Surət Hüseynovla Elçibəyin görüşünə kimlər imkan verməyib? - Rəhim Qazıyev ad çəkdi

Teleqraf.com sabiq müdafiə naziri Rəhim Qazıyevlə 4 iyun 1993-cü ildə Gəncədə baş verən qiyam mövzusunda müsahibəni təqdim edir:

- Rəhim bəy, sizin 4 iyunda Gəncədə baş verən qiyamda iştirakınız, dövlətə qarşı çıxmaqda Surət Hüseynovu stimullaşdırmanız haqqında illərdir fikirlər səslənir. Bu fikirlərə aydınlıq gətirə bilərsinizmi?

- Əbülfəz bəy dünyadan köçüb. Ancaq İsa Qəmbər, Pənah Hüseyn, Arif Hacılı, İsgəndər Həmidov, Surət Hüseynov və mən sağam. Müraciət edin, harada olmasından asılı olmayaraq dəyirmi masa təşkil edilsin. Biz sağ olduğumuz halda monoloq danışmaq yaraşmaz. Çünki bu, ancaq münasibətləri kəskinləşdirir. Üz-üzə oturaq. Niyə bu oldu, 4 iyuna gedən yol haradan başlamışdı, bu, kimin xəyanətinin nəticəsində oldu kimi məsələlər araşdırılsın. Bu hadisənin canlı iştirakçıları bizik. Mən bunu təklif edirəm, ancaq hamı bundan qaçır. Mən adamyeyən deyiləm, od olsam, özümü yandıraram. Bu qədər insanın iştirakçısı, canlı şahidlərin sağ olduğu halda mən yalan uydurub nəsə deyə bilərəm? Ayrı-ayrılıqda fikirlərin səslənməsi heç bir halda bu məsələnin mahiyyətini və səbəblərini açıqlaya bilməz.

- Sizin 4 iyun hadisələrində rolunuz nədən ibarət olub?

- Mənim 4 iyun qiyamını guya stimullaşdırmağım haqda danışan kişilərlə debata hazıram, gəlsinlər, üz-üzə bu haqda danışaq. Əks halda o oradan danışacaq, mən də buradan. Bəzi cümlələrdə də konteks, vergül dəyişəcək və yenə baş-ayaq olacaq. Bəli, hər kəsin öz məsuliyyəti var. Ancaq mən həmin dövrdə vəzifə sahibi deyildim. Deputat idim və kifayət qədər nüfuzum var idi. Amma vəziyyət kəskinləşdikdən sonra Naxçıvan Ali Məclisinin sədri Heydər Əliyevin Bakıya gəlməsi xahişini və təklifini mən irəli sürməmişdim. Bu məsələ müzakirə edilən zaman həmin iclasda olmamışam. Bu hadisədə detalları, əlbəttə, müzakirə etmək olar. Ancaq daha çox mahiyyətə varmaq vacibdir.

- Deyirsiniz ki, həmin dövrdə heç bir vəzifə tutmurdunuz, lakin daima Surət Hüseynovla kontaktda olurdunuz. Sizin bu isti təmaslarınızın əsas səbəbi nə idi?

- Mən Gəncəyə Surətin atası vəfat edəndə getmişəm. Sonra atasının 40 mərasiminə qatılmışam və Heydər Əliyev Ali Sovetə sədr seçildikdən sonra getmişəm. Bunun xaricində Gəncədə olmamışam. Həmin dövrdə hesab edirdim ki, bir nüfuzlu şəxs kimi qarşıdurmanın qarşısını almalıyam.

- Ancaq sizin qarşıdurmanı almaq istəyiniz daha çox Gəncədə dövlətə qarşı üsyan prosesini alovlandırdı...

