“Türk düşmənçiliyi Vatikanın qanına və canına hopub” - MÜSAHİBƏ

Rafiq İsmayıl: “Çanaqqala zəfəri 24 aprel erməni ağlaşmasını lazımsız bir tədbirə çevirəcək”

“Avropada Türkiyəni sevmirlər və bu, açıq-aydın bilinən məsələdir. Ancaq bir şey unudulur. İndiki Türkiyə on il əvvəlki Türkiyə deyil. Ola bilsin ki, 10 il bundan əvvəlki Türkiyəni məcbur edərdilər, Ankara bir qədər geri çəkilərdi, “soyqırımı” məsələsində güzəştə gedərdi. Ancaq bu günün Türkiyəsi Fransa, Almaniya kimi qüdrətli dövlətlər sırasında dayanır. Bu Türkiyənin geri çəkilməsi və tarixdə olmayan bir şeyi qəbul etməsi mümkün olmayan bir məsələdir”.

Bunu Teleqraf.com-a müsahibəsində tarixçi alim Rafiq İsmayıl bildirib. Müsahibəni təqdim edirik:

- Rafiq müəllim, 24 aprel saxta “soyqırımı” günü yaxınlaşdıqca biz məsələyə ədalətli yanaşma əvəzinə, ikili standartların şahidi oluruq. Tarixçi alim kimi buna münasibətiniz necədir?
- “Erməni soyqırımı” adlı bir hadisə olmayıb. Müharibənin getdiyi dövrdə Böyük Britaniya səfirinin və digər diplomatların öz ölkələrinə göndərdiyi məlumatlarda bu məsələ qırğın adlandırılıb. Bəzi diplomatlar isə fəlakət sözündən istifadə edib. Ancaq nəzərə alın ki, bunu yazan diplomatlar da xristian olublar. İkincisi, soyqırımı anlayışı 1945-ci ildən sonra gündəmə gəlib. Yəni almanlar yəhudiləri qırdıqdan sonra belə bir anlayış qəbul edilib. Odur ki, bu anlayış 1915-ci il hadisələri ilə bağlı işlədilməyib. İndi keçmişdə baş verən hadisəni bu günün anlayışı ilə təqdim etmək yanlışdır. Bu, məsələnin anlayışı ilə bağlı qəti mövqeyimdir. Üçüncüsü, həmin dövrdə baş verən hadisələrdə türklərin səbəbkar göstərilməsi yanlışdır. Çünki bu hadisənin səbəbkarı ermənilər olub. Bu işdə isə Qərb ölkələri və Rusiya fəal iştirak edib. Elə bu səbəbdəndir hazırda Fransa dövləti saxta “soyqırımı” ilə bağlı kampaniya prosesində fəal iştirak edir, “soyqırımı” deməyənlərə cəza kəsir. Həmin vaxt qırğın və ya fəlakət olub. Ancaq nəzərə almaq lazımdır ki, qırğına səbəb də ermənilər olub. Həm də bu qırğının bir tərəfi ermənilər olubsa, digər tərəfi türklər olub.

- Bu hadisənin Ermənistanvə ona dəstək verən ölkələr vasitəsilə siyasiləşdirilməsini necə qiymətləndirmək olar?
- Bu saat dünyada hegemonluq uğrunda mübarizə gedir. Bu mübarizə tarixdə ənənəvi şəkildə olub və indi də davam edir. Bir zamanlar bütün hadisələrin inkişafına sərəncam verən Böyük Britaniya idi. Böyük Britaniya II Dünya Müharibəsindən sonra öz rolunu Amerikaya verdi. Böyük Britaniya Amerika ilə eyni sırada durur, üstəlik Kanada, Avstraliya da bura aiddir. Onlar öz hegemonluğu uğrunda iş aparırlar. Qarşı tərəfdə isə Fransa, Almaniya və digər ölkələr “biz də varıq iddiası” ilə çıxış edirlər. Məhz bu səbəbdən saxta “genosid”ə münasibət eyni deyil. Baxın, Fransa, Rusiya, Almaniya və digər ölkələr saxta “genosid”ə “hə” deyir, amma ABŞ başda olmaqla anqlosaks qrupu isə “yox” deyir. Bu hadisələrə bu günün mövqeyindən, Azərbaycanın və Türkiyənin milli mənafeyi baxımdan yanaşanda, biz ümumi nəticədə səhv edə bilərik. Buna böyük güclərin hərəkəti və diktəsi istiqamətində yanaşmalar olarsa, bu zaman həqiqət də üzə çıxar.

