Son dayanacaq Xankəndi olacaq: Bir mesaj da Putindən gəldi – Müsahibə

Politoloq İlqar Vəlizadə Teleqraf.com-un suallarını cavablandırıb.

Onunla müsahibəni təqdim edirik.

- İlk yük maşını Ağdam yolu ilə Xankəndiyə daxil oldu. Amma separatçılar yükləri bu yoldan qəbul etməyəcəyini deyirdilər. İndi nə dəyişdi ki, geri addım atdılar?

- Azərbaycan prezidentinin köməkçisi Hikmət Hacıyevin sözlərinə görə, bu, Rusiya Qırmızı Xaç Komitəsinin təşəbbüsüdür. Bu təşəbbüsün reallaşması ondan xəbər verir ki, artıq Rusiya regiondakı reallığı tam olaraq qəbul edir. Rusiya Qırmızı Xaç Komitəsi rəsmi olaraq Azərbaycan Qızıl Aypara Cəmiyyətinə müraciət ünvanlayıb. Bu addım da həmin müraciət əsasında atılıb.

Beləliklə, Rusiyadan göndərilən yük Ağdam-Xankəndi yolu ilə Xankəndiyə çatdırıldı. Bu, müharibədən sonrakı reallığa uyğun hərəkətdir. Bizim tələblərimizə uyğundur.

Separatçılar bu məsələlər ətrafında “müstəqillik oyunları” oynayaraq göstərmək istəyirdilər ki, guya öz rəyləri var. Ancaq baş verənlər göstərir ki, separartçılara təsir imkanları var. Xüsusən də Rusiya tərəfindən. Son nəticədə yük Xankəndiyə çatdırıldı.

Burada bir məsələ var ki, Rusiyanın addımlarına Azərbaycan təsir edir. Birbaşa və dolayı yolla burada Azərbaycanın təsiri hiss olunur. Baş verənlərdən aydın olur ki, regionda təsir imkanlarımız artır, separatçılar bundan nəticə çıxarmalıdır. Bir sözlə, həmin yüklər Bakının istəyi ilə Ağdam-Xankəndi yolu ilə Xankəndiyə daxil olub.

- Növbəti addımın rəsmi Bakının nümayəndələri ilə erməni icması arasında dialoq ola bilərmi? Bundan nə gözləyirsiz?

- Düşünürəm ki, çətinliklər də olsa, proses öz məntiqi üzrə gedəcək, reinteqrasiya olacaq. Ancaq son insidentlər göstərir ki, reinteqrasiyaya mane olan qüvvələr var. Onlar da regiondakı separatçılardır. Bizim qondarma hökumət və ya separatçılarla heç bir əlaqəmiz ola bilməz.

Reinteqrasiya prosesinin öz məntiqi var. Bu da ondan ibarətdir ki, erməni icması Azərbaycan cəmiyyətinə uyğunlaşmalıdır, reinteqrasiya olmalıdır. Həmin qondarma rejimin bu prosesdə heç bir yeri yoxdur. İndi onlar düşünməlidirlər ki, növbəti addım həmin saxta rejimin buraxılması olmalıdır. Ya bunu özləri xoşluqla edəcəklər, ya da biz məcbur edəcəyik.

Biz bu qondarma rejimlə danışıqlar aparmayacağıq. Əgər onlar şərtlərimizi və reinteqrasiya tələbimzi qəbul etsələr, bunu etmək olar. Amma mən onların buna hazır olduqlarını düşünmürəm. Eyni zamanda, onların arasında elələri var ki, Azərbaycana qarşı hərbi cinayət törədiblər. Belələri ilə nə dialoq?

- Rusiya Prezidenti Vladimir Putin bildirdi ki, Ermənistan Qarabağın Azərbaycanın tərkib hissəsi olduğunu tanıyıbsa, onlar heç nə edə bilməzlər. Rusiya liderinin bu açıqlamasını necə şərh etmək olar?

- Məsələyə müxtəlif, o cümlədən tənqidi yanaşmalar var ki, Rusiya buna məcbur qalıb. Həmin tənqidi fikirlərə görə, Ermənistan Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü qəbul etməsəydi, Rusiya da qəbul etməyəcəkdi. Bu fikirlə razılaşmıram. Rusiya prezidenti 2020-ci ildə açıq şəkildə dedi ki, Qarabağ Azərbaycan ərazisidir. Yəni Rusiya bunu təsdiqləyib.

