Ay Allah, o bircə bacımı əlimdən alma - Zahid Sarıtorpağın yeni romanı

Teleqraf.com tanınmış yazıçı Zahid Sarıtorpağın yeni yazdığı "Quşların intiharına ağlamayın" romanından bir parçanı təqdim edib:

...bilirəm, bu gün nəinki quşların, hətta

“doğru”yla “oğru”nu bir-birindən ayıran
“d” hərfinin də intihar etdiyini eşitsəniz,
yenə gözünüzü döyəcəksiniz,

tükünüz də tərpənməyəcək...

1.

Doğrudan da dünyada xoşbəxtliklə bəzi insanların arasına, elə bil, qurd yağı çəkilir, ömürləri boyu bir-birlərinə yaxın düşə bilmirlər...

***

...Qızxanım zəng elədi ki, ”bacı, durma gəl, axırımdı day, ölürəm... Ağarzaya da de, üzünü orda isladıb, burda qırxdırsın, yubanmasın...” Qaraqız onun səsindən almadı, düşündü: yox, bu xına o xınaya oxşamır, deyəsən, məsələ doğrudan da ciddidi. Nə qədər əlləşsə də Ağarzanın telefonuna zəng çatmadı, ona xəbər eləyə bilmədi. Yır-yığışını eləyib, təcili avtovağzala gəldi, maşına oturub “ümidim sənədi, ay Allah, o bircə bacımı əlimdən alma, noolar...” deyib, içini yeyə-yeyə düzəldi yola. Yol uzunu Ağarzanın nömrəsini nə qədər yığsa da, bir şey alınmadı. Bir də mənzil başına çathaçatda təsadüfən onunla əlaqə saxlaya bildi və hər şeyi anlatdı. Ağarza da: “Gedib görsən vəziyyət doğrudan da pisdi, xəbər eləyərsən gələrəm. İşlərimizi başlı-başına buraxıb ikimiz də birdən getsək, Minayə xanımın da, Hidayət müəllimin də acığı gələr” söylədi. Qaraqız incisə də, özlüyündə onunla razılaşdı, alnını avtobusun pəncərəsinə söykəyib yaş dolu gözlərini yolun kənarı boyunca bir-bir ötüb arxada qalan dəngil-düngül ağaclara dikdi...

***

Aradan iki gün keçdi, Qızxanımın halı lap pisləşdi. O, vəsiyyətini eləyib qurtarana qədər Qaraqız elə bildi bacısının əli bir parça buzdu, indicə ovcunda əriyəcək...

Hərçənd, axır vaxtlar Qızxanımın öz canında da bir soyuqluq vardı, sümükləri sızıldayır, əl-ayağı üşüyür, barmaqları soyuqdan tökülürdü. Havalar isti olsa da, elə bilirdi onu şaxta kəsib. Di gəl, ilin hansı ayı, hansı günü olmasının fərqi yoxuydu: heç vaxt deməzdin ki, Qaraqız üşüyə bilər, haçan üzünə baxırdınsa, yanaqları pörtmüş olurdu, deyirdin, qaynar bir hamamdan indicə yüyürüb eşiyə, indicə çimib çıxıb. Səliqəylə darayıb başının arxasında bürmələdiyi, bir dənə də olsun ağ teli olmayan saçlarına sanki həmişə gənəgərçək yağı çəkirdi, adam baxanda yamyaş dəyirdi gözünə. Yaşı ötmüş qızlara məxsus, heç vaxt aldırmadığı qalın, cod qaşları, bir də ömründə heç kimə, yəqin ki, sevgi etirafı eləməmiş göyümtül, ətli dodaqlarının üstündəki, batıq çənəsindəki seyrək, yöndəmsiz tükləri, belə demək mümkünsə, ölmüş bir qadın gözəlliyinin xarabalığında bitmiş bədbəxtlik adlı kol-kosa bənzəyirdi. Yaşı keçmiş Qaraqız üz-gözündən, yeriş-duruşundan avam, dünyadan xəbəri olmayan sadəlövh bir kəndli qadınına oxşayırdı, amma kənd-kəsəklə heç bir əlaqəsi yoxuydu. O, bu kiçik, bu qədim şəhərdə doğulmuşdu, burada böyüyüb boya-başa çatmışdı, nəsillikcə buralıydı. Bakıda Hidayət adlı bir məhkəmə sədrinin evində on ilə yaxın idi həm qulluqçu işləyirdi, həm də onun Gilənar adlı qızına dayəlik eləyirdi.

