Külü gülə çevirən ustadın hekayəti - BORXES
Teleqraf.com Xorxe Luis Borxesin "Paraselsin qızılgülü" hekayəsini təqdim edir:
Zirzəmidəki ikiotaqlı laboratoriyada Parasels Allaha – kimin, ya haranın Allahı olur olsun, fərq eləməz – yalvarırdı ki, ona bir şəyird göndərsin. Hava qaralırdı. Buxarının öləziyən alovu divara solğun kölgələr çəkirdi. Durub çırağı yandırmağa da heyi qalmamışdı. Parasels elə əldən düşmüşdü ki, dua elədiyini də unutmuşdu. Qapı döyüləndə gecə artıq toz basmış kolbanın şəklini pozmuşdu. Yarıyuxulu ev yiyəsi yerindən qalxıb, hündür dolama pilləkənlərlə yuxarı çıxıb qapının bir tayını açdı. İçəri bir tanınmaz-bilinməz adam girdi. O da çox yorğunudu. Parasels ona oturmağa yer göstərdi, adam oturub gözləməyə başladı. Bir müddət ikisi də kirimişcə durdu.
Sözə ustad başladı:
– Gündoğanlı-günbatanlı hər cür adamı mən yaxşı tanıyıram, amma sənin kimisinə heç rast gəlməmişəm. De görüm kimsən, məndən nə istəyirsən?
– Mənim kimliyimin dəxli yoxdu, – gələn adam cavab verdi. – Sənin evini üç gün, üç gecə axtarmışam. Sənə şəyird durmaq istəyirəm. Nəyim varsa, özümlə götürmüşəm.
O, torbasını çiynindən alıb stolun üstünə çırpaladı. Torbadan çoxlu qızıl sikkə töküldü. O bütün bunları sağ əliylə eləyirdi. Parasels çırağı yandırmaq üçün aralanmışdı. Geri qayıdanda gördü ki, gələn adamın sol əlində bir qızılgül var. Qızılgül onun içinə lərzə saldı.
O, yerini rahatlayıb, barmaqlarını çarpazlayıb dedi:
– Sən elə bilirsən ki, mən təbiətdəki bütün maddələri qızıla çevirən daş yarada bilərəm, ona görə də mənə qızıl təklif eləyirsən. Amma mənim axtardığım qızıl deyil, əgər səni qızıl maraqlandırırsa, onda səndən mənə şəyird olmaz.
– Məni qızıl maraqlandırmır, – gələn adam cavab verdi. – Bu sikkələr mənim işləməyə hazır olduğumu göstərmək üçündü. Mən istəyirəm ki, sən mənə öz Elmini öyrədəsən. Mən istəyirəm ki, Daşa aparan yolu səninlə birlikdə gedəm.
Parasels yavaşca dedi:
– Gəldiyin yol da, gəldiyin yer də elə Daşın özüdü. Əgər sən bu sözləri başa düşmürsənsə, deməli, sən hələ heç nə bilmirsən. Hər addım özü bir məqsəddi.
Gələn adam ev sahibinə şübhəylə baxıb aydın şəkildə dedi:
– Deməli, hər halda məqsəd var?
Parasels gülümsündü.
– Məni pisləyənlər nə qədər çox olsalar da, uzaqgörən deyillər, ona görə də adımı yalançı qoyub deyirlər ki, yox, məqsəd yoxdu. Mən də bu haqda başqa cür düşünürəm, ancaq ola bilsin, mən də başımı xəyallarla qatıram. Mənə bir şey aydındı ki, Yol var.
Sakitlik çökdü, sonra tanınmaz adam dedi:
– Mən bu yolu səninlə birlikdə getməyə hazıram; əgər lazım gəlsə, buna illərimi qurban verərəm. Qoy mən də bu səhradan keçim gedim. O müqəddəs yerə ayaq basmaq qismətim olmasa da, heç olmaya həsrətini çəkdiyimə uzaqdan baxa bilim. Amma yola düşməzdən qabaq öz ustalığını mənə sübut elə.
– Nə vaxt? – Parasels həyəcanla soruşdu.
– Bax elə indi, – şəyird təmkinsiz qətiyyətlə dedi.
Əvvəlcə latınca, sonra isə almanca danışırdılar.
Cavan oğlan qızılgülü yuxarı qaldırdı.
– Deyirlər, sən öz elminlə qızılgülü yandırıb yenidən yarada bilərsən. İzn ver mən bunu öz gözümlə görüm. Səndən diləyim budu, buna görə bütün ömrümü sənə verərəm.
– Sən çox sadəlövhsən, – ustad dedi. Mənim sadəlövh adamlara ehtiyacım yoxdu. Mənə inam lazımdı.
Oğlansa dediyinin üstündə durmuşdu.
– Elə sadəlövh olmadığıma görə qızılgülün yanıb yenidən dirilməsini öz gözlərimlə görmək istəyirəm.
Parasels danışa-danışa qızılgülü götürüb oynatmağa başladı.
– Sən sadəlövhsən, – yenə dedi. – Sən inanırsan ki, mən qızılgülü yox eləyə bilərəm?