Sadəcə siyasi reallıqlar var. Bunlar da ondan ibarətdir ki, Rusiya yaranmış vəziyyətin məsuliyyətini öz üzərinə götürmək istəmir. Belə ifadələr də buna görə dilə gətirilir. Yəni ermənilərə demək istəyirlər ki, məsuliyyəti siz daşıyırsınız, biz yox, indi bunu bizim üzərimizə atmaq lazım deyil.

Paşinyan müxtəlif formalarda dəfələrlə bəyan edib ki, Ermənistan yaranmış vəziyyətə uyğun olaraq məcburən bu addımları atıb, atır. Yəni bununla demək istəyir ki, Rusiya başqa mövqedə dayansaydı, Ermənistan da orada dayanardı, amma Rusiyanın dəstək olmaması Ermənistanı indiki mövqedən çıxış etmək məcburiyyətində qoyub. Putin də ona çatdırır ki, bu, sənin problemindir, bunu mənim üstümə atma.

- Bir sıra beynəlxalq təşkilatlar, o cümlədən Avropa Birliyi, Britaniya, ABŞ kimi güclər Qarabağda keçirilən qondarma seçkiləri tanımadılar. Bu, bizim üçün nə qədər önəmlidir?

- Bu, ənənəvi mövqedir. Onlar qondarma rejimin keçirdiyi “seçkilər”i nə vaxt tanıyıblar? Heç vaxt tanımayıblar. O vaxt bu mövqe nəyi dəyişirdi? Heç nəyi! İndi də elə. Amma bütün hallarda indiki durumda bir daha təsdiqləyir ki, bu, qeyri-qanuni rejimdir. Bu da bu qondarma rejimin ləğvi yönündə Azərbaycanın əllərini daha geniş açır.

- Pik həddə yaxınlaşan Rusiya-Ermənistan gərginliyi haqda fikriniz necədir?

- Ermənistan Rusiyadan istədiyini ala bilmədi, ona görə də özünə tələsik “siyasi sponsor” axtarır. Atdığı addımların məsuliyyətini Ermənistan özü daşıyır, Rusiya öz oyununu oynayır. ABŞ, Fransa və digər ölkələr də heç vaxt öz maraqlarını başqa dövlətin maraqlarından daha aşağıda tutmayıb. Ermənistan bunu anlamalı idi, amma anlamadı.

İndi Rusiyanın regiondakı maraqları dəyişib, Azərbaycan güclənib. Rusiya da Azərbaycanla münasibətlərini Ermənistandan daha üstün tutur. İndi İrəvan düşünür ki, madam Ermənistan illərlə Rusiyanın forpostu olub, demək, Rusiya onun qarşısında müəyyən öhdəliklər daşıyır. Yəni onların nöqteyi-nəzərindən Rusiya Ermənistana “borclu”dur.

Rusiya Ermənistana borclu deyil, Rusiya Ermənistanı alıb, Ermənistan da Rusiyaya satılıb. Rusiya 90-cı illərdə Ermənistana 1 milyard dollarlıq silah-sursat ötürmüşdü. Rusiya bunu niyə etmişdi? Rusiyanın iri şirkətləri Ermənistana gələrək, bura investisiya yatırdılar. Dünyanın heç bir dövləti dağılmış bir ölkəyə - Ermənistana gəlmədi, amma rus şirkətləri gəldilər. Yəni Rusiya Ermənistana xərclədiyini xərcləyib. Əslində, Ermənistan Rusiyaya borcludur.

Ermənistan özünü bu kökə salıb ki, kimsə gəlib səni satın alsın, sən də sonra ona iradını bildir. Sən özünü – iqtisadiyyatını, təhlükəsizliyini, sərhədlərini satmısan. Ermənistan hərbi baxımdan Rusiyadan asılı bir ölkədir. Ermənistan Rusiyanın bir əşyasına çevrilib. Rusiya da bu əşyanın sahibi olaraq ondan istədiyi kimi istifadə edir.

İndi Rusiya, yoxsa ona satılmış Ermənistan günahkardır? Ermənistanın hazırda Rusiyanın himayəsindən çıxması üçün resursları yoxdur. Ermənistandakı rus şirkətlərini kim əvəz edə bilər? Amerikanın, yoxsa Fransanın? Onlar Ermənistana maraq göstərirlər? Söhbət bundan gedir. İndi Rusiyanın bölgədəki maraqları dəyişib, bu da Ermənistanın xoşuna gəlmir, sonda ziddiyyətlərə gətirib çıxarır.

