“Ərazilərimizi başqası işğal edib, Ermənistana verib” - BRİFİNQ

Milli Məclisin deputatı, Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası (AMEA) Dünya Siyasəti İnstitutunun direktoru, professor Musa Qasımlı “Brifinq”in qonağıdır. Azərbaycanın bölgədəki rolundan danışan millət vəkili cəmi bir neçə aydır təsis olunan və rəhbərlik etdiyi İnstitutun formalaşmasından bəhs edib. Bakı Dövlət Universitetinin professoru olan Musa müəllim auditoriyada yazı lövhəsi və proyektorla dərs keçməyə adətkar olduğundan suallarımızı cavablandıranda lövhəni vərəqdə əvəzlədi. Fikrini izah edəndə sualımızın cavabı ilə bağlı detalları kağızda cızıb izah etməyə çalışdı.

Taleh Şahsuvarlı: Enerjiniz, vaxtınız hazırda hansı sahədə gedir, institut direktorluğunda, yoxsa parlamentdə?
- Fəaliyyətim bir neçə sahədən ibarətdir. Həm deputat olaraq, həm də elmi tədqiqat, pedaqoji sahədə fəaliyyət göstərirəm. Deputat olaraq Milli Məclisin iclaslarında iştirak edirəm, komitə iclaslarında oluram, qanunvericilik işlərini həyata keçirirəm, fikir və düşüncələrimi bildirirəm. Həmçinin seçicilərlə görüşür, onların problemlərini dinləyir, məktublarına cavab verirəm. Gələn bütün məktubları şəxsən özüm oxuyuram. Cavabları köməkçim hazırlasa da, yenə də özüm oxuyandan sonra cavablayıram. Seçicilərin xeyir-şər məclislərində iştirak etməyə çalışıram. Telefonum 24 saat açıqdır. Nömrəni tanıdım-tanımadım, hamıya özüm cavab verirəm. Eyni zamanda, deputat olaraq ölkə səviyyəli, toplantılarda iştirak edir, elmi konfranslara, ictimai müzakirələrə qatılır, televiziyalar, KİV-lər vasitəsilə fikrimi bölüşürəm. Deputat kimi fəaliyyətimin növbəti səviyyəsi beynəlxalq səviyyədir. Beynəlxalq elmi məclislərdə, parlament xətti ilə olan tədbirlərdə iştirak edirəm. Elmi tədqiqat və pedaqoji fəaliyyət həyatımın bir hissəsidir. Bakı Dövlət Universitetinin professoruyam, mühazirələr oxuyur, bakalavr və magistrlara dərs verirəm. Hesab edirəm ki, elmi-pedaqoji fəaliyyət bir müəllimi formada saxlayır. Yəni hər gün yeni nə isə oxumalısan, deməlisən. Müəllim kimi fəaliyyətim öyrədici tarixçilikdir. Mən öyrədici tarixçidən çox araşdırıcı, tədqiqatçı tarixçiyəm. Tədqiqatçı tarixçi arxivlərə gedir, mənbələri üzə çıxarır, ortaya əsər qoyur. Əsər əsasında tarixi kimlərsə oxuyub gənclərə öyrədir. İndiyədək Azərbaycan, Rusiya, Gürcüstan, Türkiyə, Avstriya, Çexiya, İngiltərə və ABŞ arxivlərinin materialları ilə işləmiş şəxsəm. Ona görə də özümü daha çox tədqiqatçı tarixçi hesab edirəm. Ötən ilin noyabrın 5-də mənə böyük etimad göstərildi. AMEA-nın Dünya Siyasəti İnstitutuna direktor təyin etdilər. Belə bir tədqiqat institutu bizdə indiyədək olmayıb. Dünyanın müxtəlif ölkələrində var. İndi İnstitutun qurulması ilə məşğuluq. Deputatlıq və pedaqoji fəaliyyətlə yanaşı, indi elm təşkilatçılığı sahəsi ilə də məşğul olacağam. Noyabrdan bəri müəyyən bir yol keçilib. Özümüzə aid olan işləri görmüşük. Hələ bu İnstitut ilkin addımlarını atır. Formalaşma prosesi başa çatsa, birinci məhsul bir neçə ildən sonra olar.

