“Evdə ermənicə danışanda kiçik qızım deyirdi ki...” – ADU-nun müəllimi ilə müsahibə

Teleqraf.com-un suallarını Azərbaycan Dillər Universitetinin Qafqazşünaslıq kafedrasının baş müəllimi, erməni dilini tədris edən mütəxəssis Hüseyn Əsgərov cavablandırıb.

- Bu yaxınlarda müəllifi olduğunuz “Erməni dilinin qrammatikası” adlı kitabın təqdimatı keçirildi. Əvvəlcə, kitab barədə məlumat verməyinizi xahiş edirik, necə ərsəyə gəldi, hansı mənbələrlə işlədiniz?

- Artıq 7 ildir Azərbaycan Dillər Universitetində erməni dilini tədris edirəm. Mənə bu fənnin tədrisi ilə bağlı dərs saatı veriləndə erməni dilində dərslik yox idi. Bu dili tələbələrə necə öyrədəcəyimə dair çox götür-qoy edirdim. İnternetdə kiçik araşdırma aparandan sonra rus, ingilis və digər xarici dillərdə kitablar tapdım, onlardan da istifadə etməklə dilin tədrisinə başladım.

Təbii ki, əvvəlcə əlifba öyrədilir. Müntəzəm olaraq kiçik mətnlər hazırlayıb onları tərcümə edirdim və tələbələrimiz yararlanırdılar. Həmin mətnləri qrammatik cəhətdən təhlil edir, onları kompüterdə qovluqlarda toplayırdım. Bu müddət ərzində xeyli material toplandı.

Universitetdə “Qafqazşünaslıq” kafedrası keçən il yaradılıb. Kafedra müdiri Əsgər Zeynalov məndə erməni dili ilə bağlı çoxlu materiallar yığıldığını görəndə təklif etdi ki, bunları ümumiləşdirib kitab halında çap etdirim. Rektor Kamal Abdulla iclas və konfranslarda həmişə vurğulayırdı ki, müəllimlər elmi işlərlə məşğul olmalı və kitab yazmalıdırlar. Bütün bunlar məni həvəsləndirdi və kitab çap etdirmək niyyətinə düşdüm.

Öz təşəbbüsüm və universitetin vəsaiti hesabına “Erməni dilinin qrammatikası” kitabı nəşr olundu. Belə kitab ərsəyə gəldiyinə görə rektor tərəfindən mənə bir aylıq əmək haqqı dəyərində pul mükafatı təqdim olundu.

- Neçə müddət kitab üzərində işlədiniz? Erməni dilinin tədrisinə başlayan vaxtdan?

- Bəli, demək olar, 7 ildir bu kitab üzərində çalışıram. 2011-ci ildən bəri dərs zamanı topladığım materialları bir araya yığmışam. Bayaq mənbələri soruşdunuz, özüm ixtisasca ingilis dili müəllimiyəm. İngilis dilində olan erməni qrammatikasından və orijinal erməni dilində olan qrammatika kitablarından istifadə etmişəm.

- Dediniz ixtisasca ingilis dili müəllimisiniz, bəs necə oldu erməni dilini tədris etməyə başladınız? Bu dili necə öyrənmisiniz?

- Ermənistanın Vanadzor rayonunun Gözəldərə kəndində anadan olmuşam. Əhatəmdə həmişə çoxlu ermənilər olub. Kiçik yaşlarımda oynadığım uşaqların əksəriyyəti erməni idi və onlarla ermənicə danışırdım. Lakin erməni dilindən heç xoşum gəlmirdi, bu dilə nifrət edirdim. Ona görə də daha çox rus dilində danışmağa çalışırdım.

Erməni dilini öyrənməyimdə atamın və həyat yoldaşımın böyük rolu var. Erməni qonşular həyat yoldaşıma deyirdilər ki, “axçik”, sən bu türklə niyə ailə qurmusan. Onlar elə bilirdilər ki, yoldaşım ermənidir. Çünki o, ermənicə mükəmməl danışırdı, orta məktəbi də erməni bölməsində bitirmişdi. Mən isə sadəcə erməni dili fənni keçmişəm.

Dili öyrənməyimin əsas səbəbi məktəbdəki müəllimlərimin əksəriyyətinin milliyyətcə erməni olması ilə bağlı idi. Xatırlayıram, ingilis dili, mexanika fənnini tədris edən müəllimlər erməni idi. Elə buna görə də erməni dilini daha tez öyrəndim. Atam ziyalı idi, ali məktəbi Yerevanda bitirmişdi, müəllimdən xahiş etmişdi ki, mənə əlavə olaraq evdə dərs keçsin. İngilis dili müəllimim Türkiyədən gəlmişdi və türk dilini bilirdi, mənə Türkiyədən kitab da gətirmişdi.

O zamanlar Ermənistana ingilis dili dərsliyi göndərmirdilər. Azərbaycan dilində ingilis dili qrammatikası ilə bağlı dərs vəsaiti yox idi. Ona görə də ingilis dilini ermənicə öyrənirdim. Erməni dilində oxuyurdum və bilmədiyim sözləri müəllimdən və atamdan soruşurdum. Beləliklə artıq erməni dilinə məndə həvəs oyandı.