- 26-27 fevral 1993-cü ildə vəziyyət gərginləşirdi, mən də bir həftə idi ki, istefa vermişdim. O dövrdə mənim yanımda olan Arzu Səmədbəyliyə dedim ki, Fərəc Quliyevi də götür gəl bizə. Onlar bizə gəldilər. Mən Fərəc Quliyevə dedim ki, səngərdə olan adamsan. Surətin də yanında barıt iyi görən uşaqlar var. Qarşıdurmaya getməyin, oturun Surətlə məsələləri birdəfəlik həll edin. Bunu evimdə onlara demişəm. Ancaq onlar heç bir addım atmadılar. Sonra mart ayında vəziyyət gərginləşdi, Pənah Hüseyn artıq özünə sığmırdı. Martın 21-də Gəncəyə gəldi və əlində fərman var idi. Prezidentin elan olunmamış və Gəncədə fövqəladə vəziyyət elan etmək fərmanından danışıram.

Dedim, Pənah, ağlını başa yığ, ölkəni qana aparmayın. Get prezident Əbülfəz Elçibəyə de, eləcə də Gəncədə sözü keçən ağsaqqalları toplayaraq problemi yoluna qoyun. Pənah Hüseyn getdi. Sonra İsmayıl Şıxlı, Nəcəf Nəcəfov, Sabir Bağırov gəldi. Bu, yanvarın 25-də oldu. Onlar oturub ikinci korpusun qərargahında söhbət etdilər. Mən də Nəcəf Nəcəfova dedim ki, bunlar Əbülfəz Elçibəyi yıxmaq istəyirlər. Elçibəyi birinci olaraq ətrafı yıxmaq istəyir, bunları prezidentə çatdır, qarşıdurmaya getmək lazım deyil. Ayın 25-də onların Gəncəyə gəlməsi və söhbətlərin aparılmasının nəticəsində barışıq oldu, ikinci korpusda qurbanlar kəsildi.

Isgəndər Həmidovla Surət Hüseynov qohum çıxdı. Qucaqlaşdılar və İsgəndər Surət Hüseynovun atası Davud kişini görməyə getdi. Orada qərara gəlindi ki, Surət Hüseynov bu gecədən oranı tərk edir, Müdafiə Nazirliyi hərbi hissələri qəbul edir və iki gündən sonra Surət Hüseynov Əbülfəz Elçibəylə görüşdürülür, bu görüş zamanı Surət Hüseynov 6-8 fevralda verilən bəyanata görə iradını ifadə edir. Bundan sonra Surət Hüseynov Yevlax Yun Zavodundakı işinə qayıdır. Ancaq təsəvvür edin ki, bu anlaşmadan 3-5 gün sonra bu hərbi hissələr Müdafiə Nazirliyi tərəfindən qəbul edilmədi və rəsmi hərbi hissələr statusu almadı.

Bundan sonra Surət Hüseynovla prezident Elçibəyin görüşünə şərait yaradılmadı. Əsl xəyanət budur! 4 iyuna gedən yol buradan başladı. Daha sonra Surəti həbs etmək istədilər, vəziyyət dəyişdi, əks qüvvələr Surətin ətrafına toplaşdı və Surət qayıdıb 4 gün boş qalan hərbi hissədə oturdu, tərəfdarlarını başına topladı. Əgər onların kişiliyi varsa, desinlər ki, Rəhim bütün bunları yalan deyir. Niyə istəmirlər ki, bu məsələlər açılsın.

- Siz iddia edirsiniz ki, Əbülfəz Elçibəyə yaxın ətrafı xəyanət etdi və onu yıxmaq üçün fəaliyyət göstərdi?

- Bəli, mən bunu deyirəm.

- Elçibəyin yaxın ətrafı deyəndə konkret kimləri nəzərdə tutursunuz?

- Pənah Hüseyn, İsa Qəmbər, Sülhəddin Əkbər, Arif Hacılı. 2000-ci ildə Kəlbəcərin işğalı ilə bağlı çəkilən videoya diqqətlə baxın. Orada bir kəlbəcərli deyir ki, Pənah Hüseynov, sən ayın 1-də Kəlbəcərə gəldin və dedin ki, saqqallını kənarlaşdıraq, hər şey yaxşı olacaq. Bunun qarşılığında Pənah Hüseynov quzu kimi susur və cavab da vermir. Bunlar uydurma deyil, həqiqətdir.