T.Şahsuvarlı: Rəhbərlik etdiyiniz İnstitut nəyi araşdıracaq?
- Dünya siyasəti xarici siyasəti, beynəlxalq münasibətləri, dünya iqtisadiyyatını, ölkələrin daxilində gedən prosesləri öyrənir. İndi dünyada sistem demək olar ki, yoxdur. Beynəlxalq münasibətlər bir sistem olaraq 1648-ci ildən Vestfal sülhündən başlayır. 1815-ci ildə Vyana sistemi, 1919-1922-ci illərdə Vestfal-Vaşinqton sistemi, 1945-ci ildə Yalta-Potsdam sistemi formalaşır. 1990-cı ildə “Yeni Avropa üçün Paris Xartiyası” qəbul olunduqdan sonra Yalta-Potsdam sistemi dağıldı, sosialist ölkələrinin çökməsi, SSRİ-nin dağılması ilə soyuq müharibə başa çatdı. Dünyada gedən proseslər göstərir ki, yeni bir sistem hələ oturuşmayıb. Oturuşmuş sistemi təhlil etmək hər saatdan bir dəyişən hadisələri təhlil etməkdən çox daha rahatdır.

“Xarici siyasətdə xəyali ideologiya ola bilməz”

T.Şahsuvarlı: Azərbaycanın hazırda dünya siyasətindəki yeri və rolunu qısaca necə izah edərdiniz?
- Azərbaycanın dünya siyasətindəki yerinə qiymət vermək üçün onun keçdiyi yola diqqət yetirmək lazımdır. Ölkəmizin haradan haraya gəldiyi sualına cavab versək, Azərbaycanın yerini müəyyənləşdirərik. İlk dəfə 1918-1920-ci illərdə Cümhuriyyətimiz olub. Bundan sonra 1920-22-ci ildə nisbi müstəqillik əldə etmişik. 1922-ci ildən sonra müstəqilliyimizi itirib SSRİ-nin müttəfiq respublikalarından biri olmuşuq. 1991-ci ildə dövlət müstəqilliyini bərpa etmişik. Cümhuriyyətin varisiyik, buna zəncirvari formada baxılmalıdır. Azərbaycan SSRİ-nin içərisindən Azərbaycan Respublikası çıxıb. Müdafiə Nazirliyimiz yox idi, müstəqil olandan sonra bu nazirlik qurulmağa başladı, Xarici İşlər Nazirliyimiz var idi, ancaq protokol funksiyasını yerinə yetirirdi. 1991-ci ildən 2015-ci ilə keçdiyimiz yola diqqət yetirək və mərhələlərə bölək. Biz 1991-ci ildə sosialist iqtisadiyyatından azad bazar iqtisadiyyatına, təkpartiyalı sistemdən çoxpartiyalı sistemə, totalitarizmdən demokratiyaya keçməli idik. 1991-92-ci illərdə hələ gələcəyin necə olması haqqında dumanlı təsəvvürlər vardı. Dövlət müstəqilliyini bərpa etmişdik, dünyada hər şey pozulmuşdu, sistem yox idi, bir tərəfdən də Ermənistandan azərbaycanlılar deportasiya olunur, Ermənistan Azərbaycana təcavüz edir, ərazilərini işğal etməyə başlamışdı. Biz bir tərəfdən dövlət qurmaqla məşğul idik, dövlət qurulması prosesi çox mürəkkəb şəraitdə gedirdi, digər tərəfdən ərazilərimizin Ermənistan tərəfindən işğalı vardı. Paralel olaraq “xarici siyasət kursu necə olmalıdır” barədə təsəvvürlər tam aydın deyildi. Doğrudur, Azərbaycan beynəlxalq konvensiyalara qoşulur, qanunlar qəbul edilirdi, amma tam aydın olan bir şey yox idi. Xarici siyasət kursu da ləngər vururdu, bilinmirdi ki, Azərbaycanın istiqaməti hansı tərəfədir. Bu proses 1992-93-cü illərdə də davam etdi. Bu dövrün hər ikisində bizim üçün ən böyük problem ondan ibarət idi ki, xarici siyasət təkqütblü idi. Təkqütblülük həmişə sonda dalana dirənir. Xarici siyasət çoxqütblü, tarazlaşdırılmış və manevrli olmalıdır. Çünki xarici siyasət fayda, mənfəət üzərində qurulur. Xarici siyasətdə yersiz ideologiya ola bilməz, xəyal qurmaq mümkün deyil. Xarici siyasətdə bu gün konkret nədirsə, odur. Xarici siyasətin başlıca məqsədi bundan ibarətdir: ölkə daxilində dövlət quruculuğu və xalqın yaxşı yaşaması üçün əlverişli beynəlxalq şəraiti təmin etmək. Yəni dövlət quruculuğu üçün əlverişli beynəlxalq şəraiti təmin edə bilirikmi və bu beynəlxalq şərait içəridə xalqın yaxşı yaşamasını təmin edirmi? Biz əvvəlki dövrlərə baxanda görürük ki, hər ikisində təcridçiliyə və Azərbaycanın blokadaya alınmasına aparıb. Təkqütblü problemləri həll etmir, xarici siyasət iflasa məhkumdur, heç bir ölkəyə uğur qazandıra bilməz. 