Qaraqızın bu dünyada kimi vardı ki? Ürəyinin bir parçası saydığı Gilənarı bir qırağa qoyaq, kimi vardı axı? Bircə can üstə olan, özündən doqquz yaş böyük bacısı Qızxanım idi, bir də onu aparıb müdirinin evində işə düzəldən, yeganə qohumu – anasının əmisi nəvəsi Ağarzaydı, vəssalam, başqa heç kimi yoxuydu.

Qaraqız Ağarzaya təzədən xəbər elədi ki, “vəziyyət yaxşı deyil, Qızxanımın canı gəlib durub ağzının içində, keçinməmiş özünü çatdır, yoxsa ortada tək qalaram”.

Neçə gün idi qonşu qadınlar gecə keçənəcən can üstə olan xəstənin yanında otursalar da axırda gedir,

Qaraqıza: “bir şey olsa xəbər eləyərsən...” – deyirdilər.

Qızxanım halsız olsa da ağlı-düşüncəsi yerindəydi, yaddaşı itməmişdi. O gecə çarəsiz gözlərini bacısının üzündə gəzdirib sakitcə pıçıldadı:

– Qaraca, bacı qurban... Dədəmizin axırıncı günü gəlir eey gözümün qabağına... Sən də yəqin unutmamısan... Yadındadı?

– Ay bacı, belə şeyləri nöş yadına salırsan axı? Yaxşı şeylərdən danış, sən Allah...

– Sözümü kəsmə... De görüm yadındadı?

–Yox... Onda çox balacaydım... Amma bilirəm ki, dədəmiz yetmiş beşdə ölüb...

Qızxanım gözlərini yumub bir qədər eləcə qaldı, sonra dərindən, bir ah çəkdi, kipriklərini bərk-bərk bir-birinə sıxdı, gözünün suyu süzüldü. Ardınca da elə bil pıçıldadıqlarını örtülü göz qapaqlarının arxasından söz-söz oxumağa başladı:

– Yetmiş beşdə yox... yetmiş dörddə... Hə, dəqiq bilirəm, yetmiş dördün yazıydı, bacı, bacı... hə, yetmiş dördün... Alça ağacımız təzəcə gülləmişdi. Hava istiydi. Həyətdə köhnə çarpayımıza uzatmışdılar onu. Özü belə istəmişdi. Yəqin evdə ürəyi darıxırdı. Off... bacı... bacı... İndi bilirəm yazıq dədəmiz nə çəkirmiş. Yanında anamızdan, bir də öz dostu Bədəl əmidən başqa heç kim yoxuydu. Ana qayıtdı ki, “a Mirzə, gözünü yuxarı nə çox zilləyirsən, yəqin oralarda dinclikdi, hə? Yəqin oralarda hər şey ürəyincədi, hə?” Bilirdin də ana rəhmətliyin solaxay suallar verməyini... Yeri gəldi-gəlmədi tutuzdururdu elə haa... “Yox... – dedi rəhmətlik dədə, – yox, Pakizə... Orda nə əmin-amanlıq ola bilər axı?...” Gözünün yaşını örpəyinin ətəyinə silə-silə, dünyadan bixəbər, avam anamız soruşdu: “Niyə?” Hə, Qaraca, sən də durmuşdun alça ağacımızın altında, tayqıç kuklanı oynada-oynada yenə baş barmağını sorurdun həmişəki kimi, hə, lap gözümün qabağındadı, çox balacaydın onda, çox balaca... dörd yaşın vardı, səni hamımız çox istəyirdik, hamımız... – Qızxanımın gözündən bir cüt yaş gilələnib üzünün qırışıyla aşağı süzüldü, Qaraqız yaylıqla quruladı. – Hə, anamız rəhmətlik soruşdu ki, “niyə, a Mirzə?” Atamız behiştlik gülümsədi. Bu onun sonuncu dəfə gülümsəməsiydi, indiyəcən gözümün qabağındadı, ona görə sonuncu dəfə deyirəm ki, elə həmin axşam öldü... Hə, dədəmiz işığı öləzimiş gözlərini dostu Bədəl əmiyə çevirib güclə eşidiləcək o xırıltılı səsiylə: “Bu nə danışır, a Bədəl, – dedi, – göyün üzündə haçan əmin-amanlıq olub axı, hə? Ora yerdən də dolaşıq xarabadı, vallah...” Bir xeyli udqundu, udqundu, axı yazıq dədəmizin boğazındaydı o adıbatmış. Keşkə elə mənim də boğazımda olaydı, başımda olaydı, amma qanımda yox... Qaraca, keşkə, tez aparaydı məni bu çərdəymiş... Sənə də sitəm eləməyəydim bu qədər...
Qaraqız onun getdikcə daha da soyuyan əlini ovcunda yüngülcə sıxıb-silkələdi, etirazını sanki bununla bildirdi: yəni ki, “bəsdi, bacılı, bəsdi, sənə canım qurban, borcumdu qulluğunda durmaq...” Həkim demişdi ki, ağ qanı qırmızı qanını yeyir, çarəsi yoxdu, nə yaşasa qənimət bilin. Xəstəlik tapandan üzü bu yana həkimlərə, dava-dərmana, həm də dolanışığına çəkilən bütün xərclərini isə Qaraqız ödəyirdi. Ondan başqa kim ödəyəcəkdi ki? İndi “keşkə, tez aparaydı məni bu çərdəymiş... sənə də sitəm eləməyəydim” deyəndə, xəstə bacısı həmin şeylərə işarə vururdu.

