Üfunətli dəhlizlər

Dillərini udub dəhliz boyu yan-yana düzülüblər, danışmırlar. Bu dəhlizin öz qoxusu yoxdur. Mən, bu dəhlizin ortasındakı taxta qayığın içindəyəm. Bu qayıq sonsuz zülmətin qucağında oturub, yırğalanmaq istəmir, səssizliyini qoruyur. Hələ onda işıq görünmürdü, bu lal qaranlıqdan üzlərinə niqab örtmüş adamların hamısı siqaret çəkir, eyni anda tüstünü udub, eyni anda çölə püskürürlər. Sonra tüstünü udub buraxmırlar, sinələri şişir, ciyərləri ağızlarına qalxır. Onda ciyərlərini çeynəməyə başlayırlar. İçlərindən birinin qoltuğunda ölü toyuq var. Toyuğun başını ağzına salıb baxır. Üzlərini saqqal ələ keçirib, qoltuqlarında da bir yığın kağız-kuğuz... Birdən dəhlizin o başında görünən işığa qaçaraq yoxa çıxırlar, sonsuzluğa bürünürlər. İşıq qayıqla birlikdə məni də udur.

Onda hələ on doqquz-iyirmi yaşım olardı.

O illərdə harada üstündə “Arxiv” yazılan qapı görürdüm, qaçıb sakitcə dururdum qabağında. Sanki o saralmış, toz basmış, bir köşədə unudulmuş qalaq-qalaq kağızların, kitabların, qəzetlərin, hansısa qovluqların nəfəs yolunu qıcıqlandıran qoxusunu çəkirdim özümə. O unudulmuşluğu, tərk edilmişliyi, yalnızlığı - azadlığı canımda duymaq istəyirdim. Onda nəşriyyatdakı arxiv otaqları mənə həmişə azadlığın hökmranlıq etdiyi yeganə ölkə kimi görünürdü. Elə indi də...

Onda hələ heç nə məlum deyildi, qoltuğumda əlyazmalar nəşriyyatın üfunətli, yarı-qaranlıq dəhlizlərində dolaşırdım. Redaksiyaların qapısı önündən ruh kimi səssiz, səs salmadan sivişib keçirdim. Evə getmək istəmirdim, harada olsam da, ora can atırdım, bir bəhanə tapıb orada olmaq istəyirdim. “Bəlkə bir gün məni də çap elədilər” ümidi ilə... Amma olmurdu, insan həyatda nəyi çox istəyirsə olmurdusa, bu da olmurdu. O qəzetlərdən birinin səhifələrində peyda olmaq məndən o qədər uzaqdı ki, xəyallarıma belə çətinliklə yaxınlaşdırırdım. Nəşriyyatın qapısında zəbani kimi dayanmış polis də buraxmırdı içəri, amma bəzən bir bəhanə, ya da gözlərindən iraq bir yer tapıb keçə bilirdim. Bəzənsə olmurdu, nəşriyyatın qarşısında bir mən qalırdım, bir də İlyas Ərnəfəs. O, dodaqaltı deyinirdi, mənsə içimdə. Onda İlyas Ərnəfəs haqda deyirdilər ki, o, dahiliyindən belə olub, çox şeyi bilir, başını çox oxumaq “xarab” edib. Mən də inanmışdım, indi də inanıram. Çünki o vaxtdan bu günədək qənaətimi dəyişəcək axtarış aparmamışam. Məndən fərqli olaraq ona dəyib-dolaşan yoxdu, istədiyi vaxt içəri keçə bilirdi, polis də saxlamırdı. Görəsən, İlyas bu xoşbəxtliyinin fərqində idimi? O vaxt ən az onun qədər olmaq istəyirdim, polisə məhəl qoymadan o dəhlizlərə adlamaq. Hər nəysə...

O dəhlizlərdə qarşıma çıxan hər kəs bir söz tanrısı, redaksiyalar isə bu tanrıların məskən saldığı Olimp idi. Amma mən hələlik bu tanrılar məskəni qarşısında o səltənətə can ataraq narahat halda dolaşan iblisə bənzəyirdim. Qəzetçilik, ya da üfunətli dəhlizlərin romantikası...

“Kaş, içəridə bir tanışım, polisi maneəsiz keçə biləcəyim bir səbəbim olardı”- nəşriyyatın qarşısında gəzişə-gəzişə düşünürdüm tez-tez. Yaxınlıqda bir qəbiristanlıq vardı, içəri keçmək cəhdlərim nəticə verməyəndə ora qaçırdım – ölülərin səssiz dünyasına. Oradan baxırdım tanrıların səltənətinə; işıqlı pəncərələr məni ələ salır, orada məni heç kəs tanımırdı. Ölülərdən heç bir fərqim yoxdu.