1993-cü ildən sonra böyük dövlət və siyasət adamı ulu öndər Heydər Əliyev bizim xarici siyasətimizə ilk dəfə olaraq tarazlaşdırılmış xətti, çoxvariantlılığı gətirdi. O dövrdə may-iyun aylarında “Azərbaycan” qəzetində bir məqaləm çıxmışdı, yazmışdım ki, tarazlaşdırılmış xarici siyasət lazımdır. Təvazökarlıqdan uzaq olsa da, 3-cü kursdan o məsələlərlə ixtisaslaşmış adamam. Təkqütblü xarici siyasətdə bir ölkənin arxasınca gedirsənsə, münasibət korlananda ortada qalırsan. Tarazlaşdırılmış xarici siyasətdə isə Azərbaycan dövləti heç bir ölkənin və ölkələr qrupunun yanında deyildir, öz maraqlarının yanındadır. Deməli, öz maraqlarının yanında olmaq ilk növbədə müstəqil olmaq deməkdir. Çoxtərəfli xarici siyasət xəttindən sonra Azərbaycanın inkişafında yeni mərhələ başladı. Biz anarxiyadan, başıpozuqluqdan sabitliyə, qeyri-demokratiklikdən demokratikliyə, təkpartiyalı sistemdən çoxpartiyalı sistemə keçdik. 1993-cü ildən 2003-cü ilədək olan dövr dövlətin oturuşması dövrüdür. Bu dövrdə Azərbaycanda silahlı çevrilişlərin olmasının üstündən xətt çəkildi. 1995-ci ildən sonra bunlar tamamilə dayandırılırdı. Göstərildi ki, Azərbaycanda hakimiyyətə gəlməyin yolu ancaq seçkilərdir, silahlı yol deyil. 2003-cü ildən sonra isə ölkəmizin inkişafında tamamilə yeni keyfiyyət mərhələsi başladı. Bu dövr bizim gözümüzün qarşısında olduğu üçün çoxları bəlkə də bunu qiymətləndirə bilmir. Bu mərhələ Azərbaycanın müasirləşməsidir. Heç bir ölkə müasirləşmədən rəqabətə tab gətirə bilməz. Modern olmaq olar, türklər demiş, takım əlbisəni dəyişə, müasir dəbdə geyinə bilərsən, amma düşüncələr dəyişməlidir, müasirləşməlisən. 155 ölkənin səsi ilə BMT Təhlükəsi Şurasının üzvü seçilmək ilk baxışda sadə gələ bilər, amma sadə bir şey deyil. 155 ölkənin səsinin arxasında Azərbaycana, Azərbaycan dövlət başçısına etimad, gələcəyə inam dayanır. 1991-ci ildən 2015-ci ilədək biz böyük inkişaf yolu keçmişik. Bəzi ölkələrin 100 ildə keçdiyi yolu biz qısa müddətdə keçmişik. İndi Azərbaycanı hər yerdə tanıyırlar. “Eurovision” yarışmasından sonra Vyanada idim, gecə idi, taksiyə mindim, sürücü soruşdu ki, haradansınız? Dedim ki, Azərbaycandan, Bakıdanam. Söylədi ki, ölkənizdə keçirilən “Eurovision” çox xoşuma gəldi, xüsusən hansı bir ölkənin təmsilçisi çıxış edərkən “Crystal Hall”ın həmin ölkənin bayrağı ilə işıqlandırılmağını çox bəyəndim. “Eurovision” yarışması ölkəmizin xəritədə axtarılmasına son qoydu. Bu il ölkəmiz I Avropa Oyunlarına ev sahibliyi edəcək. Buna müxtəlif qarayaxmalar olur. Onların arxasında erməni diasporası, lobbisi və ölkəmizi istəməyən qüvvələr dayanır. Bu oyunlar bizə lazımdır. Gələn hər bir şəxs Bakını görəndən sonra siz onun təsəvvürünü dəyişdirə bilməzsiniz. Buna görə pul sərf etməyə dəyər. Bəziləri deyir ki, Azərbaycanın nəyinə lazımdır bu qədər vəsaiti Avropa Oyunlarına xərcləyir. Dövlət öz təbliğatı, özünün tanıdılması üçün vəsait xərcləməlidir.