- Roma Papasının bəyanatını necə qiymətləndirirsiniz, Vatikanın bu prosesdə iştirakı, rolu nədən ibarətdir?
- Vatikanın hadisəyə yanaşmasını tarixçi kimi belə qiymətləndirmək olar ki, Vatikan türk dövləti yaranandan sonra onunla düşmənçilik münasibəti saxlayıb, fəaliyyətini də bu istiqamətdə kökləyib. Vatikan XVI əsrə qədər Qərbi Avropaya rəhbərlik edirdi, buranı öz təsiri sayırdı. Türk düşmənçiliyi Vatikanın qanına və canına hopub. Bu yanaşmadan da çıxış edərək xristian qardaşlarını müdafiə edir. Baxmayaraq ki, Vatikana görə erməni xristianlığı olan qriqoryanlıq rədd edilmiş təriqətdir. Ancaq gördüyünz kimi, hazırda Vatikan qriqoryanlığı müdafiə etməyi həqiqəti müdafiə etməkdən üstün tutur. İkincisi, katolik kilsəsinin bunun qarşılığında böyük rüşvət alması haqqında iddialar var. Bu, həqiqətə yaxın ola bilər. Məncə, bu iddia hələlik təkzib də edilməyib. Papanın dediyi fikirlərin əslində siyasi təsiri yoxdur. Çünki katolik kilsəsinə etiqad edən dövlətlərin çoxu “soyqırımı”nı qəbul etmir. Ancaq biz onu da nəzərə almalıyıq ki, bir vaxtlar tarixdə xaç yürüşləri adlandırılan hərbi hərəkətlərə də məhz Papa xeyir-dua vermişdi.

- Avropa Parlamentinin qətnaməsini necə qiymətləndirirsiniz?
- Bu qətnamə siyasi xarakterlidir. Ancaq diqqət etsək, görərək ki, bu fəaliyyət bir növ Qərbi Avropa ölkələri ilə Türkiyənin siyasətində balanslaşdırma məqsədi güdür. Baxın, Avropa Parlamenti bu prosesə “hə” deyir, Avropa Birliyi isə bu haqda susur və ya “yox” deyir. Eləcə də, Avropa Şurasında bu məsələ qabardılmır. Fikrimcə, bu razılaşdırılmış siyasətdir. Daha doğrusu, “bir kötək, bir kökə” siyasətidir. Əlbəttə, mən Avropanın Türkiyə siyasətini nəzərdə tuturam.

- Bütün bu oyunlarda Türkiyənin üzərinə gəlmək, ona saxta “soyqırımı”nı qəbul etdirmək, maliyyə təzminatı qoymaq, ərazi iddiasında bulunmaq niyyəti görünür. Sizcə, buna nail ola bilərlərmi?
- Bu, perspektivsiz bir oyundur və başında erməni diasporası adlanan struktur durur. Fikrimcə, bu saxta diasporanı da, əsasən, Türkiyəyə təsir edə bilən və etmək istəyən qüvvələr dəstəkləyir. Avropada Türkiyəni sevmirlər və bu, açıq-aydın bilinən məsələdir. Ancaq bir şey unudulur. İndiki Türkiyə on il əvvəlki Türkiyə deyil. Ola bilsin ki, 10 il bundan əvvəlki Türkiyəni məcbur edərdilər, Ankara bir qədər geri çəkilərdi, “soyqırımı” məsələsində güzəştə gedərdi. Ancaq bu günün Türkiyəsi Fransa, Almaniya kimi qüdrətli dövlətlər sırasında dayanır. Bu Türkiyənin geri çəkilməsi və tarixdə olmayan bir şeyi qəbul etməsi mümkün olmayan bir məsələdir. Türkiyənin özü də, apardığı siyasətinə bir qədər dəyişiklik edir.