Çanta istəyirdim, məni yaza bilən adam kimi göstərə biləcək bir çanta. Elə bilirdim o çantaya sahib olsam, arzularım gerçələşəcək və elə bilirdim, məni nəşriyyata maneəsiz keçirəcək o sirli açar o çantanın içində gizlədilib. Aldım. Amma yazan adamlar çantalarının içinə nə qoyurlar, nə olur onların çantasının içində? Bilmirdim. Bir sürü kağız-kuğuzla doldurdum, bir də sevimli kitabımı qoydum - Dantenin “İlahi komediyası”nı. Elə mənimki də komediya idi, ilahi bir komediya. Amma Dantedən fərqli olaraq, məni o üfunətli dəhlizlərə səsləyəcək Beatriçem yox idi. Kimsəsizdim. Bələdçisiz çıxmışdım bu möcüzələr diyarında səyahətə, azıb qalmışdım yolun yarısında.

Sözün həqiqi mənasında o vaxt nəşriyyat mənə möcüzələr diyarı kimi görünürdü. Təsəvvür elə, aylarlarla, günlərlə, bəlkə də illərlə qırtlağında yığılıb qalmış sözləri içəri girərək boşaldıb çıxırlar. Bu adamlar səhərdən axşamacan ora söz daşıyırdılar. Sözdaşıyan adamlar... Mənsə o sözlərin əsirinə çevrilmişdim, qara bir qəhərə çevrilib boğurdu məni qırtlağımdan, çap olunmaq istəyirdim. Əlim heç nəyə çatmayanda yaxınlıqdakı taksafona yaxınlaşıb bir-bir qəzetlərdən götürdüyüm nömrələrə zəng edirdim. Üz-üzə gəlmək istəmirdim kimsəylə, utanırdım, bəlkə telefonla həll edə bildim. Zəng edirdim, ya götürən olmurdu, ya da bir bəhanəylə rədd edirdilər bu inamsız səsin yiyəsini, yəni məni. Tanrılar məni öz səltənətlərinə yaxın buraxmaq istəmirdilər.

Dinməzcə qəbiristanlığa adlayırdım, şər qarışanadək məzar daşlarının arasında gəzişirdim. Düşünürdüm ki, axı əlim əsə-əsə necə gedib deyə bilərəm, sizə yazı gətirmişəm, çap edin. Əllərim yaxamı onların əlinə verə bilərdi. Bir inamsız insanı ən çox əsən əlləri ələ verir. Beləcə miskin bir görkəmdə Dante cəhənnəminə ölü daşıyan qayığın içində azmışdım. Arzuların ilahi komediyası da elə buradan başlayırdı; mən özümə inanmırdım, onlar necə inansın? Bir də ki, mənim nə sözüm ola bilərdi, hələ bir minnət də edim. Tutaq ki, dedilər gəl otur, yaz, nə yazacaqdım? Həqiqətən nə yazacaqdım? Çaşıb qalardım, girinc qalmışdım, hiss edirdim ki, yazacaq çox şey var, amma nə yazacaqdım. Həqiqətən nə yazacaqdım?

Nəşriyyatın qapısını kəsdirmiş polis üçün də şübhəli olmalıydım. Cibində nə silahı, nə də bıçağı olan,, tərksilah edilmiş bir şübhəli. İlahi öz komediyasını oynayır. Amma polis haradan bilsin içimdə nə var, qırtlağımın arxasında nə gizlədirəm.

Onda hələ söz vardı, hər şey də bu sözlərdən ibarətdi. Bütün bu həyəcanlar, düşüncələr, qarşıma çıxan hər şey, rəngsiz yuxularım, o yuxularıma girən qəribə adamlar, üfunətli dəhlizlər boyu düzülmüş o söz tanrıları bu sözlərə çevrilirdilər. Arzularım yuxularıma qarışaraq məndən qisas almağa başlamışdılar. Hər şeyi bitirdi, arzularım da olmurdu, amma bu boşluq yenə öz oyununu oynayırdı – söz oyunları. Oxuduğum kitablar, qəzetlər, ən çirkin hadisələr, ağır cinayətlər, zorakılıqlar sözlərdən başqa nəsə deyildi. Amma çox illər sonra qəzetlərdən oxuyanda, o qəzetlərdən biri üçün yazanda anladım ki, min bir dərdi varmış bu insanların, söz yoxmuş, min bir halı varmış həyatın. Amma hələ ora qədər qət etməli olduğum uzun bir məsafə vardı, Dantenin alovlu çaylarında ölü daşıyan qayıq yavaş irəliləyir. Yarı yolda azmış mənsə, bu məchul yolun yeganə bələdçisiyəm. Məni öz kölgəm izləyirdi, başqa kimsə...