T.Şahsuvarlı: Prezident Səudiyyə Ərəbistanında səfərdə idi. Pakistan, İran, Yəmən kimi durumu qarışıq dövlətlərin olduğu bölgədə Azərbaycan model olaraq önə çıxa bilirmi?
- Azərbaycan həm milli, həm də dini dözümlülük baxımından model bir ölkədir. Bizdə beynəlxalq humanitar forumlar keçirilir. Azərbaycanda bütün dinlər bərabər şəraitdə mövcuddur. Ölkəmizdə dini, yaxud milli-etnik dözümsüzlük yoxdur. Azərbaycanda yaşayan hər kəs Azərbaycan Respublikasının vətəndaşıdır. Etnik mənsubiyyətlə millət müəyyənləşdirilməz. Millət siyasi mənsubiyyətlə, vətəndaşlıqla müəyyənləşir. Azərbaycan Respublikasının ərazisində yaşayanların hamısı Azərbaycan vətəndaşlarıdır. Bizim tariximizdə Heydər Əliyevin bu sahədə müstəsna xidməti oldu. Bizim şəxsiyyət vəsiqələrinə Azərbaycan Respublikasının vətəndaşı yazıldı, oradan etnik kimliklər çıxarıldı. ABŞ-da deyirlər Afrika kökənli amerikalı. Mənim bir şagirdim var, Amerikada bir şirkətdə vitse-prezidentdir, həyat yoldaşı yəhudidir. Onun qızı ilə söhbət edəndə dedi ki, mən amerikalıyam. Ata azərbaycanlı, ana yəhudi uşaqsa amerikalıyam deyir. Bizdə dövlətin din siyasəti tamamilə düzgündür. Azərbaycanlı gənclərin uşaq yaşlarından xaricdə din təhsili almasının əleyhinəyəm. Hər bir milləti parçalamağın yolu orada dini təfriqə salmaqdır.

“Ərazilərimizi başqası işğal edib, Ermənistana verib”

