İran-Azərbaycan gərginliyinin pərdəarxası – Molla rejimini qorxudan üç faktor

“Bu bölgədəki hər hadisənin “domino effekti” var. Keçmişdən gələn sərhəd mübahisələri, demoqrafik fərqlər prosesi tətikləyir. Məsələn, Qarabağ müharibəsi Ukraynanın Krımı geri alması üçün motivasiya olmuşdu”.

Teleqraf.com xəbər verir ki, bunu Türkiyənin “Star” qəzetinin köşə yazarı Mehmet Yalçın Yılmaz deyib.

Onun sözlərinə görə, Azərbaycanın bölgədə güclənməsi və Türkiyə ilə yaxınlaşma prosesinin sürətlənməsi mollaların yuxusunu qaçırır:

“İndi İrandakı vəziyyət bizim diqqətimizi onun həm Əfqanıstana, həm də Azərbaycana qarşı narahat münasibətinə cəlb edir.

Azərbaycan-Ermənistan-İran üçbucağında mümkün gərginlik var. İranın Qarabağ müharibəsindəki münasibəti bəzilərini təəccübləndirsə də, İranın Azərbaycana baxışını Rusiyanın Ukrayna ilə bağlı iddialarına bənzədən analitiklər də var. Təbii ki, bu iddialara qarşı tərəfdən baxa biləcək arqumentlərimiz mövcuddur.

Mədəni hökmranlıq qurmaq və dini təsir dairəsində mövcud olmaq İranın köhnə adətidir. Bu gün İran şiəlik vasitəsilə həm Əfqanıstanda, həm də Azərbaycanda mövcudluq yaratmaqda çətinlik çəkir. Təbii ki, hər iki ölkədə sosiologiya eyni deyil. Azərbaycanda hökm sürən müasir, dünyəvi və türkçü baxış İrana çətinlik yaradır. Azərbaycan-Türkiyə münasibətlərində məzhəb ayrılığı deyil, dil, tarix, inanc birliyi ön plana çıxır.

Ötən illərdə Ərdəbildə başlayan siyasi parçalanma prosesinin sönməsi kontekstində Ərdoğan-Əliyev münasibətləri böyük ümidlər yaradır. Şuşa Bəyannaməsi bu gün vurğuladığımız məsələləri nəzərdə tutan səbəblərdən imzalanıb.

Tehranı narahat edən Şərq-Qərb marşrutu üzrə Zəngəzur dəhlizi fəaliyyətə başlayır. Bu səbəbdən də İran faktiki olaraq Azərbaycanı zəiflətmək üçün Ermənistanı dəstəkləyir. Zaman-zaman Azərbaycanın dincliyini pozmaq üçün hərbi təhdidlər edir. Türkiyə ilə inteqrasiya olunmuş güclü və müasir Azərbaycan Tehranın yuxularını qaçırır”.

Yalçın Yılmaz qeyd edib ki, sanksiyalar qarşısında Rusiya və İranın işini aslanlaşdırmağa çalışan Ermənistan əsas məqamlardan biridir:

“Ermənistanın Ukrayna müharibəsində Rusiyaya göndərilən silahların da tranzit məntəqəsi olduğu iddia edilir.

Əsası 1993-cü ildə qoyulmuş Şərq-Qərb dəhlizi, TRASEKA (Avropa-Qafqaz-Asiya Dəhlizi) bizim üçün Turana gedən yoldur. SSRİ-dən sonra Avropa Birliyinin (AB) irəli sürdüyü dəhliz Xəzərin resurslarına çatmaq istəyən AB-nin və birbaşa Türküstana çıxmaq istəyən Türkiyənin strateji hədəflərini əks etdirir. Rumıniyadan Qazaxıstana və AB-yə qədər 14 ölkəni birləşdirən bu dəhlizə İran müraciət etsə də, qəbul edilməyib.

İran hazırda Şimal-Cənub dəhlizinin həyata keçirilməsini istəyir. Hindistan və Rusiya arasında inteqrasiyalı ticarəti təmin edən bu layihə üçün İran və Ermənistanın təmin edəcəyi maliyyə resursları məhduddur. Hindistan-İran-Rusiya layihəsi Peterburq limanından Avropaya sürətli konteynerlər vəd edir. Bu layihə Süveyş kanalını zəiflədəcək bir iddia ilə gündəmə gəlir ki, qlobal daşımaların 12 faizi bu marşrut üzərindən həyata keçirilir. Misirlə dəyişən münasibətlərə də bu prizmadan baxmaq lazımdır.

Ankara-Bakı əməkdaşlığının tranzit marşrutlar üzrə qlobal ticarətdə hansı nəticələrə səbəb ola biləcəyini bu dəhlizlərin rəqabətindən də anlamaq olar.

Türkiyə bu prosesi qarşılıqlı qazanmaq anlayışı ilə həyata keçirdiyinə görə, Putin hələlik anlayışlıdır və öz problemləri ilə məşğuldur. İran isə həm daxili qarışıqlıqdan, həm də Güney Azərbaycanın çiçəklənən Azərbaycana artan marağından narahatdır. İran bu günlərdə yaşadığı problemlərin öhdəsindən gələ biləcəkmi? Bəlkə daha önəmlisi Azərbaycanın strateji önəmini və Türkiyə ilə ortaq gələcəyini qəbul edəcəkmi? Baş verənləri birlikdə izləyəcəyik”.