Bakıya gələndən sonra görkəmli tərcüməçi İsmixan Rəhimovun “İngilis dilinin praktik qrammatikası” kitabı ilə tanış olandan sonra bu dilə marağım yarandı. Azərbaycan Dillər Universitetinə qəbul oldum və ingilis dili üzrə təhsil aldım.

- Bakıya köçəndə ermənicə bildiyiniz üçün iş tapmaqda yəqin çətinlik çəkməzdiniz...

- Yox, əksinə 2 il işsiz qaldım, heç kəs məni işə götürmürdü. Ailəmin dolanışığını təmin etmək üçün müxtəlif işlərdə ­– ayaqqabı sexində, bostanda fəhlə kimi çalışdım.

- İrəvanda çalışmışdınız?

- İrəvanda orta məktəbdə müəllim kimi çalışmışdım. Gözəldərə kənd məktəbində ingilis dili dərsi keçirdim.

- Şagirdləriniz əsasən azərbaycanlılar idi, yoxsa ermənilər?

- Həm Azərbaycan, həm də erməni bölməsində ingilis dili dərsi keçirdim. Mənə vaxtilə dərs deyən müəllimim Vartevar Baxçeçyanla sonradan bir yerdə işlədik. Məni hərbi yığıma aparanda dərslərimi o əvəz edirdi. Bunun müqabilində pul təklif edəndə götürmürdü. Ermənilər zzlərini təklikdə yaxşı təqdim etməyi bacarırdılar. Lakin arxada ayağımızın altını qazırdılar, ancaq bundan xəbərimiz yox idi.

Onlar həmişə öz uşaqlarına öyrədirdilər ki, türklər bizim düşmənimizdir. Biz deyirdik ki, ermənilər dostumuzdur...

- Dərs dediyiniz erməni şagirdlər azərbaycanlı olduğunuzu bilirdilər?

- Bəli, bilirdilər. Hərəsinin bir münasibəti vardı. Bəziləri mənə türk, bəziləri azərbaycanlı deyirdi.

- 7 ildir ADU-da erməni dilini tədris edirsiniz. Tələbələrin bu dilə münasibəti necədir?

- Hamısı eyni maraqla öyrənmir. Bu dilin tədrisi hələ yeni başlayıb. Ümid edirəm ki, yaxın gələcəkdə daha böyük miqyasda tədris olunar və tələbələrin də sayı artar. Ermənistanda belə deyildi. Şəxsən özüm görmüşəm, erməni fəhləsi Azərbaycan dilində bizim savadlı müəllimlər kimi danışırdı. Uşaq anadan olan kimi onları öyrədirlər ki, türklər, azərbaycanlılar bizim düşmənimizdir. Amma biz onlar kimi təbliğat aparmırıq. Biz unutqan xalqıq. Gec də olsa bu dili öyrənməyə və öyrətməyə başlamışıq.

- Hərdən deyirlər düşmənin dilini niyə öyrənək? Ancaq 2016-cı il aprel döyüşləri göstərdi ki, dili bilmək informasiya manipulyasiyasında çox vacibdir. Sizin yanaşmanız necədir?

- Erməni dilinin öyrənilməsinin vacibliyini məktəb yaşlarında anlamışdım. 1983-84-cü illər olardı, erməni dili müəllimimlə məni konfransa aparmışdılar. Konfransdan sonra dəyirmi masa baş tutdu. Orada müəllimləri təqdim edirdilər, bir ermənini Azərbaycan dili müəllimi kimi tanıtdılar. İrəvanda Azərbaycan dilinin tədris olunmasına təəccübləndim. Biz isə erməni dilinin tədrisinə təzə başlamışıq.

Düşünürəm ki, düşmənin dilini öyrənmək vacibdir. Biz müharibə şəraitində yaşayırıq, qarşı tərəfin mətbuatını izləmək, siyasətindən xəbərdar olmaq üçün bu dili bilməliyik.

- Bəs bu dili qavrama səviyyəsi necədir?

- Bu dil tələbələr üçün təbii ki, çətindir. Onlar bəzən laqeyd yanaşırlar. Ancaq burada müəllimin əməyi və metodikası böyük rol oynayır. Müəllim onlara istiqaməti düzgün verməli, maraq oyatmalı, həvəsləndirməli və onlara bu dilin öyrənilməsinin əhəmiyyətini aşılamalıdır. Tələbələrə mən də başa salmışam, eyni zamanda universitet rəhbərliyi də izah edib ki, bu dil düşmənin dilidir və onu bilmək vacibdir.

Dərs dediyim qruplarda tələbələrin bir qismi maraqlı olduğu, bəziləri isə sadəcə qiymət üçün, diplom almaq xatirinə öyrənirlər. Bəlkə də bu dil bir çox insanlar üçün lazım deyil, amma dövlət üçün lazımlıdır. Ermənistan mediasının ölkəmiz haqqında yazdıqlarından xəbərdar olmaq və buna müvafiq siyasət qurmaq baxımından önəmlidir.