– Onu hər kəs yox eləyə bilər, – şəyird dedi.
– Sən yanılırsan. Doğrudanmı fikirləşirsən ki, var olmayan bir şeyi həyata qaytarmaq olar? Doğrudanmı fikirləşirsən ki, Adəm Cənnətdə bir gülü, ya bir ot saplağını məhv eləyə bilər?
– Biz Cənnətdə deyilik, – oğlan inadından əl çəkmədi. – Burda, Allahın altında hər şey öləridi.
Parasels ayağa qalxdı.
– Bəs onda biz hardayıq? Doğrudanmı sən fikirləşirsən ki, Allah-təala Cənnətdən başqa da nəsə yarada bilərdi? Başa düşürsənmi ki, günah bizim Cənnətdə olduğumuzu dərk eləməyimizdi.
– Qızılgül yana bilər, – şəyird tərslik elədi.
– Amma buxarıda közü qalacaq, – Parasels dedi.
– Qızılgülü oda atsan, görəcəksən ki, ondan bir ovuc kül – sözün əsl mənasında kül qalıb.
– Mən yenə deyirəm, qızılgül ölməzdi və dəyişən ancaq onun şəklidi. Mənim bir sözüm bəs elər ki, sən onu yenidən görəsən.
– Təkcə bir söz? – Şəyird inamsızlıqla dedi. – Borular bomboş, kolbalar da toz içində, sən onu necə dirildə bilərsən?
Parasels ona təəssüflə baxdı.
– Borular bomboş, – təkrar elədi, – kolbalar da toz içində. Mən bu uzun ömrüm boyu bunların hamısını əlimdən keçirmişəm, indi mən onlarsız da keçinərəm.
– Bəs indi nədən istifadə eləyirsən? – Şəyird yalançı razılıqla soruşdu.
– Yeri, göyü və Cənnəti – o Cənnəti ki, günahlarımızın o üzündə qalıb, görünmür – yaradan Allah-təalanın istifadə elədiklərindən. Yəni Sözdən.
Şəyird etinasızlıqla dedi:
– Mən səndən xahiş eləyirəm ki, qızılgülün yox olub yenidən dirilməsini mənə göstərəsən. Nədən istifadə eləyəcəksən – borudan, ya Sözdən – mənim üçün bunun heç fərqi yoxdu.
Parasels fikrə getdi. Sonra dedi:
– Mən bunu eləsəydim, fikirləşərdin ki, bütün gördüklərin sənin gözünün aldanmasıdı.
Bu möcüzə sənə inam gətirməyəcək. Ona görə də qızılgülü yerinə qoy.
Oğlan ona inamsızlıqla baxdı. Onda ustad səsini qaldırıb dedi:
– Kim sənə icazə verib ki, ustadın evinə gəlib ondan möcüzə istəyəsən? Sən hansı işinlə bu haqqı qazanmısan?
Oğlan həyəcanla dedi:
– Mən öz acizliyimi boynuma alıram. Mən səni burda keçirəcəyim uzun illərə and verirəm, o külü də, o küldən yaranan qızılgülü də mənə göstərəsən. Bir də səndən heç nə istəməyəcəm. Gözümlə gördüklərim mənim üçün sübut olacaq.
Oğlan kəskin hərəkətlə qızılgülü götürüb oda atdı. Bir müddət o, Söz və möcüzə gözlədi.
Parasels çox təmkinliydi. O, gözlənməz soyuqqanlılıqla dedi:
– Bazelin bütün həkimləri məni şarlatan sayırlar. Göründüyü kimi, onlar haqlıdılar. Bax, qızılgülün külü göz qabağındadı və o kül heç vaxt yenidən qızılgülə çevrilməyəcək.
Oğlan xəcalət çəkdi. Parasels yalançı və xəyalpərəst imiş, o isə zorla içəri girib Paraselsdən tələb eləyirdi ki, öz elminin gücsüz olduğunu boynuna alsın.
Oğlan diz çöküb dedi:
– Mən günah işlətmişəm. Qoy mənim gözlərim bu külü görsün. Ruhum böyüyəndə mən yenə qayıdacam. Sənin şəyirdin olacam və bu yolun sonunda həmin qızılgülü görəcəm.
O, çox səmimi danışırdı, deyəsən, bu hörmətli-izzətli, bu əzabkeş, bu qeyri-adi və bu bədbəxt ustada yazığı gəlirdi. Boşluğu örtən maskanı öz günahkar əlləriylə o necə yırtsın?
Masanın üstündə qalan sikkələrə sədəqə möhürü vurmamaq üçün oğlan gedəndə qızılları da götürdü. Parasels onu pilləkənə qədər ötürəndə bunu da dedi ki, sən bu evdə həmişə arzulanan qonaq olacaqsan. İkisi də çox gözəl başa düşürdü ki, bir daha heç vaxt onlara görüşmək qismət olmayacaq.
Parasels tək qaldı. Kresloda yerini rahatlamamış və çırağı söndürməmiş bir ovuc külü əlinin içinə çırpıb sehrli Sözü külə pıçıldadı. Qızılgül cana gəldi.
Tərcümə etdi: Fəxri Uğurlu