Dilqəm Əhməd: Azərbaycanın 1991-ci ildən 2015-ci ilədək keçdiyi mərhələləri qeyd etdiniz. Ölkəmiz 2015-ci ildən sonra hansı keyfiyyət mərhələsində olmalıdır ki, Qarabağı işğaldan azad edə bilsin?
- Torpaqlarımızı işğaldan azad etməyin birinci yolu ondadır ki, dövlət güclü olmalıdır. Dövlətin qüdrətini müəyyənləşdirən meyarlar var. Meyarlar bunlardır: iqtisadi güc, ordunun gücü, hərbi-sənaye kompleksi, milli ruh, ərazi, əhali və s. Cənab Prezidentimiz İlham Əliyev həmişə deyir ki, əhali artır. Dövlətin gücünü müəyyənləşdirən amillərdən biri demoqrafik proseslərdir. Güc olmasa, diplomatiya bir şey edə bilməz. Diplomatiya gücə arxalanmalıdır. Ölkədə mütləq sabitlik olmalıdır. Bir ölkədə sabitlik yoxdursa, orada heç vaxt inkişafdan danışmağa dəyməz. 1991-ci ildən 1993-cü ildəki tariximizə baxsaq, hakimiyyət qanadları arasında didişmələr vardı. 1993-cü ildən sonra isə birlik, yekdillik oldu. Dövlət hakimiyyəti mütləq güclü olmalıdır. Xarici siyasətimiz indiki kimi uğurlu aparılmalıdır. Ermənistan dövlətin qüdrəti meyarları baxımından bizimlə müqayisə oluna bilməz. Ordusu, əhalisi bizdən azdır, iqtisadiyyatı bizdən zəifdir, bəs necə torpaqlarımızı işğal altında saxlayır? Ərazilərimizi başqaları işğal edib, Ermənistana verib və başqaları da saxlayır. Ordunun hərəkətinin nəticəsi masanın üzərinə gələcək. Bu, diplomatlar arasında müzakirə olunacaq. Deməli, bundan ötrü mütləq əlverişli beynəlxalq şərait olmalıdır. Ermənistana kim təzyiq etməlidir? Ən azı ATƏT-in Minsk qrupunun həmsədr ölkələri ABŞ, Fransa, Rusiya. Onlar da bunu etmir, ikili standartlar, erməni təəssübkeşliyi və digər amillər əsasında müdafiə edirlər. Ermənistan torpaqları boşaltmalıdır. Amma boşaltmır. Dağlıq Qarabağla bağlı olan məsələ böyük bir strateji xəttin tərkib hissəsidir. Bu, tarixdə olmayan “böyük Ermənistan” qurulması yolunda bir addımdır. Cənab Prezidentin dediyi kimi Azərbaycan bir qarış torpağını da Ermənistana güzəştə getməyəcək. Çünki bu gün bir qarış torpaq güzəştə gedilsə, sabah Ermənistan qəzetlərində manşetə çıxarıb bizdən Naxçıvanı istəyərlər. Bütün beynəlxalq hüquq, sənədlər bizim tərəfimizdədir. Sadəcə biz daha çox təbliğat aparmalıyıq. Burada günah bizdə deyil. Ermənilər təqribən 300 il əvvəl özləri haqda uydurmalar yaradıblar, dünya bunlara inanıb. Biz isə son 12 ildə bu təbliğatı aparırıq. Cənab Prezidentimiz Xarici İşlər Nazirliyi əməkdaşları ilə görüşündə dedi ki, hücum diplomatiyası lazımdır, bizim suallara cavab verməyimiz artıq kifayətdir, biz suallar verib, savablar gözləməliyik. Dünya Azərbaycan həqiqətlərini görməyə başladı. Torpaqlarımızın azad olunması məsələsində çox nikbinəm. Başqa yol yoxdur, torpaqları azad etməliyik və Ermənistan da torpaqları boşaltmalıdır.

Sevil Hilalqızı: Bəzən deyirlər ki, elm gəlir gətirən sahə deyil. Elm gəlir gətirmirsə, alimlər necə maliyyələşir?
- Heç bir ölkə elmsiz inkişaf edə bilməz. Burada ən vacib məsələ odur ki, elmin nəticələri istehsalata tətbiq olunsun. Elmi araşdırmalar kağız üzərində qalmasın. Elmin inkişafı üçün bir neçə təməl daşı var. Birincisi maddi-texniki bazadır, ikincisi kadrlar, üçüncüsü isə sosial məsələlərin həllidir. Bu gün Azərbaycan elmində çox ciddi islahatlar aparılır. Zamanı keçmiş, artıq səmərə verməyən bəzi institutlarda ixtisar aparılır, yenidən qurulur, kadr hazırlığı işləri görülür, yeni sahələrə kapital qoyulur. Bu gün Azərbaycan elminin elə sahələri var ki, onlar gəlir gətirirlər. İstehsalatla birlikdə fəaliyyət göstərirlər. İctimai və humanitar sahələr ideoloji sahələrdir. Bunlar ilk baxışda gəlir gətirməsə də, strateji hədəfləri güdən sahələrdir. “Elm haqqında” qanun layihəsində sosial məsələlərə də xüsusi diqqət yetirilir.