- Əbülfəz Elçibəy 1998-ci ildə verdiyi müsahibədə qiyama dəstək verən şəxslərin adını çəkərkən sizin adınız üzərində xüsusi dayanıb. Açıq ifadə edib ki, Gəncə qiyamına dəstək verənlər Rəsul Quliyev, Etibar Məmmədov və Rəhim Qazıyev olub...

- Əbülfəz Elçibəy haqq dünyasındadır və mən bir söz demək istəmirəm. Amma mənim qiyama dəstək söhbətim olmayıb. Mən daima demişəm ki, qarşıdurmaya getməyin, məsələni danışıqlar vasitəsilə həll edin. İkincisi, Surət Hüseynov cəbhəçi, hərəkatçı idi? Yox! Bəs Əbülfəz Elçibəy hakimiyyətə gələndən 10 gün sonra Surət Hüseynova iki vəzifəni qəfildən kimin təklifi əsasında verib? Kimin təklifi əsasında Surət baş nazirin müavini və prezidentin Qarabağ üzrə səlahiyyətli nümayəndəsi təyin edib? Bunu araşdırın.

- Pənah Hüseynin təklifi əsasında Surət Hüseynov bu vəzifələrə təyin edilib...

- Yaxşı bu halda mənim nə günahım var? Surət bunlara düşmən kəsildisə, bunda mənim suçum nədir?

- Siz daima Surət Hüseynovla əlaqədə olmusunuz, onun yanına gedib-gəlmisiniz. Üstəlik də nazir vəzifəsindən çıxarıldıqdan sonra bu səfərləriniz və ya təmaslarınız aktiv olub....

- Mən Gəncəyə getdiyim vaxtları yuxarıda sizə dedim. Surətin atasının üç, yeddi və qırx mərasimində Gəncəyə getmişdim. Bu da, mayın 24-də olub. Bir də iyunun 14-də Gəncədə olmuşam. Bir daha deyirəm ki, hadisələr zamanı yüksək post tutan şəxsləri bir yerə toplayıb müzakirə aparmaq lazımdır. Əbülfəz Elçibəy haqqında Gəncədə həbs qərarı verən şəxsi hörmətli məclislərdə başda oturdurlar. O da deyir ki, Elçibəyin həbsi haqqında sanksiya verməmişəm. Həmin sanksiyanın orijinalı məndədir. Sadəcə indi hamı özünü mehriban və yaxşı kişi hesab edir.

- Sizin hansı statusunuz var idi ki Gəncəyə gedirdiniz?

- Mən sadəcə deputat idim.

- Həmin vaxt parlamentdə deputat çox idi, niyə məhz hadisələrin episentrində daima siz olurdunuz?

- Fəaliyyətdə olan Milli Məclisin 50 deputat var idi. Onu da, xüsusilə qeyd edim ki, biz hakimiyyətə gəldik. Mən İsa Qəmbərə dedim ki, hərəkat zamanı bu parlamenti qeyri-legitim elan etmişik. İndi nüfuzumuz yüksəkdir, gəlin Ali Soveti buraxaq, yeni seçkilərə gedək. Ancaq mənim bu sözlərimə gülə-gülə ironik reaksiya verirdilər.

- 50 deputat olduğu halda niyə məhz siz qiyam ərəfəsində aktiv idiniz?

- Kənddə elçi gedəndə, təbii ki, sözükeçən adamları aparırlar. Həmin dövrdə mənim də sözüm keçirdi.

- Deməli, sizin sözünüz həm Surətin yanında keçirdi, həm də AXC hakimiyyətinin?

- Bəli. Mənim məqsədim barışıq idi.

- Ancaq belə iddialar var ki, Surət Hüseynovu Rusiya qızışdırırdı. Rəhim Qazıyevi də bu ölkəyə hansısa tellər bağlayırdı. Bu mənada Qazıyevin Surət Hüseynovun başlatdığı qiyama dəstək verməsi təbii proses idi...