Bu dili bilən mütəxəssislərə bu gün ehtiyacımız var. Azərbaycan mediasında artıq erməni dilində xəbər yayımlayırlar. Bu, çox müsbət tendensiyadır.

- Vurğuladınız ki, ermənilər uşaq doğulanda türklərin düşmən olduğunu söyləyirlər. Özünüzə qarşı ermənilər tərəfindən hansısa neqativ addımların şahidi olmuşdunuz?

- Ermənilər bizimlə həmişə düşmənçilik fikri ilə yaşayıblar. Bizi Qarabağdan çıxarmaq planları qurublar. Elə buna görə də bizə qarşı təzyiqləri artırırdılar. Ali savadlı azərbaycanlılara iş vermirdilər. Ancaq fəhlə işi, kənd təsərrüfatında və digər ağır işlərdə çalışmağa yönəldirdilər. Özlərini üzdə elə göstərirdilər ki, guya bizə qarşı dost münasibətdədirlər. Amma onların iç üzləri sonradan açıldı.

Məsələn, bizim universitetdə çalışmış, alman dili mütəxəssisi Çərkəz Qurbanlıya İrəvanda iş verməmişdilər. Doğrusu, mən erməni dilini sevmirdim, ona görə qonşularla çox danışmırdım, daha çox rus dilində danışmağa üstünlük verirdim. Ona görə də ermənicə yaxşı danışan həyat yoldaşıma türklə ailə qurmasını irad bildirirdilər. Onlar haqqımızda pis fikirdə idilər.

- Xalq diplomatiyası barədə fikirləriniz nədən ibarətdir?

- Ümumiyyətlə, cəmiyyəti irəli aparan siyasət və siyasətçilərdir. Bizə harada yaşamağımızdan asılı olmayaraq Vətən lazımdır. Ancaq bizi doğma vətənimizdən çıxarıblar. Ürəyimiz buna dözmür, Vətən həsrəti çəkirik. Öz doğma yurdumuza qayıtmaq istəyirik, lakin buna mane olan qüvvələr var. Məncə, ermənilər bizi öz yurd-yuvamızdan necə çıxarıbsa, bizim də ruhumuz çatmalı, torpaqlarımızı azad etməliyik.

- Ermənilərlə yenidən birgə yaşayışı təsəvvür edirsiniz?

- Təbii ki, erməniləri qonşuluqdan köçürə bilməyəcəyik. Hamı bilir ki, İrəvan Azərbaycan türklərinindir, tarixən həmin ərazidə İrəvan xanlığı mövcud olub. Ermənilər yalandan iddia edir ki, buralar bizim torpaqlardır. Ata-babadan o ərazilərdə türklər yaşayıb. Ermənilərin orada yaşamasını dəstəkləyən bəzi dövlətlər var və bizə qarşı ermənilərdən istifadə edirlər.

- Telefonunuza zəng edən şəxslə ermənicə danışdınız. Maraqlıdır, bu dili bilən tanışlarınız çoxdur?

- O qədər də çox deyillər, arada çaşıb erməni dilində ünsiyyət qururuq. Hərdən kafedra müdiri Əsgər müəllimə danışıram. Başqa dostlarım da var.

“CBC” televiziyasında çalışan Seyran müəllimlə də ermənicə ünsiyyətdə oluram. Onlar da bu dildə danışmağa ehtiyat edirlər. Çəkinirlər ki, kənardan baxanlar elə bilər biz erməniyik.

- Ailədə hansı dildə danışırsınız?

- Evdə yoldaşımla bəzi məsələləri uşaqlar başa düşməsin deyə erməni dilində danışırdıq. Amma vaxt keçdikcə uşaqlarımız da bu dili öyrəndilər. Həyat yoldaşımla danışanda kiçik qızım deyirdi, mən sizi başa düşdüm. Uşaqlar dili tez mənimsədilər, amma tez də unutdular. İndi övladlarım mən ermənicə danışanda o qədər də yaxşı anlamırlar.

Bakıya təzə gələndə ermənicə danışırdıq, uşaqlar marketə gedəndə erməni dilində müraciət edirdilər. Yoldaşım onlara başa salırdı ki, burada ermənicə danışmaq olmaz, onlar bizi erməni sanarlar.

- Sosial şəbəkələrdə ermənilərlə ünsiyyətiniz varmı?

- Bir vətəndaş kimi sosial şəbəkələrdə ermənilərlə danışıram. Covinar adlı bir xanımla “Odnoklassniki”də ünsiyyət qururam. Ermənilər ona deyibmiş ki, türk səni niyə dostluğa qəbul edib. O xanım yazdı ki, mənə bu barədə irad bildirirlər, ona görə də bir-birimizi dostluqdan çıxaraq.

Amma hələ də danışırıq. Hərdən soruşuram ki, hava necədir və nə kimi yenilik var. Adam doğulduğu yer üçün darıxır, mənə fotolar da göndərib.