S.Hilalqızı: Yeri gəlmişkən, “Elm haqqında” qanun layihəsi nə zaman qəbul olunacaq? Həmin layihədə hansı bəndlərin tərəfdarısınız?
- “Elm haqqında” qanun layihəsi Milli Məclisdə müzakirə olunub. Öz mülahizələrimi söyləmişəm. Fikrimcə, belə qanunun qəbul olunması ölkə elminin həyatında mühüm mərhələ olacaq. Elmimizə keyfiyyət halı, sağlam rəqabət gələcək, alimlərimizin sosial şəraiti yaxşılaşacaq. Mənzilə ehtiyacı olanların mənzillə təmin olunma imkanları artacaq. Mənzili olmayanların torpaq sahələri götürüb evlərini inşa etmək imkanları olacaq. Elmin maliyyələşdirilməsi üçün geniş imkanlar açılacaq. Hesab edirəm ki, qanunun qəbulu elmimizdə yeni bir səhifə olacaq.

Nərgiz Ehlamqızı: Musa müəllim, Sizinlə telefonla açıqlama alanda çox aramla danışırsınız, hətta olub ki, vergül, nöqtəni deyirsiniz. Bu, universitetdə mühazirə deməyinizlə əlaqədardır, yoxsa jurnalistlərlə başınız çox dərd çəkib?
- Özümü həm də jurnalist hesab edirəm. Çünki hələ tələbə vaxtından qəzetlərə məqalə yazırdım. Hətta 35-40 il bundan qabaqkı məqalələrimi saxlayıram. Jurnalistlərə çox böyük hörmətim var. Çoxları jurnalistlərdən qaçır, mən isə jurnalistlər üçün açığam. Sadəcə, bizim jurnalistikanın çox böyük problemləri var. Mən Mətbuat Şurası İdarə Heyətinin üzvüyəm. Ən başlıca problem odur ki, istər televiziya, istərsə də mətbu jurnalistikasında ixtisaslaşma yoxdur. Xarici ölkələrdə “war correspondent” ancaq müharibədən yazır və o sahə üzrə ixtisaslaşır. Bizdə isə bu gün cəbhə bölgəsindən yazan sabah mədəniyyətdən, o biri gün iqtisadiyyatdan yazır. Bu cür yanaşma ilə ixtisaslaşma olmur. Bir gənc jurnalist siyasətdən yazırsa, ildən-ilə biliyi dərinləşir, terminləri öyrənir, formalaşır. Başa düşürəm bu, çətin prosesdir, redaksiyaların maliyyə imkanları ilə bağlıdır, bir sahə üzrə bir neçə jurnalist saxlaya bilməz. Müsahibələrdə çoxlu səhvlərə yol verilir. Dediyin fikir 180 dərəcə tamamilə fərqli yazılır. Ona görə də, adətən, jurnalistlərdən xahiş edirəm ki, sualları elektron poçtuma göndərsinlər, cavablandırım. Hətta onda da səhv olur. Jurnalistlərlə heç vaxt problemim olmayıb. Fikrimcə, jurnalist azaddır, nəyi istəsə yaza bilər, o, təhqiqatını aparır, bizi necə görmək istəyirsə, elə yazır, siz onun baxışlarını dəyişə bilməzsiniz. Amma jurnalistikada təhqir, alçaldıcı şeylər qətiyyən olmamalıdır.