- Nəyi nəzərdə tutursunuz?
- Türkiyə bəyan etdi ki, biz də ölümlərə heyfslənirik, amma bizim tərəfdən də öldürülənlər olub. Üstəlik Türkiyədə erməni kilsəsində mərasim keçiriləcək və orada dövlət rəsmiləri də iştirak edəcək. Yəni Türkiyə bəyan edir ki, vətəndaşlarının həlak olmasına təəssüf edir, lakin, “onların həlak olmasında biz nə qədər günahkarıqsa, siz də o qədər günahkarsınız” deyir. Türkiyə həmin hadisələrdə insanların tələf olması məsələsinə təəssüfünü ifadə edir. Deyir ki, bu bir yaradır, bu yaranı qabartmaq əvəzinə, müalicə etməyi vacib hesab edirik. İndilikdə Türkiyə tərəfi məhz bu siyasəti aparır.

- Ancaq Türkiyənin ermənilərə başsağlığı verməsi faktından daxildə narazı olanlar da var.
- Geniş və perspektiv baxımından, eləcə də, dövlətçilik baxımından başsağlığı vermək doğrudur. Bundan həm Türkiyədə, həm də Azərbaycanda narazı qalanlar da var. Narazılar indiyə qədər belə bir şey görmədiyi üçün bunun mahiyyətini dərk etmir. Və ya burada xırda hisslər də öz sözünü deyir. Əlbəttə, bu mənim şəxsi qənaətimdir.

- 24 apreldə ermənilər saxta “soyqırımı”, türklər isə Çanaqqala zəfərinin yüz illiyini qeyd edəcək. Bu haqda nə düşünürsünüz?
- Ermənilər hər zaman 24 apreldə saxta “soyqırımı”nı qeyd edib və indi də qeyd edəcək. Türkiyənin isə Çanaqqala zəfərinin yüz illiyini qeyd etməsi, hərbi parad təşkili, dünyaya türk gücünü və nüfuzunu göstərmək istəməsi yeni bir hadisədir. O da bəllidir ki, Ermənistana 4, Çanaqqala zəfərində iştirak etməyə isə 24 dövlət başçısı gələcək. Eləcə də, yüz dövlətdən yüksək ranqlı dövlət rəsmisi gələcək. Başqa sözlə, Çanaqqala zəfəri 24 aprel erməni ağlaşmasını lazımsız bir tədbirə çevirəcək. Məncə, bu yaxşı ideyadır.

- Saxta “genosid”in bu şəkildə tirajlanmasının Azərbaycana hansı təsiri var?
- Bu, ayrı bir məsələdir. Şəxsən mən Azərbaycanda qonşu bir xalqa qarşı kəskin münasibət bəsləməyi vacib hesab etmirəm. Bildiyiniz kimi, biz qeyd edirik ki, Qarabağda yaşayan ermənilər bizim vətəndaşlarımızdır və birgə yaşamağa problem görmürük, onların da təhlükəsizliyini dövlət olaraq təmin etməkdə problem yoxdur. Biz nəzərə almalıyıq ki, nə biz, nə də onlar buradan köçüb getməyəcək. Odur ki, məsələnin beynəlxalq hüquq normaları daxilində həll etməyə çalışmalıyıq. Azərbaycanın rəsmi siyasətində bu xətt var. Amma xalq və media siyasətində bu yoxdur. Mən tarixçi olaraq hesab edirəm ki, biz gerçəkliyi qəbul etməliyik. Ermənilər bundan sonra da bizim olduğumuz regionda yaşayacaq. Bizim üçün torpaqlarımızı geri qaytarmaq və birgə yaşamaq məsələsi olacaq. Yəni bu reallığı qəbul etməliyik. Türkiyə hazırda ciddi iş aparır, saxta “genosid”i rədd edir, həm də Türkiyədə minlərlə erməni yaşayır və dövlət də onların təhlükəsizliyini təmin edir. İndilikdə əsas məsələ həm də erməni tərəfinin də reallığı qəbul etməsindən ibarətdir.

- Ancaq görünən budur ki, “soyqırımı” öncəsi ermənilər cəbhədə yeni təxribatlar törədir.
- Cəbhədə bu hadisələr müntəzəm olaraq baş verir, atışmalar müşahidə olunur. Bunun təsadüfən və ya bilərəkdən olduğunu deyə bilmərəm. Bu təsadüfən də, öncədən düşünülən bir hadisə də ola bilər. Ancaq qarşı tərəf bununla heç nəyə nail ola bilməz.

Nemət