- Mən də deyərəm ki, İsa Qəmbəri hara hansı tellər bağlayır. Ancaq bu, sadəcə olaraq sözdür. Əvvəla ortaya qoysunlar görək məni hansı ölkəyə hansı tellər bağlayır?

- Sizi nazir postundan Rusiya ilə məxfi danışıqlarınız tutulduqdan sonra çıxarmayıblarmı?

- Məni vəzifədən kimsə götürməyib. Fevralın 17-də Milli Məclisin iclası olub. İndiyə qədər bütün aranı qatan, hər tərəfə işləyən Sülhəddin Əkbər olub. O, hətta ən böyük dövlətlərin xüsusi xidmət orqanlarının məlumatlarını belə səsləndirir. Amma may ayında Gəncəyə kimlərin toplaşdığını, orada 4 iyun qiyamının ssenarisinin yazılmasından xəbəri yoxdur. Niyə? Yaxşı, mən Moskvanın adamı idimsə, ilk istefa ərizəsini 1992-ci il iyunun 30-da, ikincisini 1993-cü ilin oktyabrın sonunda yazmışam, amma qəbul etməyiblər. Sonuncu istefa ərizəsini isə 1993-cü il fevralın 17-də yazıb Əbülfəz Elçibəyin masasına qoymuşam. Həmin ayın 20-də ərizəm qəbul edilib. Mənim də öz arqumentim var. Məsələn, biz bir uğursuz əməliyyat aparmışıq. Ancaq bu əməliyyat prezidentin yanında Təhlükəsizlik Şurasının toplantısında müzakirə edilmədən iyunun 8-də AXC icra aparatının rəhbəri təyin edilən Fərəc Quliyev tərəfindən səsləndirilib. Qardaşım, məqsəd nə idi? Müdafiə nazirini də, elə Surət Hüseynovu da həbs etmək olar. Ancaq müharibə gedən ölkədə bunu ilk öncə prezidentin yanında müzakirə edərlər. Ancaq bunlar birbaşa ictimaiyyətin müzakirəsinə çıxardılar. Buyurun buna cavab verin!

- Sizcə, İsa Qəmbər, Pənah Hüseyn, Arif Hacılı və digərləri əgər istəsəydi, Gəncə qiyamının qarşısını almaq mümkün olardımı?

- İnanın ki, yüz faiz qiyamın qarşısını almaq olardı. Ancaq onların içərisində hətta prezident olmaq iddiasında olanı var idi. Həmin dövrdə bunlar qan-qan deyirdi. Məsələn, 1992-ci ilin 5 noyabrında prezident Elçibəy Türkiyədən bir həftəlik səfərdən qayıtdı. Biz prezidenti şəhərə yola saldıq. Sonra Surət xahiş etdi ki, fikirləri var və onu demək istəyir. İsa Qəmbər, Pənah Hüseyn, Tamerlan Qarayev, İsgəndər Həmidov, Şadman Hüseyn, Etibar Məmmədov, Tahir Əliyev və digərlərinin iştirakı ilə məclis təşkil etdim.

Həmin iclas 1992-ci ilin noyabrın 5-də oldu. Surət çıxışında bildirdi ki, gəlin prezident Elçibəyin ətrafında yumruq kimi birləşək, Qarabağ məsələsini həll edək və mən də biznes sahəsinə keçim. Etibar Məmmədovu da baş nazir təyin edin. Bu təklifi Surət Hüseynov irəli sürdü. Bu adam prezidentin iki vəzifəyə təyin etdiyi şəxsdir. Ola bilsin ki, bu təklif kiminsə xoşuna getmədi. Bəs niyə onlar imkan vermədilər ki, Surət Hüseynov prezidentlə görüşüb öz təklif və fikirlərini desin? Əlbəttə, bu təklifləri qəbul etmək və rədd etmək prezidentin işi idi. Ancaq onlar imkan vermirdilər ki, Surət Hüseynov Əbülfəz Elçibəylə görüşsün. Müharibə gedən bölgədə prezidentin səlahiyyətli nümayəndəsinin prezidentlə görüşünə imkan vermirdilər. Niyə imkan vermirdilər? Bu suala cavab verilsin.

