə "səmimiometrəm”, nə də "istedadometr”. Bircə onu dəqiq bilirəm ki, səmimiyyət dağıdıcıdır, qurucu deyil. Səmimiyyət bütün münasibətlərdə dağıdıcıdır. Qurucu olan yalandır, qeyri-səmimilikdir. Daha kim harda nə qədər mütənasib olur, nə qədər perpendikulyar olur özü bilər.

– Umberto Eko deyir ki, yaxşı şairlə pis şairin fərqi ondadır ki, birinci ilk şeirlərini yandırdığı halda, ikinci dərc etdirir. İlk şeirlərini dərc etdirmiş şair kimi bu fikrə münasibətin maraqlıdır.
– Uzun-uzadı danışılası və mübahisəli mövzudur. Ekonu əl-əlbət maraqla oxumuşam, amma bu fikrinə rast gəlməmişdim, düzü. Gəlişigözəl fikir kimi qulağayatımlıdır. Amma Eko poeziyanı duya bilməyən, ol səbəbdən poeziya haqqında məsələn, nəsr barədə yazdığı esselər kimi məharətlə yaza bilməyən müəllifdir.

– Məncə, ən səmimi və sənə məşhurluq qazandıran şeirlərin anana həsr etdiklərindir. Bu baxımdan ananı qaytarmaq üçün heç vaxt məşhur və şair olmamağa razı olardınmı? Yoxsa, səncə, bu şair taleyilə bağlı məsələdir?
– Sualın birinci hissəsi haqlı və yerindədir. Mən Azərbaycan oxucusunu ölkəni başına götürmüş "anam mənim-canım mənim” bayağılığından xilas etmişəm. Azərbaycan oxucusu fərqində oldu ki, ana haqqında bu cür də şeirlər yazmaq olar. Ümumiyyətlə, mənim mövzularım həddən ziyadə həssas mövzulardır. Bu mövzularda ciddi mətn faktı olası şeirlər yazmaq ülgüc üstündə canbazlıq etmək kimi bir şeydir. Hər iki tərəfdə təhlükə var, bir tərəfdə bayağılıq, digər tərəfdə adilik. Peşəkarlıq yalnız ülgücün üstündə tarazlığı saxlamaqdır. Ani səhvdən məhv ola bilərsən. Sualın ikinci hissəsi aşırı utopiya olduğundan cavab vermək istəmirəm. Üçüncü hissəsinə də belə cavab verim: şair də, şeir də ilahi faktdır. Yəni, bir növ tale məsələsidir.

– Şeirlərin haqqında deyirsən ki, kütləviləşən sənət nümunəsi ali ola bilməz. Kütləviləşən şeirlərin gözündən düşür. Bəs səncə, şairin çox sevilməsi, tanınması, məşhurluğu onun kütləviləşməsi deyil?
– Bəli, demişəm. İndi də bu fikirdəyəm. Şairin çox müzakirə olanması da bir növ kütləviləşməsidir və bu düzgün deyil. Bacardıqca qaçmaq lazım.

– Döymə qapımı, döyərlər qapını: sənin şeirlərini də yamsılayanlar var. Fikir vermisənmi?
– Mən də rastlaşıram tez-tez. Düzü, utanıram nəsə deməyə də. Elə misralarım var konkret copy-past eləyiblər. Hətta naşı oxucuları çaşdıra da bilirlər bununla. Çünki, naşı oxucu şairin intonasiyasını duya bilmir. Duya bilsə, həqiqət aydın olar onun üçün. Nə etməli? Mən bu mövzuda mübarizəsizliyi seçmişəm. Həqiqi mətn öz taleyini öz doğma müəllifiylə birlikdə yaşayır. O təqlidçilər zaman-zaman olub, tədricən də yoxa çıxıblar. Şair demiş, "qoy oynasın uşaqlar”...

– Səni ateist kimi tanıyırlar...
– Mən ateist deyiləm, aqnostikəm. Böyük mənada BİLMİRƏM. Deməli, bu yaxınlarda bir dialoqa şahid oldum. Dindar yoldaşların biriylə ateist yoldaşlarımızdan biri şıdırğı mübahisə edirdilər. Hər ikisi eyni ibarə, eyni radikallıq və ritorika ilə fikirlərinin doğru olduğunu sübut etmək istəyirdilər. Biri hüdudsuz əminliklə "isbat” edirdi ki, insan torpaqdan yaranıb. Digəri eyni hüdudsuz əminliklə "isbat” edirdi ki, yox, böyük partlayışdan yaranıb. Mən onların bu əminliklərindən dəhşətə gəldim. Və dəqiq bildim ki, bunlardan biri "Allahu əkbər” qışqırıb çox rahat şəkildə baş kəsər. Digəri eyni səs tonuyla "Allah yoxdur” qışqırar və eyni rahatlıqla da baş kəsər. Bu hadisənin təsiri altında bir neçə gün düşündüm. Əmin oldum ki, həqiqətən də mən bilmirəm Allah var, yoxsa yoxdur. Mən bu bilinməzliyin, bu dərkolunmazlığın içindəyəm.

– Bir vaxtlar maraqlı köşələr yazırdın, indi niyə yazmırsan?
– Çünki, bir vaxtlar yaxşı qonorar verirdilər, 50 manat, 70 manat, indi vermirlər. Çox az qonorar təklif edirlər. Nə gizlədim, 30 manat, maksimum 40 manat. Mən də o məbləğin qarşılığında mütəmadiyyən yazmaq istəmirəm. Həftəlik öhdəlik ağır məsələdir. Bilirəm ki, gec-tez aldadacam. İstər sayt rəhbərliyini, istər oxucuları. Ona görə istəmirəm razılaşıb yazmaq. İmzamın səslənişi mane olur bu manipulyasiyaya getməyə. Amma çox istərdim həmin o "bir vaxtlar” qayıtsın, ədəbiyyat-mədəniyyət portallarına həmin büdcə ayrılsın, qələm adamları yenidən həmin portallarda cəmləşsin, lap elə "cəbhələşsin”, lap elə "kim daha usta, daha peşəkar sayt tirajlayır” intriqası yaransın. Təki proses olsun, rəngarənglik olsun. Şair demiş, qoy həmişə günəş olsun...