- Bölgədə gərginliyin artdığı vaxtda ABŞ və Ermənistan arasında birgə hərbi təlimlərin keçirilməsində məqsəd nədir? ABŞ Dövlət Departamenti bunun Ermənistan-Azərbaycan gərginliyi ilə bağlı olmadığını deyir.

- Ola bilsin ki, dedikləri kimidir. Bu, daha çox Rusiya-Ermənistan münasibətlərinə təsir edən amildir. Biz bilirik ki, bölgədə Rusiya sülhməramlıları fəaliyyət göstərir. Ermənistan da Rusiya sülhməramlılarının başqa ölkənin sülhməramlıları ilə əvəzlənməsinə çalışır. Bu təlimlər ABŞ sülhməramlılarının bölgəyə uyğunlaşdırılmasına xidmət edir. Rusiya bunu istəmir və ziddiyyətlər əmələ gəlir.

Amerika qoşunlarının regionda peyda olması və təlimlərə başlaması İranı da narahat etməyə bilməz. İran başa düşür ki, bunun ona mənfi təsirləri ola bilər. Amerikanın İrana münasibətini nəzərə alsaq, belə bir addım Tehranda müsbət qarşılanmır. Son nəticədə bu, regionda hərbi gərginliyi artırır.

Ermənistan bölgəyə regiondankənar qüvvələri gətirir: Fransanı, ABŞ-ı və sairi. Ermənistan bundan region dövlətlərinə qarşı istifadə etmək niyyətindədir. Bu, təhlükəli oyundur.

- İran Ermənistandan narazıdırsa, Azərbaycanı niyə hədələyir?

- Belə bir ehtimal var ki, müharibə başlasa, İran Ermənistanın tərəfindən çıxış edə, Azərbaycana qarşı hansısa addımlar ata bilər. Düşünmürəm ki, belə olacaq. “Qırmızı xətlər” var. Bu xətlər həm də İranla Azərbaycan arasında müəyyən olunub. İran hərbçiləri yaxınlarda Azərbaycana gəldilər, bu da o ehtimalı yaradır ki, bizimlə münasibətlərin gərginləşməsini, yaxud Ermənistan tərəfindən açıq şəkildə bizə qarşı çıxış etmək istəməzdilər. Əks halda, bu, presedent yarada bilər.

Ən müasir tarixdə ilk presedent olardı ki, İran Azərbaycana qarşı müharibəyə qatılır. Əlbəttə, bu, regionda vəziyyəti dəyişdirərdi, həm də İranın xeyrinə yox. Çünki bu durumda Azərbaycanın tərəfində Türkiyə çıxış edəcək, Pakistan biganə qalmayacaq, hələ İsraili demirəm. Belə bir durum İranın xeyrinə ola bilərmi? Yox!

İranın öz başağrıları var, açıq təhdid aldığı ünvanlar var. İndi regionda yeni bir təhdid mənbəyi yaratmaq İranın marağında olmamalıdır. Ermənistanın marağında ola bilər, amma İran ermənilərin oyununu oynamayacaq. Paşinyan və Ermənistan hökuməti bunu gözəl anlayır.

Yeri gəlmişkən, İranın son zamanlarda Azərbaycanla sərhəd yaxınlığında qüvvə cəmləməsi və hərbi təlimlərə başlaması haqda məlumat yayılırdı. Tehranın özü bunu təkzib etdi. Bu da onu göstərir ki, İran-Azərbaycan qarşıdurmasını üçüncü tərəf, çox güman ki, Ermənistan istəyir. İranın onun zərərinə ola biləcək bu gərginlikdən kənar durmaq istədiyini düşünürəm.

İranın maraqları var, istəyi budur ki, bölgədə qurulacaq nəqliyyat xətlərində payı olsun. Biz də bildiririk ki, yalnız Azərbaycanla əməkdaşlıq çərçivəsində İran burada maraqlarını ifadə edə bilər. Məncə, son zamanlardakı gəlişmələr göstərir ki, İran bu mesajı alıb və reallığı anlayır, bu istiqamətdə də addımlar atmaq istəyir. Bu da İranı Ermənistanın apardığı təhlükəli siyasətdən ayırmalıdır.