Qızxanım sözünə davam elədi: “Hə, dədəmiz sonra dedi: “Bax, Pakizə, göyün üzü çox dolaşıqdı, çox... Fikir versən görərsən ki, orda həmişə ley qaranquşdan qorxur, qaranquş sərçədən qorxur, sərçə də leydən... Heç ordan baş açmaq olur ki? Yəni orda da beləcə hər şey dolaş-bulaşdı... orda dinclik nə gəzir, Pakizə, rahatlıq hardadı, a zalım qızı?.. Baxıram daa, nə bilim niyə baxıram...” Hə, ölümündən bir neçə saat qabaq belə demişdi dədəmiz... İndi bilirsən niyə yadıma saldım bunu? Hardan biləsən axı... Ona görə ki, bacı, bacı... mən indi göyə olmasa da, səhər-axşam bu evin içində dama-divara baxıram, amma niyə baxdığımı vallah anlaya bilmirəm, dədəmiz demişkən, baxıram daa, nə bilim niyə baxıram... hərçənd pəncərəmiz divarımıza, divarımız tavanımıza, tavanımız döşəməmizə yaraşır... Lap Nurəddin mənə yaraşan kimi... yaraşır, vallah... Nurəddinlə mənim kimi... heç biri də bir-birindən... ayrılmır...

Bu sözləri dilinə gətirincə Qızxanımın gözlərindən yenə iki damla iri göz yaşı qumsallıq rənginə çalan yanaqlarına süzüldü, Qaraqız yaylıqla silənə qədər, elə bil, orayaca hopdu. O, udqunub sözünə davam elədi:– Niyə də ayrılmalıdı axı?.. Sən də hamısına yaraşırsan, hamısına, bacı... bacı... Ev-eşik sənə yaraşır, sən də ev-eşiyə... Heç nədən qorxma... Qorxma, bacı.. bacı... Lap məni ölmüş də görsən, yenə qorxma... Lap o tavandan Nurəddin əlini uzadıb məni aparsa da qorxma... Burda hər şey sənə qahmardı... Bircə mən qəribəm, mən qərib... Mən heç nəyə, heç kimə yaraşmıram çünki... Məni özünə yaraşdıran, yanına aparır daha... Amma yol o qədər uzundu, o qədər uzundu, qurtarmaq bilmir eey, bilmir... Off... Qaraca... Getmədin... getmədin Müslümə... getmədin o cür oğlana... Off... hanı bəs sənin tayqıç kuklan, hə? İtirmisən? Barmağını sorursan yenə?.. Sor... sor... qorxma gecə yatanda barmağına istiot vurmayacam day, yazıqsan...