Budur, gözdən iraq bir kənddə ata öz qızının başını kəsib, toxunmur mənə. O qatilin bıçağı, o qızın kəsilmiş başı sonsuz yazmaq ehtirası oyadır məndə. Sözə çevrilir hər şey, nə o qatilin, nə də o qurbanın dərdinə şərik ola bilirəm. Budur, yenə o qayıqda üfunətli dəhlizlərin sonsuzluğuna yelkən açmışam. Hər redaksiyanın bağlı qapısı bir dayanacaqdı. Möcüzələr diyarına açılırdı bu qapılar, içəri girən ölülər bu qapı arxasında dirilirdi. Mən də bu qapılardan birinin arxasında dirilmək istəyirdim, amma qayığı saxlaya bilmirəm, həvəssizcə ötüb keçirəm qarşılarından, heç saxlayan da yoxdur. Üfunətli dəhlizlərin ümidsiz romantikası...

Hər kəs məsumdu onda, zərərsizdi. Hətta ata da öz qızının başını söz oyunu oynayan bu tanrılar üçün kəsmişdi. Buna o qədər inanırdım ki. Ümidsizcə inanırdım...

Gün gecəyə əyiləndə zülmətin içində mürgü döyən nəşriyyatın pəncərələrindən işıq süzülürdü. Mənsə bu işığın qaranlıqla sərhədlərindən baxırdım. Baxırdım və düşünürdüm; indi orada kimsə yazır, nəsə yazır, görəsən nə yazırlar? Evə getmək istəmirdim, özümə güc verib tərpədə bilmirdim zülmətin ortasında lövbər salmış qayığı evə sarı. Evə getmək arzusu güc gələndə sanki bu qayıqdan atılıb boğurdum özümü. Ev sahibi işıqları söndürəndən sonra azadlığa çıxaraq bir-bir otaqları dolaşan o siçan olmaq istəyirdim. Siçana çevrilib o üfunətli dəhlizlərə keçmək istəyirdim, o bağlı qapılar arxasında yoxa çıxaraq bir-bir hər şeyə baxmağı o qədər arzulayırdım ki. Nə vardı görəsən orada? Nə axı? Məni ora çəkən o qüdrətli gücün adı nə idi?. “Təki istədiyin vaxt yazmağa yerin olsun”, yeganə cavabım bu idi.

Amma bircə polislərin narazı baxışları, donuq gözləri inkar edirdi bu möcüzələr diyarını. Bayaqdan zillənib mənə baxır, üstündə silahı da var deyəsən. Belə bir möcüzələr diyarında bir adam necə polis ola bilərdi axı, necə cinayətkar axtara bilərdi? Mən onun yerinə olsaydım, paqonları çiyinlərimdən söküb qəzet buraxardım. Saqqal da saxlayardım, paqonsuz çiyinlərimə çanta asıb yazan adama çevrilərdim. Yəqin o, harada olduğunu, hansı dünyanın sakini olduğunu bilmir. Onun donuq baxışları altında polis olmamaq xoşbəxtliyi məni sərxoş edirdi.

Rəsmsiz bir məzar vardı, polisin barrikadasını yara bilməyəndə həmişə ora qaçırdım. Amma onda mənə cavab verəcək dil yoxdu, məndə isə danışmağa həvəs. Yazmağa o qədər yer varkən, mən ora girə bilməzkən danışmağın bir mənası da yox idi onda. Baş daşıları pas atmış dəmirdən köhnə yəhudi, xristian məzarları arasında dolaşıram. Yalnızlığın necə möhtəşəm bir şey olduğunu duyuram. İnsana itirdiyi inamını da bu yalnızlıq geri qaytarırır. Bu duyğular altında özümə növbəti dəfə söz verirəm, sabah hər şey gözəl olacaq, görərsən. Bu arzuların sərxoşluğu altında uzaqdan nəşriyyatın zərrə-zərrə zülmətə qarışan nəhəng binası boylanır. İşıqlı pəncərələri ilə...