İkincisi, Əbülfəz Elçibəy Gəncəyə səfər edən ərəfədə Surətin və mənim əleyhimə bəyanat səsləndi. Mən Fərəc Quliyevin bəyanatını nəzərdə tuturam. Təsəvvür edin ki, prezident Gəncəyə səfərə gəlib və Bakıdan Surət Hüseynovla bağlı bəyanat verilir. Əslində məqsəd bəlli idi. Hesablamışdılar ki, Rəhim Qazıyev emosional insandır, Surət Hüseynovun da əlində silahlı qüvvəsi var. Onlar bu bəyanatdan əsəbləşərək Gəncədə səfərdə olan prezidentə qarşı hörmətsizlik etsinlər və ölkə qarışsın. Bunu o zaman Bakıda oturan və yuxarıda adını çəkdiyim şəxslər boş başları ilə hesablamışdı. Ancaq düşünmədilər ki, mən mübahisə edə bilərəm, ancaq Əbülfəz Elçibəyə tabe insan idim. Mübahisə ola bilər, ancaq bu, o demək deyildi ki, mən sənə düşmənəm.

- Prezident Gəncəyə ilk səfəri zamanı Surət Hüseynov onunla görüşə bilmədi?

- Yox. Onda da imkan vermədilər. Allaha and olsun ki, qoymurdular.

- Yəni Əbülfəz Elçibəyin ətrafında olanlar çəkinirdilər ki, Surət Hüseynov prezidentə təklif edər ki, Etibar Məmmədovu baş nazir gətirsin?

- Lap Əbülfəz Elçibəy bu təklifi rədd edəcəkdi. Bu, normaldır. Çünki prezident təklifi rədd edəndə kiməsə izahat və ya hesabat vermir. Axı siz niyə imkan vermirsiniz ki, prezidentin səlahiyyətli nümayəndəsi prezidentlə görüşsün? Bunun izahatını versinlər.

- Surət Hüseynovla Pənah Hüseyn və digər AXC iqtidarı zamanı yüksək post tutan şəxslərin arası niyə dəymişdi?

- Pənah Hüseynlə Arif Hacılı Gəncəyə gedərkən yolda biliblər ki, Surət Hüseynov Mingəçevirdədir. Bu hadisə 1992-ci ilin yayında, təxminən Surət vəzifəyə təyin edildikdən 2 ay sonra baş verib. Onlar Mingəçevirə Surət Hüseynovun olduğu yerə gəliblər. Bu zaman Surət Hüseynovun köməkçiləri onlara deyib ki, Surət yatır, odur ki, sizinlə görüşə bilməyəcək. Yəni Surət Hüseynov onları qəbul etməyib. Bundan sonra da hadisələr tədricən qızışıb, adı çəkilən şəxslər Surətə qarşı işə girişiblər. Bu adamlar sağdır, desinlər ki, mən yalan danışıram. Bu adamlar boş başları ilə yüksək ideyalar həyata keçirmək istəyirdilər. Nəticəsi də 4 iyun qiyamıdır. Mənim nəsə uydurmaq və yalan demək marağım yoxdur. Surət Hüseynovla bağlı dediyim bir fikir hələ də onu mənə düşmən edib. Mən demişəm ki, qələm-kağız qoyun masanın üzərinə, Surət Hüseynov öz tərcümeyi-halını yaza bilməz. Ancaq haqq naminə deyim ki, Surət Hüseynovun həmin dövrdə cəbhədə gördüyü işlər, silah-sursat alınması, vuruşan əsgərlərin maddi dəstəklənməsi kimi istiqamətlərdə gördüyü işlər Pənah Hüseynin, İsa Qəmbərin, Arif Hacılının gördüyü işlərdən dəfələrlə çox idi.

NEMƏT