Haldan-hala düşdükcə, hadisələri qarışdıran, qapıdan, pəncərədən söhbət açıb, artıq nə danışdığını bilməyən bacısına Qaraqız nə cavab verəydi axı? Bircə onu hiss elədi ki, elə bil, can üstə olan Qızxanımın əli ovcunun içində əriyib-əriyib lap bir tikə qalıb. Barmaqları çöp kimiydi, sanırdı ki, sıxsa qırılacaq. Odu ki sıxıb-sıxcalamadı, üşüməkdə olan o göyərmiş barmaqları qalın dodalarına söykəyib, gözünün qorasını sıxa-sıxa öpdükcə öpdü...

...Qızxanım eləcə, ordan-burdan danışa-danışa keçindi.

O, ölsə də bu balaca şəhərin kənarındakı Qırıqqala məhəlləsində insanlıq hələ ölməmişdi. Qaraqız xəbər eləyən kimi, qonşular tökülüşüb gəldilər, səhər tezdən kişilər köməkləşib həm mağar qurdular, həm də qəbri qazdılar, arvadlarsa meyiti yudular, üstündə ağı deyib ağladılar: amma görüntü xatirinə yox – sidq-ürəkdən etdilər bunu... Çünki, bu bacılara hamı can yandırırdı, onların necə əzabkeş olduğunu hamı bilirdi.

***

Üstünə xardal rəngli iri bir çəyirtkə qonmuş mərmər baş daşındakı qaşqabaqlı şəkilə qəfil gözü sataşan Ağarza diksindi, özü də necə!.. O boyda kişi ixtiyarsız yerə çökdü, “Bismillah!” deyə-deyə sağ əlini üç dəfə torpağa toxundurub başına qoydu. Çoxdandı belə üşənməmişdi. Lap uşaqlıqdakı kimi canından elə bir gizilti keçdi ki, başının içi uzun-uzadı uğuldadı. Balaca olanda, diksinincə bütün bədəni eynən bu cür güməşərdi. Belədə ağlamsınardı. Nə olguğunu soruşanda, dodaqlarını büzüb deyərdi: “başımın içinə samalyot girib...” Elə bil, həmin uğultu illərin o başından gəlib, gəlib, qəfil yenə beyninə doldu, qulaqları batdı. Haçandan-haçana özünə gəldi, əlini uzadıb çəyirtkəni qovaladı. “Xıdır dayı... Xıdır dayı... Allah sənə rəhmət eləsin... Allah sənə rəhmət eləsin...” deməkdən başqa söz tapmadı. Bu daşı onun üstünə yəqin ki, təzə salmışdılar, Ağarza birinci dəfəydi görürdü. Özünə gəlincə, şəklin altında cızılmış doğum-ölüm tarixi arasındakı illərin fərqini hesabladı, başını yelləyib ürəkdən bir ah çəkdi: “Sən nə yaşadın axı, ay zalım, nə yaşadın axı?..” dedi. Sonra da düşündü ki, görəsən bu bədbəxtin bir gülümsəyən şəkli yoxuydumu? Niyə bu qaşqabaqlı şəkli vurublar baş daşına?