N.Ehləmqızı - Vaxtilə sıralarında olduğunuz Müsavat Partiyasının qurultayından sonra parçalanma baş verib. Arif Hacılının başqanlığını qəbul etməyənlər Azərbaycan Demokratiya və Rifah Hərəkatı yaradıb. Hazırda seçkilərlə bağlı mübahisə yaşanır, deputatlığa namizədlər qarşısında başqana ərizə yazmaq şərti qoyulur. Sizin Müsavatın indiki durumu ilə bağlı fikriniz maraqlıdır.
- Mən Müsavat Partiyasının Divan üzvü olmuşam, 2003-cü ildə bəyanat verərək çıxmışam. Mən mövqeyi açıq-aydın, birmənalı olan şəxsəm. Burada bu sözü deyib, başqa bir yerdə başqa cür söz danışmaq təbiətimə yaddır. Bəyanat verib partiyadan getdikdən sonra Müsavatın işinə qətiyyən qarışmamışam. Çünki Azərbaycan demokratik bir ölkədir, çoxpartiyalı sistemdir. Hesab edirəm ki, Azərbaycanda çoxpartiyalı sistemin olması bizim demokratik inkişafımızın göstəricilərindən biridir. Partiyalar hansı mövqeni tutmalarından asılı olmayaraq, dövlətçilik məsələsində bir yerdə olmalıdırlar. Azərbaycanda qarışıqlıq olması heç bir siyasi partiyanın maraqlarına uyğun deyil. Bir tarixçi olaraq anarxiyanı, qarışıqlığı xalq üçün fəlakət hesab edirəm, dövlət üçün faciə sayıram. Bilirəm bunu söyləyəcəyəm, əleyhimə yazılar yazılacaq, amma yenə də söyləmək istəyirəm, fikrimcə, tarixi Müsavatla indiki Müsavat arasında artıq yalnız adda eynilik qalıb. Tarixi siyasiləşdirmək, tarixin üzərində siyasət qurmaq olmaz. Müsavat Partiyasının tarixi bizim tariximizin bir hissəsidir. İndiki Müsavatla tarixi Müsavat arasında əlaqənin nə qədər olub-olmamasını artıq müsavatçılar özləri müəyyənləşdirməlidirlər. Hesab edirəm ki, rəhmətlik Məhəmməd Əmin Rəsulzadə sağ olsaydı, indiki müstəqil Azərbaycan dövlətinin olması, onun BMT Təhlükəsizlik Şurasına üzv olması, dünyada tanınması ilə yalnız fəxr edərdi. Hətta müxalifətdə olsaydı belə, bu dövlətin möhkəmlənməsinə çalışardı. Seçkilərə qatılma məsələsinə gəlincə, Azərbaycanda hər bir partiya seçkilərə qatıla bilər. Bu, onların hüququdur. Amma fikrimcə, müxalifətin seçkilərdə uğur qazanmaq şansı üfüqdə görünmür.

T.Şahsuvarlı: Bəs özünüz seçkilərə qatılacaqsınız?
- Bunu zaman göstərər. Hələ vaxta var. Seçkidə iştirak etməkdən ötrü insan belə bir suala cavab verməlidir: ötən 5 ildə necə fəaliyyət göstərmişəm? Özünə tənqidi qiymət verməlidir. Məncə, ötən 5 ildə pis deputat olmamışam. Seçicilərim üçün əlçatan olmuşam, onlar məni axtarmayıblar. Nə vaxt istəyiblər, mənə çata biliblər, qanunvericilik sahəsində faydalı fəaliyyətim olub. Çıxışlarım ümumi işimizə xeyirli olub. Həm ölkə çərçivəsində, həm də beynəlxalq aləmdə elmimizi layiqincə təmsil edə bilmişəm. Ölkəmiz haqqında həqiqətlərin yayılmasına çalışmışam. Bilik, bacarıq, enerji lazımdır. Təvazökarlıqdan uzaq olsa da, deməliyəm ki, bunlar da məndə var. Amma son söz seçicinindir.

Aqil Lətifov: Arxivlərdə çox işlədiyinizi söylədiniz, olubmu çox dəyərli sənədi itirəsiniz?
- Mənzilim arxiv sənədləri ilə doludur. Müxtəlif ölkələrin arxiv materialları var. Bu arxiv materialları tariximizin XIX-XX əsrlərinə aid olan sənədlərdir. Ancaq ABŞ-dan arxivdən gətirdiyim sənədləri “itirmişəm”. Onu bir nəfər gəncə vermişəm, indiyədək geri qaytarmayıb. Qəzetiniz vasitəsilə xahiş edirəm ki, həmin materialları geri qaytarsın. Xarici ölkə arxivindən gətirdiyim sənədləri istifadə etdikdən sonra öz arxivlərimizə hədiyyə edirəm ki, fondlarda saxlanılsın, gələcək tədqiqatlarda istifadə olunsun. Bu baxımdan, çox istərdim ki, həmin sənədlər də qaytarılsın.

Nərgiz EHLAMQIZI

Foto: Rəşad ABBASOV