Xıdır onun ana tərəfdən qohumuydu. Dünyadan cavan getmişdi: qırx yaşına az qalmış elektrik cərəyanı vurub öldürmüşdü. Ölənəcən mədəniyyət evində bədii rəhbər işləmişdi. Sağlığında onu bu balaca şəhərin toy məclislərində həmişə başda otuzdurardılar. Tamadalıq eləyərdi. Füzulini əzbər bilirdi. Onun qəzəllərini saatlarla, yorulmadan, özü də musiqi sədaları altında çox gözəl deməyi, misra-misra şərh eləməyi vardı. Bu qədim, bu balaca şəhərdə az qala hamını yoluxdurmuşdu Füzuliyə. Çoxları onun yanına gəlir, qəzəli ahənglə ucadan necə deməyi, misraları necə çözməyi, məclislərdə camaata hansı şəkildə çatdırmağın yollarını öyrənirdilər. O zaman şeir, sənət camaatın həyatında, elə bil, bir oksigen yastığıydı, adama elə gəlirdi ki, hamı sözlə nəfəs alır. Xıdır da bildiklərini həvəslə öyrədir, sanki bundan qürur duyurdu. Hələ Ağarza yeddidə oxuyanda, atası yanına salıb onu da aparmışdı Xıdırgilə və demişdi ki, ”qohum, bu qırışmala da Füzulidən bir şey öyrət”. Ancaq bu söz xiridarı nə qədər əlləşsə də ona heç nə öyrədə bilməmişdi. Çünki söz qavramağı zəif idi, yadında heç nə qalmır, dinlədiklərini, elə bil, bir qulağından alıb o biri qulağından buraxır, oxuduqlarını beynindən küləklər sovururdu. Yaddaşına ilişib qalanlarısa dolaş-bulaş eləyir, tərs-avand deyirdi. İndi soyuq, qapqara qəbir daşından qaş-qabaqlı baxan bu rəhmətlik o vaxt onun həvəssiz olduğunu duymuş, başını sığallayıb demişdi: “Ə, darıxma, öyrənəcəksən. Dayı canı, asandı eyy, halvadı lap. Məsələn, de görüm: Məni candan usandırdı...” Ağarza isə, bir gözü atasında, bir gözü Xıdırda utana-utana, barmaqlarını öfkələyə-öfkələyə sözləri səhv-dəyişik salıb kəkələmişdi: “Məni... canan... uzandırdı...” Xıdırla atası uğunub getmişdilər. Amma görünür atası o vaxt həm də pərt olmuşdu, çünki Ağarza təzədən nə qədər cəhd eləsə də heç nə alınmamışdı. Buna görə də kişi başını bulayıb demişdi: ”ə, dur görüm, avara oğlu, avara! Dur getdik! Bu fərasət ki səndə var, səni canan uzandırana qədər, məni mürdəşir uzadacaq yuyat yerinə...” Yenə gülüşmüşdülər. Ağarza yazıq neyləyəydi axı? İçində qəzələ-məzələ sevgi-filan yoxuydu, sadəcə, atası belə istəyirdi. Sonralar o, atasının xətrinə, zülümlə də olsa, Fizulidən bir-iki qəzəl əzbərləmişdi, di gəl, adam arasında deyə bilmirdi, o dəqiqə dili dolaşır, çaşırdı. Bir sözlə, nə qədər özünü toparlayıb, necə deyərlər, başında-beynində tozanaq qoparsa da, onunku alınmırdı ki, alınmırdı...

O, yolun qırağı boyunca uzanıb gedən qəbiristanlığa girib valideynlərinin məzarlarını ziyarət elədi, ata-anasının üstünə bu vaxta kimi imkan eləyib daş saldırmadığına görə özünü qınadı. Sonra da göz gəzdirdi ki, görsün Qızxanıma qəbir qazıblar, ya yox. Əslində şəhərə girməmişdən öncə, qəbirisitanlığın yanında, elə bu məqsədlə maşını saxlayıb düşmüşdü. Amma gözünə bir şey dəyməyincə: “hə, yəqin hələ keçinməyib...” – düşündü. Sonra da yadına düşdü ki, axı onların ölüləri bu qəbirstanlıqda deyil, Yalqızlar pirinin yanında dəfn olunublar. Qızxanımın da qəbrini orada qazarlar yəqin... Odu ki, yoluna davam elədi. Çoxdan baş götürüb getdiyi, düşəndə bir dəfə gəldiyi doğma şəhərinin girəcəyində yolun qırağını bürümüş bu məzarlığı salanları həmişəki kimi yenə özlüyündə qınadı. Yenə fikirləşdi ki, “niyə şəhərə girəndə birinci qəbirlər qarşılamalıdı adamı? Bu xarabada ölü basdırmağa başqa yer yoxuydumu görən?”

Ağarza geri qanrılıb bir də Xıdırın məzarına baxdı. Xardal rəngli iri çəyirtkə yenə baş daşına qonmuşdu...